Gozert

door Pieter Koolwijk

Ties heeft een probleem.
Tenminste, dat vinden de meeste mensen. Ties vindt dat niet: hij heeft een vriend. Gozert. De tofste, leukste, stoerste, coolste vriend die je je kunt voorstellen.
Alleen is Ties de enige die Gozert ziet en hoort. En de plannen van Gozert zijn zo fantastisch dat Ties erdoor in moeilijkheden komt…

Ties’ ouders willen dat Gozert verdwijnt en nemen een ingrijpende beslissing. Maar Ties wil helemaal niet van Gozert af. Wat moet hij doen?

Recensie

Het leven is voor Ties één groot avontuur: hij gaat op trollenjacht, vecht als een piraat om een vlot, ontsnapt uit een zwaar bewaakte gevangenis, ziet sprookjesfiguren tot leven komen tijdens een spelletje kwartet of betreedt een fantastische danceclub als hij naar z’n kamer wordt gestuurd. En dat allemaal dankzij zijn fantastische vriend Gozert. Zijn onzichtbare vriend Gozert, want voor de rest van de wereld bestaat hij niet.

Maar, vergis je niet. Voor Ties is Gozert geen denkbeeldig vriendje. Voor Ties is zowel Gozert als zijn fantasiewereld écht. Ties beleeft het leven niet alleen anders dan de mensen om hem heen, hij handelt ook anders. Daarmee brengt hij niet alleen zichzelf, maar ook zijn ouders flink in de problemen. Zo rooft Ties bijvoorbeeld een Romeinse vaas uit een museum – ‘om al die mensen te redden van de saaiheid’ -, maar voelt totaal geen wroeging, want hij begrijpt oprecht niet dat hij iets verkeerds heeft gedaan…

‘Ties, ik vraag het je nog één keer.’ Mijn moeder keek me streng aan. ‘Is Gozert weer terug?’
Ik zuchtte diep. ‘Nee mam. Echt niet. Het is de waarheid.’ Het was ook de waarheid. Hij was namelijk nooit weggeweest en dus kon hij ook niet terug zijn.
Haar strenge blik veranderde in een bezorgde. ‘Zeker weten?’
Ik knikte. ‘Zeker met een hoofdletter Z.’
‘Ties,’ zei mijn vader. ‘Kunnen we dan in ieder geval afspreken dat je geen onschuldige mensen meer uitscheldt, natgooit, schopt of op een andere manier lastigvalt?’
‘Dat is goed, pap.’ Natuurlijk ging ik geen onschuldige mensen lastigvallen. Dat zou niet echt aardig zijn. Gelukkig had hij niets gezegd over gevaarlijke heksen of kinderetende trollen. (blz. 22)

Hoewel het enerzijds hilarisch is, wat Ties allemaal uitspookt (ook zijn vader moet er trouwens regelmatig om gniffelen), begrijp je als lezer ook wel dat Ties’ hoofd duidelijk anders werkt dan normaal. ‘Hoofdendokter’ Kees legt het allemaal heel mooi uit en vertelt dat de waanbeelden van Ties allemaal op te lossen zijn met medicijnen. ‘Iets waarmee hij Ties zou kunnen helpen om van Gozert af te komen’. Maar dat wil Ties helemaal niet! En dan doet Pieter Koolwijk wat hij altijd zo prachtig doet in zijn verhalen: hij speelt heel mooi met de scheidslijn tussen fantasie en werkelijkheid. Zoals Ties het verwoordt:

‘Wat nou als wat Gozert me laat zien de echte wereld is? Dat alleen ik kan zien dat meneer Lort een echte trol is?’ (blz. 67)

Als Ties het op een gegeven moment wéér te bont maakt, nemen zijn ouders een heftig besluit: ze laten hem ‘even logeren’ in de psychiatrische inrichting Huize Hoopvol. Het is zo knap hoe Koolwijk speelt met de verschillende gevoelens en gedachten van de personages. Zonder het expliciet te verwoorden, is het overduidelijk hoeveel zorgen de moeder van Ties zich maakt. Tegelijkertijd springt Ties een gat in de lucht: hij mag gaan logeren! De tegenstelling van hun gedachten maakt heel zichtbaar hoe verschillend hun belevingswerelden zijn en daarmee wordt de lezer als vanzelf aan het denken gezet. Wie is hier nu eigenlijk gelukkiger? Heeft Ties inderdaad wel een probleem?

