Laat ons zien wie je bent

door Elle McNicoll

Cora is een eenling. Als haar broer haar meeneemt naar het huis van zijn baas, verwacht ze dan ook niet dat ze vriendschap zal sluiten met zijn zoon, Adrien. Maar Adrien is net als zij ‘anders’ en hij laat haar zien dat ze goed is, zoals ze is.

Cora raakt geïntrigeerd door het werk van Adriens vader. Het Pomegranate Instituut maakt interactieve hologrammen van beroemde personen, zodat je je helden kunt ontmoeten alsof ze echt zijn. Die techniek willen ze ook toepassen op ‘gewone’ mensen, zodat ze na hun dood nog door dierbaren kunnen worden gezocht. Een prachtig idee, vindt Cora.

Cora wordt vanwege haar autisme gevraagd om mee te werken aan het project, maar haar vader en zelfs Adrien willen daar niets van weten. Ze begrijpt er niets van; wat zijn hun bezwaren tegen dit mooie project?? Langzaam bekruipt haar echter ook het gevoel dat er iets niet goed zit. Als ze op onderzoek uitgaat, komt ze achter een schokkende waarheid…

Vertaald door Margaretha van Andel.

Recensie

Stel je voor: je moeder is overleden, maar je kunt haar nog steeds zien en spreken in de vorm van een levensecht hologram. Zou jij dat willen? Cora hoeft daar niet over na te denken: ze vindt het fantastisch!

Iemand weer in leven te zien, ook al is het in de vorm van een hologram.
Ik snap niet dat het pap zo overstuur maakt. Hoe kun je iets mooiers bedenken?
Nooit meer afscheid te hoeven nemen. (blz. 23)

Cora’s moeder ís echter al overleden, dus een hologram van haar maken, is niet meer mogelijk. Maar Cora raakt wel geïntrigeerd door de techniek die ze gebruiken bij het bedrijf waar haar broer werkt. Haar vader wil er echter niets van weten en ook haar nieuwe vriend Adrien is niet heel positief over Pomegranate Instituut, ook al is hij de zoon van de baas.

‘Denk je nou serieus dat je met kunstmatige intelligentie een echt mens kunt kopiëren? (blz. 67)

In dit verhaal – dat zich in de nabije toekomst afspeelt – kan er duidelijk al heel veel, en hoewel het weliswaar behoorlijk onwaarschijnlijk is dat een hologram een ziel heeft en zelfstandig kan denken, heeft Elle McNicoll een belangrijke en geloofwaardige boodschap met dit boek. Het laat je nadenken over mensen en technologie, en geeft mooi inzicht in mensen die ‘anders’ zijn: Cora is namelijk autistisch en Adrien heeft ADHD. Beide hebben moeite met school en ervaren problemen in de omgang met anderen. Toch kunnen zij het juist erg goed met elkaar vinden. Adrien zegt onverwachte dingen en Cora vindt dat fijn. Tegelijkertijd accepteert Adrien Cora compleet zoals ze is, en dat is voor haar een verademing en erg goed voor haar zelfvertrouwen. Ze mag er zijn…

Mensenhoofden zijn allemaal anders. Elk hoofd heeft iets speciaals.
(blz. 113)

Het Pomegranate Instituut wil Cora interviewen om een natuurgetrouwe autistische ‘Gram’ te kunnen maken. Tegen de zin van haar vader in, besluit ze na een heftige gebeurtenis toch haar medewerking te verlenen. Haar interviewer praat echter met haar ‘alsof ze geen echt mens is’ en al vrij snel komt Cora erachter dat er dingen niet kloppen. De schrijfster bouwt door alle kleine hints en geheimzinnigheid de spanning goed op, maar de ontknoping is minder heftig dan de flaptekst wellicht doet vermoeden.

Toch werkt het boek toe naar een heel bevredigend slot. Het verhaal laat je nadenken over gevoelens van rouw en liefde en gaat over acceptatie. Acceptatie van anderen, maar vooral ook van jezelf. Want zoals Adrien heel mooi zegt in dit boek:

‘Er is een reden voor ons anders-zijn. Een verklaring. Voor ons allebei. Waarom we zo in elkaar zitten. En die reden moeten we zelf vinden.’
(blz. 116)

Lestips

‘Laat me zijn wie ik ben’ – dat zou een mooie stelling voor op het bord zijn, als je dit boek gaat bespreken. Want wat ís ‘jezelf zijn’ eigenlijk? Dat is eigenlijk nog niet zo’n makkelijke vraag, maar na het lezen van dit verhaal kunnen kinderen die vraag waarschijnlijk een stuk beter beantwoorden!

