Londen, 1941. Een luchtaanval, een onverwachte ontmoeting en haar moeders jas… Dat is het enige wat Oliva zich kan herinneren van de avond waarop haar zus Sukie verdween. Nadat ze wakker wordt in het ziekenhuis, worden zij en haar broertje van het onveilige Londen geëvacueerd naar Budmouth Point, een dorpje aan zee. Daar komen ze uiteindelijk terecht bij Ephraim, de stille en mysterieuze vuurtorenwachter. Maar wat verbergt Ephraim voor hen? Wat is er gaande in het kleine dorpje? En heeft het geheimzinnige briefje uit Sukies jas er iets mee te maken?
Vertaald door Marije Kok.
Recensie
Tijdens een bombardement in Londen raakt Olivia niet alleen gewond; het is ook de laatste keer dat ze haar zus ziet. Toch overheerst in dit boek het oorlogsdrama niet: het lijkt er niet op dat Sukie, de zus van Olivia, is verongelukt tijdens het bombardement… ze is gewoon verdwenen! Waar is ze naartoe?? Olivia krijgt geen kans om in Londen op zoek te gaan, want zij wordt samen met haar broertje geëvacueerd vanuit Londen. Met nog heel veel kinderen wordt ze per trein naar de kust gebracht, waar het een stuk veiliger zou moeten zijn. Maar dan vindt Olivia een briefje met een code in haar jaszak: het is de jas die Sukie aanhad vlak voordat ze verdween… Het briefje lijkt te maken te hebben met geheimzinnige dingen die in het dorpje gaande zijn. Kan ze haar zus toch weer terugvinden?
Het boek leest door al deze geheimzinnigheid dus nog meer als een spannende detective dan als een historisch oorlogsverhaal. Toch leer je heel erg veel over de Tweede Wereldoorlog, zoals die zich in Engeland afspeelde. Kinderen die geëvacueerd werden, de vele luchtaanvallen en de vaders en zoons die niet meer terugkomen uit de gevechten… Maar ook de Jodenvervolging speelt een belangrijke rol in dit boek. In eerste instantie krijgt de lezer hier alleen maar hints over, maar na een aantal hoofdstukken wordt bevestigd dat een meisje waar Olivia constant ruzie mee heeft, Joods is. Het geeft een verfrissend beeld van Joodse vluchtelingen: in veel kinderboeken zijn het stille, bedeesde kinderen, maar in dit boek gedraagt het Joodse meisje zich onmogelijk. Ze is boos en onaardig en eigenlijk is dat wel zo realistisch; de schrijfster maakt mooi duidelijk hoe ontheemd ze zich moet voelen.
De lezer krijgt nog veel meer te lezen over de verschrikkingen die plaatsvinden in Europa – grappig, Engeland beschouwt zichzelf duidelijk niet als ‘Europa’ -, zoals de Kristallnacht en het dragen van de Jodenster. Er wordt zelfs kort verteld dat niet alleen Joden moesten vluchten, maar ook Roma. Door Olivia’s gedachten over alle gebeurtenissen wordt de lezer automatisch ook aan het denken gezet.
‘Het is gewoon zo stóm,’ zei ik terwijl ik het bord nogal ruw afdroogde. ‘Hoe kun je mensen haten puur en alleen om hoe ze hun leven leiden?’
Mevrouw Henderson zuchtte. ‘Mensen hebben graag iets om te haten – het maakt het leven een stuk makkelijker als je iemand hebt om de schuld op af te schuiven wanneer er iets misgaat. Denk maar eens aan wat er vandaag gebeurde met die piloot, Olivia.’
Ze bedoelde hoe snel de menigte zich tegen hem had gekeerd. Het was beangstigend om te zien hoe makkelijk normale, aardige mensen konden veranderen in een gemene, valse meute. (blz. 190/191)
Het boek is heel soepel geschreven (en vertaald) en leest daardoor ontzettend prettig. Alleen als Olivia de code op haar briefje kraakt, hapert het verhaal wat. De sleutel voor het kraken van de code is zo ingewikkeld, dat het wat ongeloofwaardig is dat Olivia dit zelfstandig voor elkaar krijgt (bovendien zit er ook nog een fout in het boek; dat maakt het helemaal onmogelijk). Ook volgt er een vreemde sprong in het verhaal, omdat Olivia een conclusie trekt die totaal niet logisch is. Het mysterie van het briefje is dan weliswaar opgelost, maar er volgen nog een aantal verrassende gebeurtenissen; sommige wat geloofwaardiger dan andere.
