9/11

door Alan Gratz

11 september 2001, New York

De 9-jarige Brandon gaat met zijn vader mee naar het werk op de 107^e verdieping van een van de torens van het World Trade Center. Juist op het moment dat hij in zijn eentje in de lift naar beneden staat, begint het hele gebouw te bewegen en er ontstaat een verschrikkelijke brand. Een vliegtuig blijkt zich in het gebouw te hebben geboord. Lukt het Brandon en zijn vader om deze aanslag te overleven?

18 jaar later, Afghanistan

De 11-jarige Reshmina groeit op in een land dat verscheurd is door oorlog, maar toch blijft ze dromen van een mooie toekomst – het liefst als lerares of tolk. Haar tweelingbroer Pasoon heeft andere plannen: hij wil zich net als zijn vrienden aansluiten bij de taliban. Als Reshmina op een dag een gewonde Amerikaanse soldaat helpt, brengt ze daarmee haar hele familie in gevaar.

De levens van Brandon en Reshmina liggen ver uit elkaar qua afstand en tijd. En toch zijn ze met elkaar verbonden…

Vertaald door Carla Hazewindus.

Recensie

WAT een boek… Echt, niet normaal. Het is alweer 20 jaar geleden dat de Twin Towers in New York instortten. Ik weet het nog als de dag van gisteren, maar de meeste kinderen weten helemaal niet wat er 11 september 2001 gebeurd is. Dit boek maakt echter duidelijk dat het belangrijk is dat ze het wél weten.

Het boek begint met het verhaal van Brandon, die op 11 september 2001 geschorst is van school en daarom meegaat naar het werk van zijn vader, op de bovenste verdieping van de noordelijke Twin Tower. Als een kantoorman bij binnenkomst van het WTC bijna zijn koffie laat vallen, was dat ‘bijna een slecht begin van de dag geweest voor ons allemaal.’ Dat gemorste koffie totaal in het niet valt bij wat er wérkelijk zou gaan gebeuren die dag, maakt dat deze zin inslaat als een mokerhamer. En dat geldt eigenlijk voor alles wat Alan Gratz vervolgens beschrijft.

Brandon probeerde te begrijpen wat er aan de hand was. De lift kon niet zo ver opzij hangen in de liftschacht. Liftschachten waren net iets breder dan de liftcabines. Dat betekende… dat betekende dat de hele toren scheef stond! Alle 107 verdiepingen. Maar dat kon toch niet? (blz. 28)

Op het moment dat Brandon stiekem de lift naar beneden pakt, boort een vliegtuig zich in de noordelijke toren van het WTC. Vanaf dat moment staat alles in het teken van overleven. Het ergste is dat hij gescheiden is van zijn vader, die op de bovenste verdieping vast is komen te zitten. Het is werkelijk verschrikkelijk om te lezen wat zich in de toren heeft afgespeeld, al staan er weinig gruwelijke details in het boek. Het is vrijwel onmogelijk om te stoppen met lezen.

Het verhaal van Brandon wordt echter na elk hoofdstuk onderbroken door dat van Reshmina. Haar verhaal is totaal anders, maar net zo boeiend. Je leest niet alleen over de oorlog tussen de taliban en de Amerikanen, maar ook over de oorlogsgeschiedenis van Afghanistan en de jihad. Gratz heeft ontzettend veel informatie over de Afghaanse cultuur in het verhaal verwerkt en schrijft met enorm veel inlevingsvermogen over de strijd die Reshmina met haar tweelingbroer Pasoon levert, om te voorkomen dat hij zich aansluit bij de taliban. Hartverscheurend.

‘Pasoon, je weet wat de taliban doen met mensen die de Amerikanen helpen. Als je tegen ze zegt dat wij een Amerikaanse soldaat in ons huis verbergen, dan komen ze hem halen en doden ze ons allemaal. Iedereen van wie je houdt gaat dood. Aana, mor, baba, Marzi en Zahir. En ik ook.’ (blz. 152)

Beide verhalen zijn zo ongelooflijk indrukwekkend dat het af en toe jammer is dat je vanuit het ene verhaal weer in het andere belandt. Dat is steeds flink schakelen, want je zou het liefste door willen lezen hoe het met Brandon afloopt of hoe het Reshmina vergaat. Toch hebben de cliffhangers vaak een link met het volgende hoofdstuk – dat zit ontzettend knap in elkaar. De schrijver laat beide verhaallijnen uiteindelijk ook op zeer ingenieuze wijze samenkomen.