Maar ook de technologische kant van dit verhaal is ontzettend interessant: wat zouden kinderen ervan vinden als zij konden praten met een hologram van een beroemdheid, of… van iemand die er niet meer is? Als je dit boek gaat promoten, zou ik dan ook eerst de achterkant voorlezen – die maakt wel nieuwsgierig! – maar ook hoofdstuk 2 (dat zijn slechts 4,5 bladzijden) en dan het gesprek aangaan door te vragen: zijn jullie het met Cora eens?

‘Wat doen ze eigenlijk (…) te hoeven nemen. (blz. 19 t/m 23)

Overigens is het nog handig om even het begrip ethiek toe te lichten als je dit boek promoot; het boek is makkelijker te begrijpen als kinderen weten wat dit betekent.

Anders zijn

Dit boek is een prachtig voorbeeld van een verhaal dat je laat nadenken over ‘anders zijn’ en hoe je daarmee om kunt gaan. Net als in dit verhaal bestaan er mensen die denken dat ADHD of autisme moeten worden ‘genezen’, en het is eigenlijk heel interessant om te beseffen dat woorden als ‘stoornis’, ‘aandoening’ of ‘beperking’ die gedachte in de hand werken.

In het boek staan mooie voorbeelden van hoe een autistisch brein werkt (of beter: kán werken, want er zijn nogal veel verschillende vormen). Ook wordt benadrukt dat veel beroemde wetenschappers, zoals Alan Turing, waarschijnlijk ook autistisch waren.

Ook laat het verhaal prachtig zien dat Adrien juist door zijn ADHD een heel mooie en bijzondere persoonlijkheid heeft.

Adrien ratelt soms alsof er wel honderd kranen openstaan in zijn hoofd. Alsof hij van alles tegelijk aan het doen is – praten, lezen, een film kijken, noem maar op. Behalve als er iets belangrijks tussendoor komt, want dan is hij een en al aandacht. Dan is hij de meest gefocuste persoon die ik ooit heb gezien. (blz. 92)

Toekomst

Hologrammen bestaan al wel, maar niet in de vorm zoals in dit boek. Dat alleen al zou op zich voldoende moeten zijn om te beseffen dat dit boek zich in de toekomst afspeelt, maar je zou ook nog kunnen denken dat het ‘gewoon’ fantasie is. Toch is er één alinea in het boek, die aangeeft dat dit boek zich wel degelijk in de (nabije) toekomst afspeelt – heel knap gevonden!

Ik heb nog nooit (…) schip naar Australië. (blz. 55)

Het is erg leuk om dit stukje voor te lezen, om kinderen erop te wijzen hoe de tijdsbepaling in een boek kan worden duidelijk gemaakt. Het vormt meteen een mooie leesvraag: Weet je in welke tijd het verhaal in jouw boek zich afspeelt? Hoe weet je dat?

Technologisch burgerschap

In het burgerschapsonderwijs hoort ook ’technologisch burgerschap’ thuis – een ingewikkelde term, want wat wordt daar nou precies onder verstaan?! Door dit boek wordt dat echter wel duidelijk! In dit verhaal wordt bepaalde technologie immers gebruikt om mensen na te maken. Maar wat vinden we daar eigenlijk van?

Sommigen zullen hardnekkig volhouden dat het onethisch is, dat de Grammen rechten en vrijheden moeten hebben omdat ze net als wij intelligent zijn en een bewustzijn hebben. Je zult keer op keer moeten uitleggen dat ze niet meer zijn dan digitale kopieën van de menselijke ziel. Dat ze geen mensen van vlees en bloed zijn. (blz. 98)

Als je dit boek klassikaal voorleest, zul je nog wel meer gespreksstof over ethiek gaan tegenkomen. Het is natuurlijk mooi dat we steeds meer technologie kunnen gebruiken om mensen te helpen, maar hoe ver mag je daarin gaan? Is het goed dat we technologie gebruiken om ons leven te verlengen of om te helpen bij rouwverwerking?

Overigens gebeurt er in het verhaal een heftig ongeluk – wees gewaarschuwd – maar (zeker voor gebruik op de basisschool ook wel fijn om te weten) er gaat niemand dood. In dit geval kun je trouwens ook nog de mooie kant van technologie bespreken, want zonder technologie zou dat heel anders zijn afgelopen. Dat sluit trouwens weer heel mooi aan bij het lesmateriaal dat is ontwikkeld bij de Week van Burgerschap. In 2022 is het thema namelijk technologisch burgerschap, waarbij de link wordt gelegd met gezondheid (techniek in de zorg).

Lemniscaat, 2022