Groningen, 1953. Tjakkie zit in de laatste klas van de basisschool en haar meester vindt dat ze zou moeten doorleren op de hbs. Tjakkie wil niets liever, want ze wil dierenarts worden! Maar arbeiderskinderen leren niet door… Toch start ze op school met voorbereidingen voor het toelatingsexamen. Haar ouders mogen er niets van weten.
In Tjakkies klas zit ook Jacob, een jongen die met zijn familie in een Moluks woonoord op de Groningse klei is komen wonen. De op Ambon geboren Jacob speelt het liefst gitaar. Rock-‘n-roll, juist de muziek waar zijn vader zo’n hekel aan heeft.
De werelden van Tjakkie en Jacob hadden niet meer kunnen verschillen. Toch delen ze iets heel belangrijks: een droom die lijnrecht tegen die van hun ouders ingaat.
Recensie
In Dwars door de storm nemen Martine Letterie en Karlijn Stoffels je mee terug in de tijd. De Tweede Wereldoorlog is nog niet zo lang geleden afgelopen en Indonesië is na een bloederige oorlog onafhankelijk verklaard. Het is belangrijk om het verhaal in deze tijd te plaatsen, anders begrijp je de personages niet. Het was een tijd waarin veel Nederlanders nog erg dachten in goed en fout en in wij en zij. En meteen op de eerste bladzijde van dit boek wordt een van die verhoudingen maar al te duidelijk:
Katrien staat tussen de kinderen van het dorp, en ze is een van hen, maar toch ook weer niet. Ze blijft de dochter van een boer. Boeren en arbeiders gaan niet met elkaar om.(H1)*
Het verhaal speelt zich af in en om Finsterwolde, een dorp in Groningen. Er woonden in de jaren 50 veel aanhangers van de communistische partij en in dit verhaal is de vader van Tjakkie een van hen. Uit het verhaal blijkt dat er een stevig gedragsprotocol verankerd zit in de cultuur van de Groningers: boeren en arbeiders gaan niet alleen met elkaar om; boeren leren door en arbeiders niet. Tjakkies vader moet bovendien niets van ‘de landverraders’ hebben, die met bussen door hun dorp komen gereden.
‘Ze hebben hier niets te zoeken. Ik word kwaad als ik eraan denk dat die Ambonezen aan de kant van de Nederlanders tegen hun eigen landgenoten hebben gevochten. (H1)
In een van die bussen zit Jacob. In het tweede hoofdstuk van het boek begint zijn verhaal. Het hele boek is zo opgezet: bij elk hoofdstuk wisselt het perspectief, zodat je de gebeurtenissen of vanuit Tjakkie of vanuit Jacob te horen krijgt. Jacob komt in een troosteloos Moluks kamp te wonen, helemaal aan de Waddenzee, voorbij de zeedijk. Zijn familie is drie jaar geleden naar Nederland gevlucht en hoopt nog altijd terug te gaan naar Ambon, waar ze vandaan komen. Jacobs grote broer Obed gelooft er allemaal niet meer zo in en Jacob begint ook steeds meer te wennen in Nederland. Hij gaat dan ook naar een Nederlandse school en komt bij Tjakkie in de klas.
Het cultuurverschil tussen de Ambonese Jacob en de Groningse Tjakkie kan bijna niet groter zijn. Jacob is klein, dromerig, christelijk opgevoed (zijn vader is zelfs dominee) en zeer bedeesd; Tjakkie is niet op haar mondje gevallen, dochter van een lid van de communistische partij, heeft nog nooit kerst gevierd, blauwe ogen, stakerige benen… een echte ‘Belanda’. Toch groeien de twee kinderen steeds meer naar elkaar toe. Het is mooi om te lezen hoe Tjakkie haar eigen weg zoekt. Ze raakt niet alleen bevriend met Katrien (wat absoluut niet mag van haar ouders), maar ook met Jacob en Nonna uit het kamp. Daardoor leert ze hun cultuur steeds beter kennen (en de lezer dus ook…). Toch is het pijnlijk om te lezen hoe de cultuurverschillen voor veel onbegrip zorgen. In plaats van open te staan voor elkaar, stoten de volwassenen in het verhaal elkaar alleen maar meer af, lijkt wel. Alleen de meester van Tjakkie is een prachtig voorbeeld van iemand die onbevooroordeeld met mensen omgaat.
Het wordt vrij snel duidelijk dat de titel van het boek niet alleen op een letterlijke storm in het verhaal slaat, maar ook een figuurlijke betekenis heeft. Zowel Tjakkie als Jacob zetten zich flink af tegen hun ouders als ze gedwongen worden de keuzes van hun ouders te volgen. Hoewel ze begrip hebben voor de standpunten van hun ouders, zie je duidelijk dat zij meer open staan voor mensen met andere denkbeelden.
