Terra Ultima

door Raoul Deleo

De ontdekking van een onbekend continent

Samengesteld en ingeleid door Noah J. Stern.

“De aardbol leek in alle windrichtingen doorkruist en minutieus in kaart gebracht. Maar er bleek iets over het hoofd te zijn gezien, iets aan de atlassen te zijn ontsnapt. Een heel continent nog wel: Terra Ultima.”

En wat voor een continent: het is kolossaal en volstrekt uniek. De natuur kon er haar gang gaan zonder ingrijpen van de mens.

Ontdekkingsreiziger Raoul Deleo vond Terra Ultima na een jarenlange zoektocht. Met kleurrijke, gedetailleerde tekeningen doet hij verslag van zijn expedities en van de wonderbaarlijke dieren, planten en landschappen die hij er aantrof.

Terra Ultima zorgde al voor opwinding binnen de wetenschap. Maar nu kan iedereen kennismaken met het onbekende werelddeel. Speciaal voor dit boek kreeg Noah J. Stern, collega-ontdekkingsreiziger en bioloog, toegang tot het archief van Deleo. Hij maakte een representatieve selectie van prenten en aantekeningen, zodat iedereen zich een beeld van dit fascinerende, nieuwe werelddeel kan vormen.

Winnaar Woutertje Pieterse Prijs 2022.

Recensie

Dit boek móet je echt zien. Want denk je dat de buitenkant van het boek al onvoorstelbaar mooi geïllustreerd is… wacht maar tot je het boek openslaat. In plaats van zwart-wit tekeningen wachten hier de meest fantastische kunstwerken op je: kleurige dieren die je fantasie tot het uiterste prikkelen, maar die volgens ontdekkingsreiziger en kunstenaar Raoul Deleo écht bestaan…

Het boek is een soort encyclopedie van dieren die je kunt vinden op Terra Ultima, een onbekend continent ‘ergens tussen Alaska en Azië’. De prenten zijn echt waanzinnig: de dieren zijn zo gedetailleerd en zo levensecht getekend, dat het moeilijk is om te geloven dat ze níet bestaan. Tegelijkertijd is het boek een expeditieverslag, geschreven door dr. Noah J. Stern, een bioloog die Deleo in Chicago ontmoette tijdens een lezing, maar die zeer waarschijnlijk uit de pen van Raoul Deleo is ontstaan.

Juist die mistige scheidslijn tussen wat echt is en wat niet, maakt dit boek zo fantastisch. Het is net of je zelf mee op ontdekkingsreis wordt genomen; je voelt gewoon dezelfde verwondering en spanning die ontdekkingsreizigers, zoals Alexander von Humboldt, moeten hebben gevoeld toen zij een voor hen onbekend continent betraden. Zie die ervaring in onze tijd nog maar eens te vinden! Raoul Deleo krijgt het met dit boek voor elkaar. Grappig is dat hij zelf in dit boek ook een andere rol speelt dan in het echte leven (of niet?): hij is in dit boek een ontdekkingsreiziger, die toevallig bijzonder goed kan tekenen. Maar als je ziet wat hij met zijn fantasie en vakmanschap heeft gecreëerd, weet je dat dit niet zomaar een illustrator is, maar een ware kunstenaar. Dit is ook niet zomaar een boek, maar een project waar Deleo jaren aan heeft gewerkt.

Maar al te vaak is het zo dat waanzinnig mooi geïllustreerde boeken niet per se waanzinnig goed geschreven zijn; schrijven is immers ook (een andere) kunst. Maar Deleo lijkt ook het schrijverschap te beheersen (of is het dan toch Noah J. Stern?), want de tekst is heel fijn leesbaar en roept bijna net zoveel verwondering op als de prenten.

Het boek begint met een inleiding van Stern, waarin hij vertelt hoe hij het ‘archief’ van Deleo ontving – vijf kloeke hutkoffers met tekeningen, vage briefjes, half gedroogde planten, kaarten, logboeken, naslagwerken en allerhande spullen. Hij kreeg de taak hier een samenhangend boek van te maken. Een boek over de expedities naar Terra Ultima.

Het eerste wat ik zag was een stapel tekeningen. Originele tekeningen van wat groeit en bloeit op Terra Ultima. Met licht trillende handen pakte ik een willekeurige prent uit de koffer. Ik had het werk van Deleo weleens op foto’s gezien in een vakblad, maar nooit eerder in kleur en van zo dichtbij. De potloodstreepjes van de schets waren nog te zien. Ik blies een restje gum weg. (blz. 13)

De verbeelding wordt niet alleen geprikkeld door dit soort levendige teksten, maar ook door kleine ‘fotootjes’ van een atelier of een vliegend visje met vlindervleugels, een krantenartikel met aantekeningen en als hoogtepunt het skelet van een soort muis met koraalachtige oren (de arctictripus spongiauris).

Vervolgens volgen er drie expeditieverslagen, waarbij Stern zijn tekst afwisselt met dagboekfragmenten van Deleo. Dat levert een soort ongelooflijk grappige dialoog op, met overpeinzingen van Deleo en commentaar van Stern. Hoewel er aardig wat moeilijke woorden in de tekst staan, is deze nog steeds heel goed en vlot leesbaar. Het verhaal zit vol droge humor en woordgrappen die kinderen misschien niet eens zullen opmerken, maar waardoor dit boek voor zowel kinderen als volwassenen geschikt is.