Het duurde niet lang voor iemand opendeed. Het was een man met een woest gezicht, lang donker haar en een helm met aan beide kanten een puntige hoorn.
Dit was niet zomaar een man.
Dit was een echte Viking!
‘Beste. Dag. Ooit!’ zei Gozert.
En ik kon niet anders dan het volledig met hem eens zijn. (blz. 92)

Net zo knap als de genuanceerde tekst van Koolwijk, zijn de sprankelende illustraties van Linde Faas. Haar illustraties brengen de woorden van Koolwijk zo mooi tot leven! Haar verbeelding van de personages is subliem: neem alleen al de cover! Je ziet de ongeduldige, roekeloze Gozert, de dromerige Ties, de optimistische vader en een moeder die zich waarschijnlijk de slechtste moeder in de wereld voelt. Maar ook de fantasiewereld van Ties brengt Faas prachtig in beeld, waardoor je je direct kunt voorstellen hoeveel saaier een wereld zonder Gozert voor Ties moet zijn.

Toch wordt de fantasiewereld van Ties in dit verhaal ook weer niet geïdealiseerd. Het is overduidelijk hoeveel mensen last hebben van Ties’ andere kijk op de wereld. Maar juist doordat Koolwijk je steeds op verrassende wijze, via verschillende perspectieven naar de werkelijkheid laat kijken, ga je als lezer zélf nadenken over fantasie en werkelijkheid. Tegelijkertijd voel je dat hij je anders wil laten kijken naar mensen die als ‘gek’ worden bestempeld, en daarin slaagt hij wonderwel. De kleurrijke personages komen waanzinnig goed uit de verf en het boek leest heerlijk weg door de grote hoeveelheid humor, mooie beeldspraak en levendige dialogen. De balans in dit verhaal is echt precies goed en het ontroerende en verrassende slot is werkelijk fantastisch. Dit boek kan je kijk op de wereld daadwerkelijk veranderen!

Lestips

Om het boek te promoten, kun je een fragment uit het tweede hoofdstuk voorlezen, waaruit direct duidelijk wordt hoe Ties denkt en wie Gozert is…

‘druipend van het slootwater (…) of kinderetende trollen. (blz. 19 t/m 22)

Als je iets langer de tijd hebt, kun je het fragment uitbreiden en het hele tweede hoofdstuk voorlezen – dat is erg grappig en zal veel kinderen aanzetten om het boek te gaan lezen!

Nog betere tip: voorlezen! Op die manier breng je alle kinderen in je klas in aanraking met de wonderlijke, fantastische wereld van Ties en laat je hen nadenken over anders zijn en… of dat erg is of niet. Ik weet zeker dat je daar ook mooie gesprekken met de kinderen over kunt voeren!

Een ander voorleesfragment kun je halen uit het eerste hoofdstuk. In een aflevering van de Grote Vriendelijke Podcast leest Pieter Koolwijk hier zelf een stukje uit voor (vanaf o:23:20). Natuurlijk ook leuk om dit fragment op deze manier te laten horen! Met dit fragment neem je gelijk een duik in de fantasiewereld van Ties.

