Muis Mallory rijdt met zijn moeder en zusjes op kerstavond door een besneeuwd landschap, op weg naar zijn grootouders. Maar ze komen er nooit aan. Tijdens een vreselijke sneeuwstorm slipt de auto en Muis wordt uit de auto geslingerd. Als hij wakker wordt, bevindt hij zich in een soort droomwereld vol monsters, gevaarlijke ridders en mysterieuze tovenaars. Hij moet vluchten, redding zoeken in het kasteel… en vooral niet omkijken. Want dan komt er een einde aan de belangrijkste reis van Muis’ leven.
Vertaald door Aimée Warmerdam.
Recensie
Wat kunnen valse verwachtingen toch een impact hebben op de beleving van een verhaal. Dit boek belooft een magisch, winters sprookje over liefde en verlies. Over overleven en doorzettingsvermogen, vol soepele en geestige dialogen. Zo werd het althans in de aanbiedingsbrochure van de uitgever aangekondigd. De woorden die bleven hangen waren ‘sprookje en magisch’. Het woord dat echter vooral had moeten blijven hangen is ‘verlies’, want hoe geestig de dialogen in dit boek ook zijn; de uitkomst van dit verhaal is ontzettend verdrietig.
Muis is een dromerig jongetje dat met zijn moeder, grote zus en peuterzusje op weg gaat naar zijn grootouders. De auto verongelukt in een sneeuwstorm en knalt keihard tegen een stenen muur. Muis vliegt door de voorruit ‘en zo begint dit verhaal echt.’ (blz. 35).
Het lettertype verandert en het verhaal gaat verder met hoe Muis wakker wordt in een koud en donker landschap. Hij kan zich niet goed herinneren wat er is gebeurd. De situatie is enorm bevreemdend en behalve angstig ook wel grappig. Muis krijgt gezelschap van een pratend paard – zijn eigen speelgoedpaard, maar dan ineens vijftien keer zo groot als hijzelf.
‘Wacht even, hoor,’ zei Efel, alsof het de gewoonste zaak van de wereld was dat speelgoedpaarden in één keer veel groter waren en konden praten. ‘Ken ik jou? Volg je mij op Instagram?’
‘Nee… jij bent mijn speelgoedpaard. Niemand volgt zijn speelgoedbeesten op Instagram.’
‘O, oké, als we zo gaan beginnen…’ zei Efel, ‘dan blokkeer ik je toch gewoon?’
(blz. 49)
Toch is het moeilijk om je op dit soort ‘geestige dialogen’ te concentreren als het enige wat je wilt weten is: Heeft de rest van de familie het ongeluk overleefd?!! Hoe loopt dit af?! Dat dit geen gekke gedachte is, wordt nog eens versterkt als na een aantal bladzijden het lettertype weer terug verandert en je het verhaal van Roos – de zus van Muis – leest.
Roos probeerde het nog één keer, en toen voelde ze met haar vingertoppen iets mama-achtigs. (…) Ze leefde nog.
En toen viel er een druppel op Roos’ vinger.
Eén enkele druppel.
Ze trok haar hand terug. Ze wist onmiddellijk wat het was. Mama leefde nog, maar ze bloedde.
‘Mam?’ zei ze weer, met een veel zachtere stem. Het was zo’n stem van iemand die wist dat er geen antwoord zou komen.
(blz. 60)
Het is moeilijk om de vrolijkheid in het verhaal terug te vinden, nadat je zulke heftige zinnen hebt gelezen. Het verhaal wordt daarbij steeds grimmiger, zeker als duidelijk wordt dat Muis wordt achtervolgd door een wezen dat ‘al het leven uit zijn omgeving zuigt’. Misschien dat kinderen hier nog een spannend, magisch verhaal uit kunnen halen, maar het zal volwassenen of meer gevorderde lezers steeds duidelijker worden dat Muis helemaal niet in een sprookjeswereld terecht is gekomen, maar in een soort sluimerwereld tussen leven en dood.
Er gebeurden de hele tijd rare dingen; alles veranderde steeds weer, en zijn hoofd duizelde. Hij had geen controle over de gebeurtenissen, en hij kon ze niet tegenhouden; tegelijkertijd wist hij zeker dat ze met zijn eigen gedachten te maken hadden. (blz. 208)
Er was eens een kasteel is daarmee een intens en heftig verhaal, verpakt in een grappig verteld sprookje. Dit boek bevat heel duidelijk verschillende lagen, waardoor de beleving ontzettend afhangt van je gevoeligheid en leeservaring. Voor de meeste kinderen zal het boek in eerste instantie vooral een spannend en gek avontuur zijn, met een pratend speelgoedpaard, een dinosaurus en een dodelijke ridder. Als zij de diepere laag niet bevatten, zal het einde (en dan met name de epiloog!) hen dan ook flink in verwarring brengen. Dit boek past daardoor eigenlijk beter op de leeslijst van de middelbare school dan in de bibliotheek van een basisschool. Er wordt enorm veel gevraagd van het interpretatievermogen van de lezer en het lezen ervan zal je niet onberoerd laten. Een boek om meer dan eens te lezen… als je het aankunt.
Lestips
Om dit boek te promoten in de klas kun je het volgende fragment voorlezen. Begin met te vertellen dat Muis een jongetje is, dat terwijl hij met zijn familie onderweg is naar zijn opa en oma, een ongeluk krijgt. Hij wordt uit het raam geslingerd en wordt wakker in een vreemd landschap, waar zijn speelgoedpaard ‘Efel’ ineens tot leven is gekomen.
‘Er is iets (…) er een kasteel.’ (blz. 49 t/m 56)
In het fragment wordt wel enigszins duidelijk gemaakt dat er iets vreemds aan de hand is (Efel vertelt Muis dat hij in een verhaal zit), maar de treurigheid van het verhaal komt er niet door tot uiting. Je kunt nog vertellen dat Muis niet meer weet dat hij een ongeluk heeft gehad en dat delen van het boek ook verteld worden door Roos, zijn zus. Zij vertelt weer over haar zoektocht naar Muis.
Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 2017
