Het lied van de vreemdeling

door Linda Dielemans

41.000 jaar geleden. Une is een neanderthalermeisje. Nano komt uit een stam van moderne mensen, op zoek naar een nieuwe plek om te wonen. Ze zien er anders uit, spreken een andere taal, hebben andere gewoonten en gebruiken. Kunnen twee stammen die zo van elkaar verschillen samenleven?

Als er onenigheid tussen de stammen ontstaat, dreigt alles gruwelijk mis te gaan. Une en Nano proberen nog om de gemoederen te sussen, maar als vervolgens de aarde openbarst en gloeiend hete lava spuugt, is het enige wat telt: overleven…

Recensie

Linda Dielemans neemt je in Het lied van de vreemdeling, zoals in al haar boeken, mee naar de prehistorie – en hoe! Het is even inkomen, als je direct midden in een scène terechtkomt, waarin Une midden in de nacht door Sumi wordt verleid om mee te gaan op jacht. (Hoe, waarom, wat gebeurt er?) Maar aan het einde van het behoorlijk schokkende eerste hoofdstuk zit je al zo diep in het verhaal, dat het bijna onmogelijk om dit boek nog weg te leggen.

Het verhaal wordt vervolgens extra interessant, omdat er in het tweede hoofdstuk een nieuwe hoofdpersoon aan het woord komt: Nano, een jongen uit een andere stam. Ineens zie je Une en Sami door zijn ogen, en wordt de insteek van dit verhaal duidelijk: hoe zal de ontmoeting tussen de twee verschillende mensensoorten – neanderthalers en de homo sapiens – zijn verlopen en hoe zijn die twee soorten uiteindelijk met elkaar vermengd?

Ik kan zien dat het meisje een van ons is. Haar haren zijn zwart en stug. Haar huid is donker. Ze heeft wel een grote neus, net als de bleke jongen, en een brede mond. Haar wenkbrauwen zijn dik. De stier heeft haar een kopstoot gegeven, of iemand heeft haar geslagen.
(…)
Ze staart me aan met een woedende blik terwijl ik probeer mijn hand los te trekken. Ze zegt iets. Het klinkt niet als iets wat ik ooit eerder heb gehoord. De woorden zijn kort en lijken te klikken. Als twee stenen tegen elkaar. (blz. 25/26)

Dielemans schrijft in dit verhaal boeiend over de manier waarop de verschillende stammen nader tot elkaar komen. Nano probeert de gebruiken en gewoonten van Une te doorgronden en tegelijkertijd doet Une haar best om de taal van Nano machtig te worden, waardoor ze uiteindelijk met elkaar kunnen communiceren. Mooi is hoe zelfs de naam van neanderthalermeisje Une symbool staat voor het samenkomen van de stammen (unir = verbinden; denk ook maar aan united).

Het verhaal is geregeld erg spannend, met als hoogtepunt de levensgevaarlijke vulkaanuitbarsting die zo prachtig op de cover verbeeld is door Martijn van der Linden. Er zitten behoorlijk heftige, soms zelfs bloederige scènes in het verhaal, maar die passen ook goed bij deze ruige tijd, waarin alles draaide om overleven. Juist het feit dat alles in die tijd zo anders was dan nu, maakt het boek ook ontzettend interessant.

Linda Dielemans is naast schrijfster ook archeologe en ze heeft haar kennis over de prehistorie op fenomenale wijze verwerkt in het verhaal. Van gereedschappen tot sporen in het landschap; van grottekeningen tot wetenschappelijk onderzoek over neanderthaler-DNA. Ook heeft ze allerlei kennis over oude (Afrikaanse) culturen in het verhaal verwerkt: het gebruik van liederen om de weg te vinden; de klank van bepaalde oude talen; het geloof in een ‘moeder aarde’; het gebruik van genezende kruiden; het opeten van de doden… Veel van deze feiten licht ze toe in het nawoord van het boek (‘Voordat je dit boek dichtslaat’). Opvallend is hoe zorgvuldig en respectvol de schrijfster het moeilijke onderwerp kannibalisme in het verhaal heeft verwerkt. Argeloze (jonge) lezers zouden hier namelijk zomaar overheen kunnen lezen.

Kikè heeft nog een laatste keer voor ons gezorgd. We zijn warm en onze buik is vol. (blz. 222)

Wat het verhaal extra interessant maakt, is dat Nano en Une steeds afwisselend aan het woord komen. Daardoor beleef je hun culturen vanuit twee kanten: als vanzelfsprekend en als vreemd. Daarmee laat Dielemans zien dat je élke cultuur eigenlijk vanuit twee kanten kunt bekijken en geeft ze daarnaast de boodschap mee dat de ene mens niet beter is dan de andere. Tegelijkertijd laat het verhaal ook duidelijk zien hoe moeilijk het kan zijn om verschillende culturen te verenigen. Tot het einde blijft het onzeker hoe het zal aflopen met de stammen van Une en Nano.

‘We gaan naar het zuiden, naar de stam van Nokisin. Weet je nog? Wat jij wilt, kan niet Nano. We zijn te klein om te overleven nu, dat klopt, en we hebben anderen nodig. Maar dan wel mensen van onze eigen… ‘
Wat wil ik zeggen. Soort? Zijn wij een andere soort, zoals een leeuw anders is dan een wolf? (blz. 232)

Het boek leest heerlijk vlot weg en brengt de geschiedenis op indringende wijze tot leven. Met dit verhaal waan je je echt even heel ver terug in de tijd!

