Alleen maar zee

door Willemijn de Weerd

Een aangrijpend verhaal over de Watersnoodramp van 1953

Het stormt vaker op de plek waar de 11-jarige Riet woont, maar deze storm is anders. Het water staat veel te hoog. Houden de dijken het wel? Voor de zekerheid sjouwen haar ouders de nodige spullen naar boven.

Als het water daadwerkelijk in huis komt, verhuist het hele gezin naar boven, uiteindelijk zelfs naar het dak! De wereld lijkt veranderd in één grote, verwoestende zee. In die zee drijft een vlot met mensen. Riet en haar zusje mogen mee, op weg naar een veilige plek. Maar zullen ze ooit hun vader, moeder en broertje nog terugzien?

Dit verhaal is gebaseerd op de gebeurtenissen die in 1953 tijdens de stormnacht van 31 januari of 1 februari en de periode daarna plaatsvonden. Veel van wat Riet meemaakt in dit verhaal, is echt gebeurd.

Recensie

Wáár dit aangrijpende verhaal over de Watersnoodramp zich precies afspeelt is niet helemaal duidelijk – ergens in Zeeland – maar wannéér het zich afspeelt, daarover bestaat geen twijfel: dit verhaal begint op zaterdag 31 januari 1953.

Die informatie vind je trouwens pas na het verhaal en op het moment dat je over Riet en haar familie leest, doet die datum er eigenlijk ook nog helemaal niet toe. Het is winter. Het is koud en… het stormt. Riet heeft maanden binnen gezeten, omdat ze ernstig ziek is geweest – dat ze tuberculose had, wordt later in het verhaal bevestigd – en ze snakt ernaar om naar buiten te gaan. Als echter op de derde bladzijde van het verhaal een grote boom voor hun huis omwaait, weet Riet niet hoe snel ze weer naar binnen moet gaan…

Willemijn de Weerd weet de dreiging van deze heftige storm heel goed over te brengen. Krakende ruiten, vallende dakpannen, de onrust van Riets ouders… Als de vader van Riet vloedplanken voor de deur zet, flessen met water vult, spullen naar boven sjouwt en de dieren van de boerderij waar hij werkt naar een hoger weiland brengt, weet je dat hij zich écht zorgen maakt.

‘De dijken gaan het niet houden, we moeten ze versterken. Anders gaat het mis. Zorg dat iedereen hier warm aangekleed is.’
Daarna kijkt hij Riet en Lenie aan. ‘Als de zee komt, onthoud dan: pak iets van hout. Hout kan drijven.’ (blz. 15)

Ook de paniek van de familie als het water daadwerkelijk het huis binnenkomt, is goed voelbaar. De tekst bevat veel herhaling: het gaat mis, we zijn hier niet veilig!, maar dat is juist heel realistisch – de doodsangst grijpt je naar de keel en zorgt ervoor dat je dit boek ademloos en met bonkend hart zult lezen.

Maar het verhaal wordt nog veel heftiger. Willemijn de Weerd heeft dit verhaal uitstekend verwoord voor kinderen, maar vertelt wel echt hoe het was. Ze heeft ervaringsverhalen die veel indruk op haar hebben gemaakt juíst in het boek verwerkt en ook als lezer zul je deze indringende gebeurtenissen niet snel vergeten. In het verhaal gaan heel wat mensen (ook kinderen) en dieren dood en het boek bevat enkele passages die zo dramatisch zijn, dat het niet makkelijk zal zijn om deze voor te lezen… De schrijfster wil met dit boek echter duidelijk maken hoe aangrijpend en íngrijpend de Watersnoodramp is geweest. Nou, dat komt wel over…

Riet en haar familie vinden gelukkig onderdak bij opa en oma in Dordrecht. Daar horen ze wie de ramp wel en niet hebben overleefd. Het is erg verdrietig, maar toch weet De Weerd ook nog wat lichtpuntjes in het verhaal te brengen. Het verhaal laat je dan ook niet volledig gedeprimeerd achter, maar het doet wel waar het voor bedoeld is: zorgen dat je deze geschiedenis nooit meer vergeet. Zeer, zeer indrukwekkend.

Lestips

Poe, dit boek zou ik niet voorlezen aan te jonge kinderen! Wat een ongelooflijk indrukwekkend verhaal; daar zal menig kind niet al te best van slapen. Let dus op als je het over de Watersnoodramp hebt in de klas: zet dit boek niet achteloos op een tafel in de klas, zodat kinderen het kunnen pakken om te lezen – weet wel wat je ze te lezen geeft!