Deleo vindt zijn weg met de eenvoudige, maar beproefde methode van M. la Bonne Foi. Deze Franse maarschalk wist in 1853 al dat je het best je neus achterna kunt lopen (suivre son nez), waar je ook gaat. (blz. 21)

Terwijl je middels de tekst mee wordt genomen op een spectaculaire reis langs de kust, door de woestijn en het weelderige woud, wordt je verbeelding nog eens extra geprikkeld door tekeningen van o.a. Poseidon’s gorillrus, de Zeepadkwal, de Honingbekstiefelaar en een enorm opgezwollen hand – een allergische reactie op de haren van het Zespotige lieveheersbeertje. Bij elk dier staat een aantal interessante weetjes genoemd, plus een schaaltekening. Je raakt er gewoon niet op uitgekeken.
Wat een overweldigend en fascinerend boek!

Lestips

Ik zei het al meteen: dit boek moet je gewoon ZIEN. Kinderen zullen vast ook vol verwondering en bewondering kijken naar de fantastische tekeningen.

Bij je boekpromotie kun je ook dit filmpje laten zien:

Nóg makkelijker is om gebruik te maken van een complete aflevering van Het Klokhuis over Raoul Deleo en zijn boek Terra Ultima! De aflevering is echt geweldig: niet alleen komt het boek met al zijn kunstwerken prachtig tot zijn recht, het laat ook heel mooi de dunne scheidslijn tussen fantasie en werkelijkheid zien. Je kunt het filmpje vinden op de website van Het Klokhuis.

Fantasiedieren

Het is werkelijk ongelooflijk hoe Raoul Deleo bestaande dieren heeft gecombineerd, en zo totaal nieuwe soorten heeft gecreëerd. Dit gaat veel verder dan een sfinx of een griffioen – ook samengestelde fabelwezens – bij de dieren van Deleo is een soort symbiose ontstaan. Zouden de leerlingen in je klas ook dit soort bijzondere dieren kunnen verzinnen? Welke combinaties zouden zij kunnen maken?

Je kunt hier natuurlijk een geweldige tekenles van maken – helemaal in combinatie met het instructiefilmpje dat Raoul Deleo heeft gemaakt voor Het Klokhuis! Hierin legt hij uit hoe je een dierenoog kunt tekenen, want zoals hij zelf zegt: ‘met het lichtje in het oog gaat een dier echt aan‘.

Je kunt tot 1 februari 2022 om 12.00u zelfs meedoen met een tekenwedstrijd: Teken je eigen fantasiedier. Hoe leuk is dat?! Niet alleen heb je dan een geweldige tekenles, maar kinderen kunnen met hun creatie ook nog een supervette prijs winnen!

Inspiratie kun je opdoen op het YouTube-kanaal van Raoul Deleo: daarop zijn veel filmpjes te vinden over verschillende dieren die hij heeft gecreëerd.

Ontdekkingsreizigers

In de biografie De H van Humboldt staat dat Alexander von Humboldt en zijn mede-ontdekkingsreiziger Aimé Bonpland ‘gek van verwondering’ werden toen zij op onderzoek uit gingen in het regenwoud van Venezuela. Dat klinkt grappig, maar door dit boek kun je je dat ineens levendig voorstellen. Mijn mond viel werkelijk open toen ik dit boek zag en ik voelde mijn hersenen gewoon bijna letterlijk knetteren. ‘Gek van verwondering’ was het eerste wat bij me opkwam!

Grappig is dat ook in Terra Ultima wordt verwezen naar Von Humboldt (blz. 38), waar ik pas achterkwam na deze eigen associatie. Het is dus een extra reden om deze twee boeken aan elkaar te koppelen.

Verbeelding en illusies

Dit concept ken je vast al… een afbeelding waarbij je twee figuren in één tekening kunt zien. In deze tekening is het wel héél mooi uitgewerkt. Laat kinderen eerst kijken en vertel daarna pas de naam… (blz. 48).

Mooi is dat er bij het filmpje nog een extra (Engelstalige) tekst over het dier staat:

This fascinating species was encountered in central Terra Ultima. The animal is living in a very dry area and seems to only extract water from his food, rather than drinking it straight from a source. The reason why it looks so much like a Penguin is puzzling and has not been unveiled yet. The appearance of the animal certainly resembles the ambiguous image psychologist Joseph Jastrow used to prove that, for humans, the mental processing of images is central to the interpretation of the world.

Lesbrief

Omdat het boek genomineerd was voor de Woutertje Pieterse Prijs 2022 (en heeft gewonnen!!) heeft Loes Reichenfeld van LEES met LOES een aantal mooie lestips bij het boek geschreven, waarmee het boek nog meer diepgang krijgt en je de grens tussen verbeelding en werkelijkheid verder verkent. Je kunt de lestips vinden op de site van de Woutertje Pieterse Prijs en de lesbrief als PDF downloaden.

---

Uitgeverij Lannoo, 2021

---