‘Trollenjacht!’ Gozert smeet (…) ‘Missie afbreken.’ (blz. 16/17)

Beeldspraak / uitdrukkingen

Opvallend is dat Ties alles letterlijk neemt. Hij snapt beeldspraak of uitdrukkingen niet:

‘Jouw gevecht met het eetbeest heeft de boel hier nogal op stelten gezet.’
Ik keek om me heen, maar zag tot mijn teleurstelling niemand op stelten lopen. (blz. 106)

Je kunt je voorstellen dat als je alle uitspraken letterlijk neemt, er heel bijzondere beelden in je hoofd ontstaan! Daar kun je een leuke tekenopdracht aan verbinden: zoek een spreekwoord of uitdrukking uit en teken deze letterlijk. Kun je je voorstellen hoe het moet zijn als je bij alles wat er gezegd wordt, de dingen letterlijk voor je ziet?

Op blz. 112 vind je ook nog een mooi voorbeeld over een vergelijking met een aquarium. Snappen de kinderen Ties’ verwarring? Wat wil Jan hier eigenlijk zeggen?

‘Wij gaan achterin (…) aquarium mocht zien. (blz. 112)

Lezen

Je zou misschien denken dat kinderen met veel fantasie erg van lezen en verhalen houden. Toch maakt dit verhaal juist overduidelijk dat kinderen als Ties lezen ongelooflijk saai kunnen vinden (zie blz. 96 en 113)! Hun eigen leven/fantasie is vele malen opwindender dan een verhaal in een boek. Iets om rekening mee te houden als je kinderen zoals Ties in de klas hebt… -> op zoek naar prikkelende boeken! Dit boek zou in ieder geval al een aanrader kunnen zijn, want daarin vinden ze wellicht herkenning (en prikkelend is het zéker!).

Fantasievriendjes / eerlijk zijn

Op blz. 49 t/m 51 legt dokter Kees uit wat er volgens hem gebeurt in het hoofd van Ties als hij Gozert ziet. Gozert doet eigenlijk wat Ties diep van binnen misschien zelf wel zou willen doen.

Grappig is wat dat betreft ook blz. 99: kinderen zullen ongetwijfeld snappen dat wat Gozert hier zegt, volgens de fatsoensnormen echt niet kan. Je kunt dit als aanknopingspunt nemen voor een gesprek over eerlijk zijn: is het goed om altijd eerlijk te zijn?
Je kunt daarin ook de reactie van Ties’ vader meenemen op blz. 20 (‘Die man ís ook net een trol.’) en de reactie daarop van zijn moeder. Wat mag je wel en niet zeggen en waarom? Wie bepaalt dat eigenlijk?

Anders zijn

In Huize Hoopvol ontmoet Ties Luna: een meisje dat stemmen in haar hoofd hoort. Dat wordt in onze maatschappij als probleem gezien (dan ben je ‘gek’), maar Luna heeft er zelf ook last van. Ze vindt het zelf dus ook een probleem. Ties ziet dat echter heel anders: als een superkracht!

‘Door jou slaat (…) mijn hoofd raast. (blz. 138)

Het is een mooie aanleiding om het met kinderen te hebben over anders zijn: wanneer wordt het ‘een probleem’ om anders te zijn? Je kunt hiervoor ook het gesprek tussen Luna en Ties op blz. 165 t/m 167 gebruiken.

Luna zegt ook iets heel treffends. Wat vinden de kinderen hiervan?

‘Het maakt niet uit wat wel en niet waar is,’ zei ze. ‘Het enige wat in onze wereld telt, is hoe raar ze je vinden.’ (blz. 175)

Lesbrief

Bij het boek is door uitgeverij Lemniscaat een lesbrief gemaakt, vol creatieve opdrachten. Je kunt hem hier downloaden.

Schrijver in de klas

Pieter Koolwijk komt graag in schoolklassen. Niet alleen om te vertellen over zijn boeken, maar ook als Schoolschrijver! Het mooie is dat hij hierdoor ook kinderen kan inspireren: zelf was hij als kind ook ‘anders’ – hij heeft ADHD en fantaseerde alles bij elkaar (zo is te lezen in een interview in het Dagblad van het noorden en te horen in het interview van de GVP) – en nu is hij succesvol kinderboekenschrijver!
Je kunt hem in de klas uitnodigen via De Schrijverscentrale.

---

Uitgeverij Lemniscaat, 2020

 

---