Hoe groen klinkt een gitaar?

door Pieter Bergé

en 99 andere dingen die je moet weten over klassieke muziek

Laat je meevoeren door de geschiedenis van de klassieke muziek.
Kom alles te weten over muzikale genres, beroemde componisten en bijzondere muziekstukken.
Muziekgeschiedenis van de oerknal tot nu.

Recensie

Heb je ooit weleens voor een bord spaghetti gezeten met de gedachte: wat zitten die slierten toch ongelooflijk ingewikkeld in elkaar; dat kan toch nooit lekker zijn! Natuurlijk niet! En gelukkig maar. Het zou echt een rare gedachte zijn. En vooral, het zou doodzonde zijn dat je zo’n heerlijk bord pasta zomaar aan je neus voorbij zou laten gaan, alleen maar omdat de slierten een beetje in de knoop liggen! Eigenlijk is het net zo met ‘moeilijke’ muziek, om het even of die nu uit de middeleeuwen komt of gisteren geschreven is. Of die ingewikkeld is of niet doet er helemaal niet toe. Waar het op aankomt, is hoe ze klinkt en wat ze met je doet. (blz. 258)

Bovenstaand citaat vind je terug in het hoofdstuk ‘over het verband tussen muziek en spaghetti’ en zet duidelijk de toon voor de rest van het boek: de Vlaamse schrijver Pieter Bergé is professor muziekgeschiedenis aan de KU Leuven en is duidelijk een zeer gepassioneerd verteller.

©2019, Lannoo, illustratie van Yule Hermans uit Hoe groen klinkt een gitaar?

Om ‘alles wat je moet weten over klassieke muziek’ te vertellen, heeft hij het boek verdeeld in 7 delen, van heel lang geleden tot nu (Opgelet! U betreedt de twintigste eeuw!). In de inhoudsopgave is te zien dat elk deel weer is opgedeeld in hoofdstukken met prikkelende titels, zoals ‘ Eén plus één is drie’, ‘Er mag wel eens gelachen worden’, ‘Een pinguïn met een stokje’ of ‘De klank van cactus’. Titels die direct nieuwsgierig maken – waar gaat dit over?? Zodra je echter bij het hoofdstuk aangekomen bent, maakt een ondertitel direct duidelijk wat je van dat hoofdstuk kunt verwachten. Handig dus! Sowieso is het boek overzichtelijk ingedeeld: de (100!) hoofdstukken bestaan uit slechts één of twee bladzijden informatieve tekst, met daarna een stuk tekst in een ander lettertype, met daarin talloze voorbeelden van muziek.

Nu denk je misschien dat je daar niet zo veel aan hebt (muziek moet je toch horen?!), maar ook daar is aan gedacht: bij het boek zijn twee Spotify-lijsten gemaakt, met bijna 90% van de genoemde titels. Achterin het boek vind je twee handige scancodes (top 100 en de volledige lijst). Ook wordt er verwezen naar YouTube, voor muziek met beeld. Wat dat betreft moet je flink aan de slag met dit boek: telefoon, tablet of laptop binnen handbereik, want het boek gaat pas echt leven als je de muziek erbij hoort.

De hoeveelheid informatie is gigantisch en dit boek is dan ook niet echt geschikt om in één ruk achter elkaar uit te lezen. Door de praktische indeling kun je gelukkig heel gemakkelijk bepaalde informatie opzoeken, of een gedeelte lezen waar je interesse ligt.

“Duivelskunstenaars” ©2019, Lannoo, illustratie van Yule Hermans uit Hoe groen klinkt een gitaar?

De tekst is heel soepel geschreven, maar toch niet altijd even makkelijk voor basisschoolleerlingen. Soms komt dat door het gebruik van beeldspraak (‘Voor heel wat componisten lag de muziek van Beethoven als een schaduw over de negentiende eeuw.’ blz. 149), maar vaak ook door het gebruik van woorden, die voor een muziekprofessor heel normaal zijn, maar voor een gemiddelde leerlingen niet (denk aan: vedetten, klankkleur of interpretatie).

Sommige van die moeilijke woorden worden overigens wel weer (verderop) in het boek uitgelegd, maar dat is niet direct terug te vinden. ‘Wat is klankkleur’ blijkt bijv. de ondertitel te zijn van het hoofdstuk ‘Hoe groen klinkt een gitaar’ (Aha!). Dit hoofdstuk is een van de 10 hoofdstukken met een gekleurd kader, die je verspreid over het boek terugvindt. Deze hoofdstukken (ook weer in een ander lettertype en met een nummering in Romeinse cijfers) leggen allerlei muziektermen uit, zoals genre, toonsystemen, partituur en dus ook klankkleur. Wat daarnaast helpt bij het lezen, is het aanstekelijke enthousiasme van de auteur. Hij weet zijn passie voor muziek en kunst heel goed over te brengen en legt – ondanks de wat pittige bewoording – zaken heel helder uit.