Voor de groepen 5 en 6 zou ik dan ook eerder voor De zee kwam door de brievenbus van Selma Noort kiezen. Opvallend is dat in Alleen maar zee ook te lezen is:

Door de kieren van de voordeur spuit water naar binnen. Het komt ook door de brievenbus. (blz. 19)

Ik kan me voorstellen dat dit ook een indrukwekkend en zeer beangstigend beeld is voor kinderen!

In groep 7 en 8 kun je dit boek wel voorlezen, maar je zou er ook voor kunnen kiezen om alleen de hoofdstukken voor te lezen waarin de dijken (dreigen te) breken en daarna zelf te vertellen over de gevolgen ervan. (Lees het boek dus vooral zelf en vertel er daarna in je eigen woorden over). Kinderen die het aankunnen en die het graag willen, zouden dan het boek zelf verder kunnen uitlezen. Let er dan wel op dat je nog wat ‘nazorg’ verleent (even vragen of ze er nog iets over willen vertellen).

Overstroming

Ter introductie van een les over de Watersnoodramp zou je hoofdstuk 3 kunnen voorlezen: Als de zee komt (blz. 13 t/m 15). In dit hoofdstuk stormt het wel al heel erg hard en voel je de dreiging dat het mis zou kunnen gaan. Zeker op een stormachtige dag zal dit wel indruk maken!

Aan het einde van het hoofdstuk gaat de vader van Riet de dijken versterken met zandzakken. Daar heb je ook direct een mooi linkje met het boek De binnenkant van buiten, waarin verteld wordt hoe dijken steviger gemaakt kunnen worden (en je leest ook informatie over het Deltaplan).

Ook wordt in dit boek verwezen naar de website overstroomik.nl, waar kinderen kunnen opzoeken of hun huis onder water zou komen als de dijken op dit moment zouden doorbreken. Extra beangstigend, zou je denken, maar de website is juist bedoeld om mensen goed voor te bereiden: je krijgt namelijk een stappenplan te zien hoe jij je kunt voorbereiden op een overstroming.

Nog een boek dat hierbij aansluit: Overleven in een overstroming. Door kinderen een evacuatieplan te laten bedenken, zullen ze het onderwerp misschien wat minder eng gaan vinden.

De Watersnoodramp 1953

Wat er precies gebeurde toen de dijken braken, kun je lezen vanaf hoofdstuk 5. Je zou ervoor kunnen kiezen om alleen hoofdstuk 5 voor te lezen en dan door te gaan met een les over de Watersnoodramp, maar je kunt ook doorlezen tot en met hoofdstuk 8 (eigenlijk geef je dan ook les!). Die hoofdstukken geven een mooie aanleiding om te praten over evacuatie: wat neem je mee? Wat is écht belangrijk?

Hoofdstuk 8 eindigt trouwens behoorlijk schokkend: het huis van Riets beste vriendin is ingestort en verdwenen in de golven… En dat is dus nog maar het begin van de vreselijke gebeurtenissen die je te lezen krijgt in de hoofdstukken daarna, dus dat is een goed moment om daar wellicht meer globaal over te vertellen en kinderen te laten kiezen of ze meer willen weten.

Verder valt het kinderen misschien op dat de moeder van Riet een kort gebed mompelt op blz. 30 (‘Heere, red ons’). Dit betekent echter niet dat dit boek protestant-christelijk getint is: het geloof speelt nauwelijks een rol in het verhaal, maar het past in een verhaal over Zeeland, waar – zeker in die tijd – de meeste mensen zeer gelovig waren.

Gedrag tijdens een ramp

Dit boek heeft wel wat overeenkomsten met de film De storm (kijkwijzer: 12+), omdat er in beide verhalen heel goed naar voren komt hoe getraumatiseerd mensen waren door de gebeurtenissen tijdens de Watersnoodramp. Mensen namen beslissingen die je nauwelijks kunt bevatten. Ook in het boek (H.12 en H.16) doet Riet twee keer iets waar kinderen van zullen schrikken: zo gumt ze namen van mensen van een lijst om haar eigen familie bovenaan te kunnen zetten en doet ze zichzelf anders voor om een deken te krijgen. Daar kun je wel heel mooie gesprekken over voeren met je klas (groep 8 of ouder, zou ik doen!): Hoe ver mag je gaan om jezelf of je eigen familie te redden? Kun je je voorstellen dat Riet dit deed? Wat vind je daarvan? Probeer je eens voor te stellen wat jij zou doen. Hoe werkt dat met onze vaste normen en waarden? Gelden die nog wel in dit soort rampsituaties?

Watersnoodmuseum

Wil je nog meer weten over de Watersnoodramp, kijk dan zeker eens op de website van het Watersnoodmuseum. Je vindt er informatie over de ramp, een beeldbank, educatieve programma’s en ook veel informatie over het Deltaplan.

Columbus, 2022