Constantinopel (het tegenwoordige Istanbul), 1902. De sultan woont in grote weelde op zijn paleis, waar het leven nog geheel volgens de oude tradities verloopt. Lilit, een meisje van de Anatolische hoogvlakte en Bilal, een jongen uit de Afrikaanse woestijn komen samen in zijn harem terecht. Ze worden beste vrienden.
De harem is een gouden kooi en een web van intriges. Iedereen dingt naar de gunst van de sultan, behalve Lilit. Ze droomt van de wind door haar haren en de zon op haar gezicht… Blijven Lilit en Bilal de rest van hun leven opgesloten tussen de paleismuren?
Recensie
Inez van Loon vertelt met dit verhaal – opnieuw – over een stukje fascinerende geschiedenis, waar de meeste mensen geen weet van hebben. Ze neemt je 100 jaar mee terug in de tijd, naar de harem van de sultan in Constantinopel, en laat je ervaren dat het leven daar allesbehalve een sprookje was…
Het verhaal begint op de Anatolische hoogvlakte, waar de 7-jarige Lilit samen met haar kangal schapen hoedt voor haar familie. Ze woont in het Ottomaanse Rijk, is christen, heeft blauwe ogen en is Armeens. Allemaal details die belangrijk zijn voor het verhaal en veel van deze begrippen worden daarom nog eens extra toegelicht achter in het boek. Verwacht daar dus geen moeilijke-woordenlijst: ook een begrip als beren wordt toegelicht en geeft je achtergrondinformatie om het verhaal extra goed te kunnen begrijpen.
Dat is ook wel nodig, want al snel word je, net als Lilit, op heftige wijze een wereld ingetrokken die altijd aan het oog onttrokken is geweest. Als Lilit namelijk hulp gaat halen voor haar moeder, die op sterven ligt in het kraambed, wordt ze ontvoerd!
‘Hahaha, ik heb je!’ Priemende zwarte ogen onder een tulband. Lilit verweert zich, als een gek slaat ze om zich heen om los te komen uit de ijzeren greep. Doodsbang schreeuwt ze om hulp. Dan krijgt ze zo’n harde klap tegen haar hoofd dat het haar duizelt. Als een stalen band gaat een hand over haar mond. ‘Nog één kik en je bent er geweest.’ (blz. 12)
Het verhaal wordt nóg schokkender als Van Loon beschrijft hoe, tegelijk met Lilit, de Soedanese Bilal als eunuch in de harem komt… Het is gruwelijk om te lezen wat er met hem gedaan werd om de vrouwen in de harem te kunnen bewaken… Toch wordt het verhaal nergens echt heel heftig. Inez van Loon heeft een heel informatieve, beschrijvende schrijfstijl, waardoor je als lezer eerder een beschouwende rol krijgt dan dat je wordt meegesleurd in de gevoelens van de hoofdpersonen. De indrukwekkende gebeurtenissen roepen echter al genoeg emoties op…
In paniek schiet Lilit overeind, de tranen rollen over haar wangen. Het grote verdriet om gedwongen afstand te moeten doen van alles en iedereen die je lief is. Gelukkig mocht ze haar eigen naam nog houden, maar voor hoelang? (blz. 38)
Na de eerste zeven hoofdstukken maakt het verhaal een tijdsprong van 6 jaar. Lilit is nog steeds dik bevriend met Bilal en bespreekt al haar geheimen en gedachten met hem. Het leven in de harem is niet slecht, maar ze zitten opgesloten – als een vogeltje in een gouden kooi. Bovendien krijgt Lilit steeds meer te maken met jaloezie, haat en nijd, zeker nadat ze wordt aangesteld als voorlezer van de sultan. Elke avond moet ze hem in het geheim detectives van Sherlock Holmes voorlezen – boeken voor ongelovigen… Grappig is dat juist dit waargebeurde detail uitgangspunt is geweest voor dit boek, zo is te lezen in het nawoord.