Sommige mensen vinden opera ‘onnatuurlijk’. Ze zeggen dan bijvoorbeeld: ‘Kom op zeg, die vrouw ligt daar zogenaamd te sterven aan een of andere longziekte en dan begint ze ineens nog een stuk te zingen waarvoor zelfs een gezonde mens niet genoeg lucht zou hebben.’ Zulke kritiek slaat natuurlijk nergens op. Je zegt toch ook niet van een beeldhouwwerk als De discuswerper: ‘Wat een onzin, die atleet staat daar nu al 2500 jaar stokstijf met zijn discus achter zijn rug, hij mag hem nu wel eens gaan gooien.’ Daar gaat het natuurlijk helemaal niet om! (…) Als die longpatiënte haar ‘stuk’ zingt, moeten we ons dus geen zorgen maken over haar longen, maar gewoon luisteren naar haar ziel. Op zo’n moment staat de tijd stil. (blz. 66)

Door uiteenzettingen zoals bovenstaande lukt het Bergé heel goed om anders te gaan luisteren (en kijken) naar muziek. En dat is duidelijk precies wat zijn bedoeling is met dit boek: de verbeelding ‘kietelen’.

Je hoeft zeker niet van alle kunsten te houden, en nog minder van alle kunstwerken, maar laat alsjeblieft je verbeelding door niets of niemand aan banden leggen. Met je verbeelding – met kunst dus – kun je de wereld leren redden (!), om te beginnen alvast je eigen wereld. (blz. 66)

Het moge duidelijk zijn: dit boek is veel meer dan een informatief boek over klassieke muziek: het is een boek dat je anders wil laten kijken naar de wereld, je wil laten beseffen wat een rijkdom aan muziek we hebben en een boek dat je wil vertellen: ‘je kunt nooit genoeg ontdekken, zowel in de klassieke muziek als daarbuiten.’ (blz. 260). Eigenlijk is het helemaal niet erg dat op de basisschool voor dit boek waarschijnlijk wat begeleiding van een volwassene noodzakelijk is… dit is voor iederéén een ontzettend leerzaam, prikkelend en lezenswaardig boek!

Lestips

De muziekprofessor is in dit boek heel duidelijk over muziek op school (hoofdstuk 72, Over het schromelijk onderschatte belang van de kunsten):

er zou ook wel wat meer aandacht voor de kunsten mogen zijn. Kunst is namelijk geen bijzaak; zij maakt mee de kern van ons leven uit. (…) De echte belangrijke vragen gaan over ons mens-zijn en daarbij spelen de kunsten een grote rol. Ze gunnen ons momenten waarop we kunnen stilstaan en tot onszelf kunnen komen. Ze geven ons kansen om in te zien wat écht waardevol is. (…) Neen, kunst is echt niet zomaar een bijkomstigheidje; ze is de kern van het leven zelf – en voor een goed en waardevol leven miljoenen keren belangrijker dan de stelling van Pythagoras of de wetten van Newton. (blz. 196)

Een behoorlijk gekleurde mening natuurlijk en over dat laatste zal echt niet iedereen het eens zijn, maar als je dit boek leest, snap je wel wat hij bedoelt. Dit boek spreekt namelijk zo’n andere manier van denken (en voelen) aan dan rekenlessen doen, dat je begrijpt dat theoretisch inhoudelijke muzieklessen eigenlijk op elke basisschool thuishoren. Muzieklessen zouden niet alleen maar moeten bestaan uit dóen (zingen, muziekinstrument bespelen), maar ook uit luisteren en nadenken over wat je hoort. Dat is alleen niet gemakkelijk als je niet zo thuis bent in de (klassieke) muziek. Nou, en dan heb je dus dit boek. Bomvol informatie en muziektips.

Geschiedenis

Het mooie van de chronologische indeling van dit boek is dat je muziek op deze manier ontzettend handig kunt koppelen aan tijdvakken.

• Heb je het in de klas over de middeleeuwen? Pak dan eens deel 2 erbij! Lees samen met je klas de teksten (gebruik bijv. de close reading aanpak!) en luister vervolgens naar de muziek.
• Maar ook een tijdvak als de tijd van wereldoorlogen kun je koppelen aan muziek met dit boek: in hoofdstuk 74 en 75 wordt bijvoorbeeld geschreven over de onderdrukking van kunstenaars; en hoe bepaalde muziek dus niet meer mocht worden gespeeld.

Zo zijn er talloze mogelijkheden!

Fantastisch is trouwens ook de uitleg die Bergé geeft over de tijdvakken:

Je kunt zulke periodes (…) nooit exact afbakenen. Het is echt niet zo dat er op een bepaalde dag iemand met een vlag stond te wapperen en luidkeels riep: ‘Hallo, hallo, vandaag begint de renaissance!’ De tijd laat zich nu eenmaal niet zomaar in stukjes hakken. (blz. 43)

Componisten

Vanzelfsprekend vind je in dit boek ook informatie over beroemde componisten, zoals Mozart, Beethoven of Bach. Achterin het boek staat een namenregister, waarin je heel gemakkelijk kunt opzoeken welke componisten in dit boek voorkomen. Vervolgens staat ook een aantal van hun werken genoemd onder hun naam.

Interessant zijn ook de hoofdstukken 94 en 95, over vrouwelijke componisten (Zoek de vrouwen). Die waren er namelijk bijna niet en hoe dat komt, wordt ook uitgelegd.

Uitgeverij Lannoo, 2019