Tjakkie voelt de tranen in haar ogen prikken. De klassenstrijd is goed. Dat weet zij ook. Iedereen is evenveel waard. Het is niet eerlijk dat rijke boeren veel meer te zeggen hebben dan arbeiders. Maar waarom kunnen hun kinderen dan niet bevriend zijn, die kunnen daar toch niets aan doen? (H.13)
Dat Jacob en Tjakkie zo verschillend zijn, wordt nog eens versterkt doordat beide personages door verschillende auteurs zijn neergezet. Martine Letterie schreef de verhaallijn voor Tjakkie en Karlijn Stoffels die voor Jacob. Hun schrijfstijlen passen goed bij elkaar, maar toch voel je een klein verschil en dat maakt dit boek extra boeiend.
Waarschijnlijk is het boek wel even inkomen voor de meeste kinderen, tenzij je de onderwerpen goed hebt ingeleid. Het verhaal roept in eerste instantie namelijk erg veel vragen op als je niets weet over het communisme of de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Gedurende het verhaal krijg je wel steeds meer informatie over deze oorlog in Nederlands-Indië of de cultuur van de Ambonezen, maar toch zal het leesplezier groter zijn als je iets meer achtergrondkennis hebt. Het is wel erg interessant om op deze manier meer te weten te komen over het leven in de jaren 50. Daarbij komen er flink spannende gebeurtenissen voor in het verhaal en er wordt ook nog een groot geheim onthuld… Maar wat vooral zo mooi is aan dit verhaal, is dat het je vertelt dat grote verschillen niet onoverkomelijk hoeven te zijn. Want ook al is dit een geschiedenisverhaal… dát blijft altijd actueel.
Lestips
* De citaten uit dit boek heb ik uit het e-book van de online bibliotheek gehaald! Daarom weet ik niet welke bladzijdenummers dit zijn in het papieren boek. Bovendien verschijnt er in november 2020 een nieuwe versie van het boek (met wellicht weer een andere paginanummering): Dwars door de storm is namelijk het themaboek van de campagne Nederland Leest Junior (lees er hier meer over).
Wil je het boek promoten, dan zou je (een fragment uit) hoofdstuk 1 kunnen voorlezen. Sommige kinderen zullen daar wel nieuwsgierig van worden! Toch denk ik dat dit boek beter tot zijn recht komt als je het voorleest of samen met de klas leest. Je kunt dan namelijk de tijdgeest toelichten en meer achtergrondinformatie geven.
Lesmateriaal Nederland Leest Junior
En laat Nederland Leest Junior daar nou net voor bedoeld zijn! Het doel van deze campagne van de openbare bibliotheken is namelijk dat leerlingen met elkaar in gesprek gaan. Daarom is er ook uitgebreid lesmateriaal bij dit boek beschikbaar. Met behulp van de lesbrief (met werkbladen) duiken de leerlingen verder in de geschiedenis van Molukse Nederlanders, die van zichzelf én hun eigen omgeving. Daarbij worden de volgende vragen gesteld: Waar voel jij je thuis? En zijn hierin veel overeenkomsten met klasgenoten te zien?
De leerlingen werken in verschillende opdrachten toe naar een kleine geschiedenis van de klas, die visueel wordt gemaakt door middel van een muurkrant.
Daarnaast is er ook nog een extra leesopdracht beschikbaar, met denkvragen over de tekst. Je kunt alle documenten vinden en gratis downloaden op de website van Nederland Leest Junior!
Speciaal voor de campagne kon je een scholenpakket bestellen, met meerdere exemplaren van het boek. Heb je dat niet gedaan, maar wil je toch met het boek aan de slag? Dan kun je dus overwegen om kinderen het boek te laten lezen op een tablet of hun smartphone. Via de app van de online bibliotheek kun je het boek namelijk gratis downloaden als je lid bent van de bibliotheek (en dat zijn de meeste kinderen, toch?). Je kunt er natuurlijk ook voor kiezen om het boek voor te lezen – ook dan kun je heel goed verder praten over de inhoud.
Geschiedenis
Ná de campagne, die in november 2020 is, kun je het boek en het lesmateriaal natuurlijk ook nog steeds gebruiken! (Download het lesmateriaal dus sowieso alvast!) Het boek vertelt heel mooi over cultuurverschillen, het omgaan met nieuwkomers, de jaren 50, de onafhankelijkheidsoorlog in Nederlands-Indië, de Ambonezen en zijdelings over het communisme.
Schrijvers in de klas
Wil je meer weten over de totstandkoming van dit boek? In onderstaand filmpje vertellen de auteurs er zelf over!
Daarnaast kun je zowel Karlijn Stoffels als Martine Letterie uitnodigen voor een bezoek aan je klas, via de website van De Schrijverscentrale.
Uitgeverij Leopold, 2014