Het is overduidelijk hoeveel research Van Loon in dit boek heeft gestopt. Ze brengt het Ottomaanse Rijk en het leven in de harem zo goed tot leven, dat je je echt even in een andere tijd waant. Het boek wordt door alle intriges naar het einde toe steeds spannender en neemt een interessante wending als in 1909 een staatsgreep wordt gepleegd. Zullen Bilal en Lilit dan toch eindelijk ontsnappen? Krijgen ze de kans om hun eigen leven op te bouwen? Wie zal het zeggen… want door nog een tijdsprong en een relatief open einde weet je niet precies hoe het verhaal van Lilit en Bilal afloopt. Of zou de voorspelling uit het begin van het verhaal dan toch uitkomen…?
Lestips
Het is onvoorstelbaar dat dit verhaal zich nog maar 125 jaar geleden afspeelde – wat een andere wereld en wat een andere tijd. Dit boek opent een compleet andere wereld voor kinderen! Inez van Loon ontsluit deze wereld nog beter als je de Facebook-pagina van het boek volgt, met mooie foto’s die passen bij het verhaal
Het nawoord uit het boek is ook te lezen op de website van Inez van Loon – interessant, want zo lees je hoe ze tot het schrijven van dit verhaal is gekomen en op welke waarheden het boek is gebaseerd.
Het boek is absoluut een aanrader als voorleesboek, zeker als je het Ottomaanse Rijk als thema behandelt in de klas. Kies je ervoor om het boek (alleen) te promoten, vertel dan eerst iets over de achtergrond van het boek en/of lees de achterkant voor. Je kunt kinderen ook naar de cover laten kijken en vragen waar en wanneer zij denken dat het verhaal zich afspeelt.
Hieronder staat een mooi voorleesfragment. Vertel eerst dat de 7-jarige Lilit net door Ahmed vanuit een bergdorpje is ontvoerd en dat ze zojuist de Afrikaanse Bilal heeft ontmoet, die ook bij Ahmed gevangen zat.
‘Als u hier (…) De harem. (blz. 31 t/m 34)
Met een mailtje naar uitgeverij Clavis (pers@clavisbooks.com) kun je voor extra promotie ook nog een gratis poster en boekenleggers aanvragen voor de hele klas.
De harem van de sultan
Knarsend gaan de deuren open. Lilit voelt dat Bilal haar hand vastpakt. Hand in hand betreden ze het meest geheime deel van het paleis, geen enkele buitenstaander mag er ooit komen. De harem. (blz. 34)
Met dit boek treed je binnen in een geheime wereld: de harem van de sultan. Het is fascinerend om te lezen hoe het leven zich daar afspeelde, hoe kinderen werden ontvoerd om de sultan te dienen, hoe zij zich moesten bekeren tot de islam en hoeveel meisjes favoriete van de sultan wilden worden.
‘Wie wil er nou geen favoriete worden?’ hadden ze gelachen. ‘Eindelijk mag je weg van de slaapzaal en ben je niet langer een werkslavin. Je krijgt je eigen vertrekken met kamerniersters, de mooiste kleren en prachtige juwelen.’ (blz. 40/41)
Kunnen jouw leerlingen zich voorstellen hoe deze meisjes denken?
De tijd van het Ottomaanse Rijk
Het is ontzettend interessant om meer te weten te komen over het Ottomaanse Rijk via dit boek. Ook de streken en volken die beschreven worden, zijn waarschijnlijk niet bekend: wie kent er bijv. Tjerkessië of de Jezidi’s? Ook in Afrika bestonden nog andere koninkrijken, zoals Nubië.
Er zijn maar weinig kinderboeken te vinden over deze tijd of dit onderwerp – Inez van Loon is echt een kei in het ontsluiten van dit soort boeiende, onbekende werelden.
Armeense sprookjes
Lilit komt uit een Armeense familie en is opgegroeid met een sprookje over ‘het vogeltje dat geeft en neemt’. Ze vertelt het aan de kinderen van de sultan, maar zegt niet dat het een Armeens sprookje is: de sultan heeft iets tegen Armeniërs!
Achter in het boek staat echter dat dit een sprookje is van de beroemde Armeense schrijver Hovhannes Toemanjan en ik herkende het ook direct van het boek Het vogeltje en andere Armeense sprookjes dat in 2019 verschenen is. Hóe leuk om ook dit sprookje voor te lezen als je De voorlezer van de sultan voorleest in de klas! En wijs kinderen die dit boek lezen zeker ook op dit sprookjesboek – wat vullen deze boeken elkaar mooi aan.
Clavis Uitgeverij, 2022
