De reis van Yarim

door Hans Hagen

Mesopotamië, in het land van Sumer en Akkad, 4400 jaar geleden. Yarim is door zijn vader als slaaf verkocht aan de machtige koningin Ku Bau. Door zijn eerdere moedige gevecht met een leeuw krijgt Yarim echter een bijzonder plekje aan het hof van de koningin. Als zij voelt dat het einde nadert, stuurt ze Yarim met een karavaan mee om goud en ivoor te halen voor haar graf. Op de dag dat Yarim terugkomt, hoort hij de laatste wens van Ku Bau… De drager van het snoer met leeuwentanden moet uit de gifbeker drinken en haar volgen in de dood. Is dit het einde van Yarims leven?

De reis van Yarim is een bundeling van de eerder verschenen boeken Het gouden oog (1991, Zilveren Griffel), De weg van de wind (1992, Vlag en Wimpel), Kwaad bloed – Enuma Elisj (1996) en Het water kust (1997).

Recensie

Wat een ijzersterk begin in dit omvangrijke boek over het leven van Yarim. En wat het mooie is: eigenlijk vat het ook direct de essentie van het complete boek samen:

Een verhaal moet gelezen en doorverteld kunnen worden. (blz. 7)

Eigenlijk is dit boek namelijk niet eens zozeer een verhaal over de reis van Yarim, maar een boek over de reis van verhalen. Het complete boek zit namelijk vol oude verhalen – vertellingen – over goden, wijsheden en avonturen. Sterker nog: het derde deel van dit boek (Kwaad bloed – Enuma Elisj) is een compleet scheppingsverhaal, met slechts korte fragmenten die zich afspelen in de tijd van Yarim. Hans Hagen heeft achterin het boek een toelichting geschreven over de wereld van Yarim, waarin hij ook uitleg geeft over deze verhalen. Hij heeft ongelooflijk veel research gedaan voorafgaand aan het schrijven van dit boek en dat is duidelijk te merken.

Soms dacht hij dat de zuidenwind opzette, maar de buien die nodig waren om het gras te laten groeien, bleven weg. In plaats van regenwolken waaiden er verstikkende stofwolken over het land. Grillige scheuren kronkelden als verstarde bliksemflitsen door de uitgedroogde aarde. Zou het ooit nog gaan regenen? (blz. 33)

Hagen schrijft zo mooi beeldend, dat je het stof bijna kunt ruiken. Hij schrijft over hete vlaktes en sprinkhanenplagen, over slangenbezweerders en slavendrijvers, over oude havensteden en vooral over Kish – de stad waar het grootste gedeelte van het boek zich afspeelt. Achterin het boek vind je een kaartje van het gebied (nu Irak). Verder vind je er een lijst met namen en toelichting, met tussen haakjes hoe je de namen hoort uit te spreken.

In het eerste deel maak je kennis met Yarim. Hij woont op dat moment nog in een klein dorpje, waar de inwoners moeten zien te overleven ondanks de droogte. Je krijgt een heel goed beeld van het leven in die tijd. Mensen geloofden in allerlei goden en voortekenen. De invloed van het geloof wordt goed duidelijk als je leest hoe ver mensen gaan voor het brengen van offers. Door dit verhaal leer je erg veel over de manier waarop mensen in die tijd met de dood en ziekten omgingen. Wat echter nog de meeste indruk maakt, is de manier waarop mensen met elkaar omgingen. Hagen maakt duidelijk dat slavernij iets heel vanzelfsprekends was in die tijd. Het is een essentieel onderdeel van het verhaal, want om zijn schuld aan de landeigenaar en koningin Ku Bau af te betalen, verkoopt de vader van Yarim zijn eigen zoon. Yarim moet met een karavaan mee naar Kish om daar Ku Bau te dienen.