Lestips

Dit boek zal kinderen die geïnteresseerd zijn in geschiedenis zeker aanspreken, maar het is daarnaast ook een heel spannend en interessant verhaal over mensen: over hoe mensen met elkaar omgaan, over discriminatie, vreemdelingenhaat en cultuurverschillen.

Lees om het boek te promoten eerst de flaptekst voor en vervolgens een fragment uit het tweede hoofdstuk. Dat is geschreven vanuit het perspectief van Nano en vertelt over zijn ontmoeting met Une.

We sluipen verder (…) ben al weg.’ (blz. 20 t/m 24)

Prehistorie en neanderthalers

Het verhaal is ook zeer geschikt om voor te lezen, zeker in een project over de prehistorie ofwel de tijd van jagers en boeren.

Dan kun je bij de introductie van het boek ook mooi de lesbrief gebruiken, die door de uitgeverij bij het boek ontwikkeld is. Daarin staat uitgelegd hoe je kinderen nog meer bij het verhaal kunt betrekken door ze te laten nadenken over hoe hun leven eruit zou zien in die tijd. Kunnen ze zich dit voorstellen?

Een andere interessante vraag zou kunnen zijn: ‘Waar denk jij aan bij het woord neanderthaler?’ Laat dit opschrijven door de kinderen en verzamel de resultaten. Bewaar hun antwoorden en deel ze na het lezen van het verhaal weer uit. Is hun beeld van neanderthalers veranderd?

In het nawoord licht de schrijfster toe dat ze hoopt dat dit boek ervoor zorgt dat we niet meer naar neanderthalers kijken als dommige, harige holbewoners en benadrukt nog even dat deze mensen maar liefst 400.000 jaar op aarde hebben geleefd. Die wetenschap maakt dit verhaal eigenlijk nog interessanter! De moderne mens leeft hier nog maar 44.000 jaar… Wat een verschil!

Na het lezen kun je ook mooi gebruikmaken van de ‘verdiepingsopdrachten’ in de lesbrief die bij het boek is gemaakt.

Archeologie

In het nawoord vertelt Linda Dielemans veel over archeologie en het feit dat er verschillende ideeën bestaan over neanderthalers. Blijkbaar zijn de wetenschappers het niet altijd met elkaar eens!

Hoe belangrijk is het eigenlijk om zeker te weten hoe alles is geweest? Wat hebben we hieraan? In de lesbrief staat een mooie suggestie voor een klassengesprek over het belang van archeologie / kennis van het verleden.

Discriminatie en vreemdelingenhaat

In de lesbrief staat ook nog een verdiepingsopdracht over discriminatie en uitsluiting. Inderdaad zijn er interessante parallellen te trekken tussen het verhaal en de huidige tijd.

Daarbij is het natuurlijk wel gek om te verwijzen naar ‘kijk, zo was het vroeger dus al; zie je ook dat dat nu nog gebeurt?’ Dit ligt immers eerder andersom: Linda Dielemans is uitgegaan van de hedendaagse situatie: er is al eeuwen sprake van discriminatie en uitsluiting. Het is dus te verwachten dat dit in de prehistorie niet anders was!

Ik zou er dus eerder voor kiezen om te benoemen dat sommige zaken in het verhaal doen denken aan situaties van nu: zoals dat Une zich een buitenstaander voelt in haar stam, doordat ze een andere huidskleur heeft dan de rest. Herkennen de kinderen nog meer dingen van de huidige tijd? Hoe zit dit? Is dit een kenmerk van de mens? Wat kunnen we hiervan leren?

Vulkaanuitbarsting

De cover laat het al zien: in dit boek barst een vulkaan uit! Het is mooi hoe dit in het verhaal wordt beschreven – van het beven van de aarde tot de daadwerkelijke uitbarsting met brandende stenen die door de lucht vliegen, stoom, as en gloeiendhete lava die de berg afstroomt.

Het is niet handig om deze gebeurtenis als losstaand fragment voor te lezen, want daarvoor gebeurt er veel te veel, wat te maken heeft met het verhaal van Une en Nano, maar als je het boek voorleest, is het natuurlijk wel mooi om een filmpje van een vulkaanuitbarsting te laten zien, zodat kinderen zich nog beter voor kunnen stellen wat er in het verhaal gebeurt.

Andersom geldt trouwens wel dat dit verhaal een vulkaanuitbarsting wel een stuk heftiger maakt: iets wat er op een filmpje misschien spectaculair en mooi uitziet, wordt in dit boek overduidelijk levensgevaarlijk en doodeng.

Linda Dielemans licht toe dat er in Zuid-Frankrijk een lange rij oude vulkanen bestaat, die ongeveer 41.000 jaar geleden zijn uitgebarsten. Je kunt vanuit een project over natuurverschijnselen / de actieve planeet / vulkanen hierdoor heel mooi een bruggetje maken naar de geschiedenis: als je het hebt over dode en actieve vulkanen, kun je met dit boek wel heel mooi verduidelijken dat die dode vulkanen ooit zeer actief waren!

Leopold, 2020