De focus van het verhaal verschuift van het oplossen van geheimzinnigheden naar vertellen over het verzet tijdens de oorlog en het helpen van vluchtelingen, waarbij ook een mooie parallel met het heden te trekken is. De spanning zakt hierdoor wat in, maar het verhaal blijft door alle ontwikkelingen zeker boeien. Dit verhaal is dus niet alleen een spannend leesavontuur, maar door het lezen van dit boek zullen kinderen ook een completer beeld krijgen van de Tweede Wereldoorlog.
Lestips
Om het boek te promoten, kun je het volgende fragment voorlezen:
De woensdag daarop (…) je het begrijpt. (blz. 29 t/m 33)
Voordat je het voorleest, kun je het beste nog even vertellen dat Olivia, de ik-persoon, gewond was geraakt tijdens een bombardement van de stad en dat haar zus Sukie daarna is verdwenen. Verder is het misschien nodig om uit te leggen wat evacueren in dit geval betekent: tijdens de oorlog werden de kinderen uit Londen naar dorpen op het platteland gebracht, omdat het daar veiliger was.
Je kunt het boek natuurlijk ook voorlezen; dat kan al prima vanaf groep 6. Het geeft je meteen de mogelijkheid om met kinderen te praten over de gebeurtenissen in het verhaal.
Meer lezen over de Tweede Wereldoorlog
Het wordt makkelijker om dit boek te begrijpen als je meer weet over de Tweede Wereldoorlog. Het mooie is dat veel van de dingen die in dit boek voorkomen, ook in andere kinderboeken terugkomen. Door al die verschillende verhalen te lezen, krijgen ze ook meer betekenis.
Zo vertelt Olivia in dit boek over een duif met een metalen cilinder, die ze vindt (blz. 100). Dat begrijp je meteen als je het boek Verboden te vliegen hebt gelezen van Martine Letterie! Dat gaat namelijk over duivenpost en duiven tijdens de Tweede Wereldoorlog!
Ook het evacueren van kinderen komt uitgebreid aan bod in een ander kinderboek: in De oorlog die mijn leven redde worden de hoofdpersonen ook naar het platteland geëvacueerd.
Natuurlijk zijn er ook veel boeken over de Jodenvervolging. Deze boeken zijn vaak wat heftiger om te lezen. In Geheimen van de vuurtoren wordt ook wel verteld over de verschrikkingen van de oorlog, maar ze gebeuren niet in het verhaal zelf. Toch is het natuurlijk heftig om te lezen hoe de Joden in dit boek moesten vluchten en vervolgens ook niet welkom zijn in Engeland. Dit boek besteedt ook aandacht over de verdere vlucht van vele Joden naar Amerika en Canada.
Goed om trouwens te weten is dat het Kindertransport, zoals het in dit boek aan de orde komt (blz. 33) ongeveer het tegenovergestelde is aan het Kindertransport, zoals het in Nederland bekend staat. Bij het Kindertransport in dit verhaal werden kinderen juist gered; bij het Kindertransport waar bijv. Fedor de Beer over schrijft (Het Kindertransport) werden Joodse kinderen gedeporteerd naar een vernietigingskamp. Nogal een groot verschil…
Vluchtelingen
In dit boek staat ook een zin die je tegen zou kunnen komen in boeken over huidige vluchtelingen:
Hoe verschrikkelijk moet hun leven thuis zijn geweest als ze bereid waren om zulke risico’s te nemen? (blz. 184)
Eigenlijk maakt het immers niet uit voor wie of welke oorlog je vlucht en het is mooi hoe Olivia daar in dit verhaal over nadenkt. Het zal kinderen ook laten nadenken over vluchtelingen van nu.
Keuzes maken
Een oorlog zorgt automatisch voor allerlei morele dilemma’s. Wat zou jij doen? Vluchten of vechten? Of doe je niets? Ga je in verzet of houd je je gedeisd? In dit verhaal speelt het verzet een grote rol, waardoor je met kinderen mooi het gesprek aan kunt gaan: waarom denk je dat mensen bepaalde keuzes maken?
Een heel mooie aanleiding geeft het fragment waarin een Duitse soldaat neerstort boven het dorpje waar Olivia en haar broertje nu wonen. (blz. 151 t/m 156)
Lees dit stuk tekst voor en vraag de kinderen: Wat zou jij doen?? Vind je dat de soldaat verzorgd moet worden? Of verdient hij dat niet?
Lees vervolgens verder: Iemand zei dat (…) als je kunt.’ (blz. 157 t/m 160)
En stel de vraag dan nog eens. Hebben de kinderen hun mening inmiddels bijgesteld? Wiens kant zou jij kiezen? Die van Queenie of van mevrouw Wilcox?
KokBoekencentrum Uitgevers, 2019