Het eerste deel is een mooie, complexe mix van eeuwenoude verhalen, achtergrondinformatie over Mesopotamië en het meeslepende avontuur waarin Yarim terecht is gekomen. Dit deel eindigt met zijn aankomst in Kish. Pas in het tweede deel wordt Yarim op reis gestuurd door koningin Ku Bau, om schatten te halen voor haar graf. Het tweede deel is heel boeiend opgebouwd: het is een afwisseling van oude verhalen, een verslag van de reis per schip die Yarim maakt en de gebeurtenissen in Kish tijdens Yarims afwezigheid. Het is goed om te weten dat het boek steeds heftiger wordt. In dat opzicht kun je wel een beetje merken dat dit oorspronkelijk een boek uit de jaren negentig is – in die tijd waren er andere taboes in kinderboeken dan nu. Hagen gebruikt weliswaar mooie taal, maar dat verbloemt de vele verkrachtingen in de godenverhalen van verhalenverteller Nanshe niet. Ook in het dagelijks leven was (gedwongen) prostitutie klaarblijkelijk geen uitzondering. Ook het scheppingsverhaal (deel 3) is bij vlagen behoorlijk gruwelijk en onsmakelijk. In tegenwoordige kinderboeken komt dit meestal niet zo expliciet aan de orde.

Dat de mythologische verhalen een steeds grotere rol in het boek gaan spelen, heeft mede te maken met het levensverhaal van Yarim. De verhalen worden in zijn leven steeds belangrijker. Het laatste deel gaat ook niet meer over Ku Bau – zij is inmiddels dood. Bijgeloof, macht, angst, verraad en vriendschap zijn thema’s die wel steeds blijven terugkomen. De verhalen die hierover verteld worden, laten niet alleen de toehoorders in dit boek nadenken over deze thema’s, maar ook jou als lezer. Het resultaat is een complex, maar ook fascinerend boek, dat zal verbijsteren, verbazen en betoveren. Dit boek dompelt je echt onder in een andere wereld.

Lestips

Hans Hagen schrijft in het nawoord dat dit boek eigenlijk is begonnen met het vinden van een schets,

een schets van het graf van koningin Pu-abi in Ur. Zij liet zich begraven met veertien bedienden om in de onderwereld verder te kunnen leven als een vorstin – in een ander graf laten vierenzeventig bedienden. (blz. 477/478)

Hij schrijft dat hij het ongelooflijk vond dat iemand zo kon beschikken over het leven van anderen en dat is dan ook precies waarom dit verhaal zo goed uit de verf komt: die verbazing, of misschien beter: verbijstering, voel jij als lezer ook. Het verhaal zet je daardoor aan het denken over geloof en bijgeloof, over slavernij en macht… belangrijke thema’s die het leven op aarde eigenlijk altijd hebben gedomineerd.

Om het boek te promoten, kun je het volgende fragment voorlezen. Yarim komt er weliswaar niet in voor, maar wel Nanshe, de verhalenverteller, en Ku Bau. Ook wordt er iets uitgelegd over het geloof in het dodenrijk, wat slaat op de tekst op de achterflap: het feit dat Ku Bau Yarim wil meenemen in haar graf. Lees dan ook eerst de achterkant van het boek voor. Het fragment speelt zich af in een herberg in Kish. Nanshe vertelt een mythe om de toehoorders een wijze les te leren, waarna Ku Bau binnenstormt en aan de lezer wordt geïntroduceerd.

‘Er breken moeilijke (…) eigenlijk al dood… (blz. 50 t/m 56)

Wijsheden / mythen

Het boek staat vol mooie wijsheden en zienswijzen, waar je goed over kunt praten met je klas. Een voorbeeld:

‘Is het echt niet gevaarlijk op zee?’
‘Het verschilt niet zoveel van een reis over land,’ antwoordde Nanshe. ‘De zee is een woestijn van water en het land is een zee van zand – in de een kun je verdrinken, in de ander verdrogen. In beide gevallen ga je dood – er is niets om bang voor te zijn.’ (blz. 214)

Vooral die laatste zin is natuurlijk heel opmerkelijk! Hoezo is er dan niets om bang voor te zijn?! Een mooi aanknopingspunt om te praten met de kinderen over hoe er tegen het leven en de dood werd en wordt aangekeken.

