Waarom de maan verdwijnt

door Martine Letterie

Lotti’s oorlog

1942. Het is oorlog in Nederlands-Indië. Lotti is niet langer veilig en raakt alles kwijt: haar huis, haar vader en haar hondje… Maar de mooie verhalen van haar baboe kan niemand haar afpakken. Die zitten voor altijd in haar hoofd en geven haar de kracht om te overleven.

Recensie

Als een verhaal over tijgers in het wild gaat, weet je automatisch dat het zich niet in Europa afspeelt. Lotti gaat met haar ouders naar de bergen en baboe zit naast haar in de auto. Misschien een ander woord voor oma? Maar wacht… ‘Pietje ligt altijd aan het voeteneinde en baboe op een matje voor Lotti’s bed.’ Ehm… beetje gek voor een oma. De woordenlijst achterin het boek biedt duidelijkheid: een baboe is een kindermeisje! En zo kom je er al lezende achter dat dit verhaal zich in Nederlands-Indië afspeelt, in de tijd dat in Nederland de Tweede Wereldoorlog uitbrak.

Martine Letterie schreef al vele boeken over de Tweede Wereldoorlog, voor allerlei leeftijden. Net als haar boek Verboden te vliegen is dit verhaal heel kleurrijk geïllustreerd door Rick de Haas en (als voorleesboek) bedoeld voor kinderen vanaf een jaar of zeven. Ook Lotti zelf heeft aan het begin van dit boek die leeftijd, en het begin van de oorlog wordt, zonder enige details, verteld vanuit haar perspectief.

‘Hier volgt een aantal belangrijke mededelingen door het Algemeen Nederlands Persbureau…’
Dan volgt er een stroom aan woorden, die in Lotti’s hoofd maar geen zinnen willen worden. ‘Bombardement… Rotterdam, binnenstad, brand, doden, gewonden…’
Voordat Lotti er iets van begrijpt, begint mama te huilen. (blz. 20)

©2021 Leopold, illustratie van Rick de Haas uit Waarom de maan verdwijnt

Vanaf dat moment lees je hoe Lotti’s leven langzaam verandert en hoe de oorlog door de Japanse inval dichtbij komt. De gebeurtenissen worden afgewisseld met Indische sprookjesachtige verhalen, die baboe altijd aan Lotti vertelde. Deze verhalen zijn prachtig vormgegeven, in een ander lettertype en met een gekleurde band eromheen. Die verhalen geven Lotti kracht en hoop, en dat heeft Lotti hard nodig als baboe is verdwenen, papa is ‘opgehaald’ en ze vervolgens ook nog afscheid moet nemen van haar hondje. Als Lotti uiteindelijk zelf ook gevangen wordt genomen, in een kamp belandt en haar zieke moeder moet verzorgen, worden de verschrikkingen van de oorlog in Nederlands-Indië overduidelijk.

Door grote tijdsprongen vlieg je van de ene gebeurtenis naar de andere. De overgangen zijn vrij abrupt. Dat is prima als je het boek per hoofdstuk voorleest; zo vertel je iedere keer weer iets nieuws. Toch blijft het verhaal hierdoor wat vlak: er is geen tijd om echt diep in een emotie te komen. Tegelijkertijd maakt dát dit boek juist geschikt voor jonge kinderen: de gebeurtenissen zijn al schokkend genoeg en kinderen zullen er flink van onder de indruk zijn. Oudere kinderen trouwens ook…

Martine Letterie baseerde dit boek namelijk op verhalen van mensen die de oorlog echt hebben meegemaakt. Sommige details, zoals de geur van zweet van de Japanse soldaten die langs fietsen, zijn zó specifiek, dat je gewoon weet dat het om een herinnering gaat – zoiets verzin je niet. Ook het weerzien van Lotti met haar vader is niet mooi en emotioneel, maar hard en realistisch: na drie jaar is hun begroeting koeltjes. Juist dit soort opvallende details maakt het verhaal heel echt.

Mama en zij samen, dat voelt gewoon. Dit niet. Lotti probeert zoveel mogelijk uit haar vaders buurt te blijven. Niet dat hij onaardig is, helemaal niet. Maar hij heeft niets te maken met de papa van vroeger. (blz. 137)

Interessant is ook dat het verhaal niet stopt als de Tweede Wereldoorlog voorbij is. In Nederlands-Indië gaat de strijd namelijk gewoon verder: de pemoeda’s vechten voor de Indonesische onafhankelijkheid. Lotti en haar ouders vluchten naar Nederland. Lotti is inmiddels 10 jaar oud en heeft het niet makkelijk op school; de manier waarop ze wordt gediscrimineerd  is schokkend en maakt pijnlijk duidelijk hoe moeilijk de komst naar Nederland moet zijn geweest.

©2021 Leopold, illustratie van Rick de Haas uit Waarom de maan verdwijnt

Extra indrukwekkend is het om te beseffen dat er nog steeds kinderen vanuit verschrikkelijke oorlogssituaties hier terechtkomen en – net als Lotti – alles wat ze kenden achter hebben moeten laten. Gelukkig is er ook troost uit dit boek te halen: verhalen kunnen kracht en hoop geven, en mensen heel veel leren. Door die verhalen op te schrijven, zullen ze nooit vergeten worden. En dat is precies waar Martine Letterie met dit boek voor heeft gezorgd.

Lestips

Voor jonge kinderen is dit boek alleen geschikt als voorleesboek: de lange zinnen en de opvallend kleine letters zullen voor hen veel te lastig zijn. Maar goed, door het moeilijke onderwerp is het sowieso beter om dit boek voor te lezen aan jonge kinderen.

Om met kinderen in gesprek te gaan over het boek kun je de lesbrief gebruiken die de uitgeverij heeft gemaakt. De lesbrief is bedoeld voor de middenbouw (groep 3 t/m 5), maar kun je ook nog prima gebruiken voor hogere groepen.

Kinderen in de bovenbouw kunnen het boek wel zelfstandig lezen. Om hen te vertellen over het boek en de raadselachtige titel te verklaren, kun je het volgende fragment voorlezen.

Op het moment dat Lotti (…) staat de maan. (blz. 33 t/m 39)

Tweede Wereldoorlog

Natuurlijk kun je de boekpromotie ook koppelen aan een les over de Tweede Wereldoorlog, waarin je vertelt hoe de oorlog in Nederlands-Indië verliep. Je kunt fragmenten uit het boek voorlezen om te vertellen over de verschillende gebeurtenissen.

• Eerst werden de mannen gevangengenomen:
  Aan het einde (…) maar als bevrijders.’ (blz. 51 t/m 53)
• Vervolgens werden de vrouwen ook gevangen gezet:
  ‘Buigen!’ sist mama. (…) weer mogen zien? (blz. 61 t/m 64)
• Waarna ze het nog veel zwaarder kregen in een kamp:
  ‘Die nacht kan (…) hun nieuwe kamp. (blz. 110 t/m 111)

Mocht je nog meer willen vertellen, dan kun je beter gewoon het hele boek voorlezen 😉

Kinderen die na het lezen van dit boek nog meer willen weten over de oorlog in Nederlands-Indië (en wel iets meer aankunnen), kun je het volgende indrukwekkende (11+) boek aanreiken:

Martine Letterie

Martine Letterie viert dit jaar haar 25-jarig-schrijverschap! Je leest er meer over in dit interview. Ze vertelt hierin ook kort iets over Waarom de maan verdwijnt. Wil je nog meer over het boek en de totstandkoming weten? Dan kun je Martine Letterie ook uitnodigen in de klas! Je kunt haar boeken via De Schrijverscentrale.

Leopold, 2021