Ook de mythologie uit die tijd staat centraal. Het hele boek zit vol met verhalen en deze zijn zo goed verweven met de tekst, dat het zonde is om ze afzonderlijk te bespreken. Alleen het scheppingsverhaal kun je heel goed apart voorlezen. Het was immers oorspronkelijk ook een apart boek. In het nawoord geeft Hagen achtergrondinformatie over dit Enuma Elisj. (blz. 477). Het gaat over de geboorte van allerlei goden, over het ontstaan van de aarde en over het ontstaan van de mens. Het is geen gemakkelijk verhaal, mede door de hoeveelheid bijzondere (en moeilijke) namen. Zoals gezegd, is het verhaal af en toe behoorlijk gruwelijk. Iets om rekening mee te houden als je het voorleest!

Verhalenvertellers

Het boek draait niet alleen om de verhalen die worden doorverteld, maar gaat ook over de verteltraditie op zich:

De verhalen die er in de wereld bestaan, zijn steeds op zoek naar nieuwe vertellers. Ze gaan over van vader op dochter, van moeder op zoon. Elke verteller vindt een opvolger die het werk voortzet na zijn dood. (blz. 250)

Daar zijn meer kinderboeken over! Het is leuk om de kinderen hierop te wijzen. Twee boeken die echt draaien om de verteltraditie zijn Yuna’s maan (ook van Hans Hagen) en de serie Podkin Eenoor. Vooral in deel 2 van die serie draait het om het vinden van een opvolger.

Kinderboekenweek 2019

De reis van Yarim is een van de kerntitels van de Kinderboekenweek 2019. Het thema van deze week is ‘Voertuigen’, met het motto ‘Reis mee’. Toegegeven, Yarim gaat op reis en ja, met andere vervoermiddelen dan dat wij doen tegenwoordig. Het is mooi dat er een boek is gekozen dat zich afspeelt in een heel andere tijd. Het maakt goed duidelijk dat reizen in die tijd – en in een ander gebied (woestijn) – grote uitdagingen met zich meebracht. Toch staat in dit boek die letterlijke reis die Yarim maakt niet centraal. De reis per schip, waarover gesproken wordt op de achterkant van het boek, komt pas in het tweede deel aan bod. Dat krijg je nooit allemaal voorgelezen in één (Kinderboeken)week. Iets om rekening mee te houden dus.

Persoonlijk vind ik dit boek vooral geschikt om te vertellen over compleet andere beschavingen (Mesopotamië), geloof en de verteltraditie. Ook een soort reis natuurlijk, maar dan een heel andersoortige! Ik zou dit boek alleen niet snel voorlezen in groep 7. Het boek zit behoorlijk complex in elkaar en is vooral geschikt voor goede lezers of kinderen die specifiek geïnteresseerd zijn in de oudheid.

Schrijver in de klas

Hans Hagen reisde voor dit boek naar Jordanië, Syrië en Pakistan om zich volledig in te kunnen leven in de wereld van Yarim. Het moet fascinerend zijn om hem daarover te horen vertellen! Op zijn eigen website vind je al een paar foto’s van deze reis.

Voor de Kinderboekenweek maakte hij een speciaal themaprogramma (‘Wie leest, komt ver’), maar vanzelfsprekend kun je hem ook buiten de Kinderboekenweek uitnodigen in de klas. Op zijn auteurspagina op de website van de Schrijverscentrale vind je meer informatie over zijn boeken en lesprogramma’s. Via deze site kun je ook een bezoek van hem boeken.

Je kunt daarnaast dit filmpje bekijken, waarin hij vertelt over het boek!

Em. Querido’s Uitgeverij, 2019 (heruitgave)