Met de huidige ontwikkelingen in Afghanistan is dit boek extra relevant. Alan Gratz schreef het boek in 2020 en wist toen nog niet dat de taliban in 2021 weer aan de macht zouden komen. Al voorspelt hij het wel al in dit boek…

‘Het is nodig dat we hier zijn,’ zei Taz. ‘Weet je wat er gebeurt zodra de Amerikanen uit Afghanistan vertrekken? Dan komt er weer een burgeroorlog en worden de taliban opnieuw de baas. Je bent nog te jong om het je te kunnen herinneren, Reshmina, maar zij hebben vreselijke dingen gedaan. Het zijn echt slechte mensen.’ (blz. 225)

Toch is dit boek absoluut geen Amerikaanse propaganda; het mooie is dat het boek niet alleen de pijn van de Amerikanen laat zien, maar zeker ook die van de Afghanen. Gratz schrijft op zeer zuivere en integere wijze over de gevoelens en zienswijze van alle partijen. En natuurlijk, het is een heel heftig verhaal, maar ik weet zeker dat er kinderen in groep 8 zijn die dit zullen willen lezen. En wat mij betreft wordt dit boek verplichte kost in het VO. Het maakt zoveel duidelijk. Je zult dit boek niet snel vergeten…

Lestips

Je moet er goed over nadenken of je zo’n heftig boek als dit op de basisschool wilt voorlezen. Aan de ene kant is het niet schokkender dan de verschrikkelijke gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog, en daar vertellen we ook over in groep 8. Anderzijds is het iets wat doorwerkt in het nu en dat kan veel angst bij kinderen opwekken.

Het is wel een heel belangrijk verhaal dat wordt verteld en het geeft enorm veel inzicht in de huidige gebeurtenissen in Afghanistan. Het boek kan juist ook meer duidelijkheid geven over allerlei actuele nieuwsberichten en daarmee dus angst door onwetendheid wegnemen. Mijn tip: lees het sowieso in ieder geval zelf.

Mocht je het boek gaan voorlezen, neem dan in ieder geval ruim de tijd om over de hoofdstukken na te praten en zorg ervoor dat je voldoende tijd inruimt om echt even in het boek te duiken. Dit is geen verhaal om ter ontspanning tijdens de pauzehap voor te lezen. Je kunt voorafgaand aan het boek het nieuwsbericht van het Jeugdjournaal hierover bekijken.

Interessant is ook het interview met de schrijver over zijn boek(en). Hierin gaat hij ook in op de vraag of dit een boek is voor kinderen of niet. Hij zegt hierover:

Ik denk dat dit is waarom vooral lezers in de onderbouw [van het VO] zo enthousiast op mijn boeken reageren. Naast het feit dat je een boek schrijft dat ze niet neer kunnen leggen, ben je ook bezig vragen op te roepen en te beantwoorden die ze hebben over de wereld. Ik noem ze ‘sociale thrillers’. De enige concessie die ik doe wat betreft hun leeftijd is dat ik overmatig gruwelijke beschrijvingen van geweld zoveel mogelijk vermijd. Maar als je schrijft over de Holocaust of de Slag om Okinawa, of 9/11, dan moet je eerlijk zijn over wat er gebeurd is. Als je dat niet bent, weten jonge lezers dat. Ze willen niet klein gehouden worden.

Afghanistan

Ik heb zo ongelooflijk veel geleerd van dit boek! Het is heel knap hoeveel informatie Alan Gratz op natuurlijke wijze in het verhaal heeft verwerkt: over het landschap, over de taliban, over de Afghaanse cultuur, over de omgangsvormen tussen man en vrouw, over drugs en wapens, over de bezetting van Afghanistan door de Russen…

Dit vond ik wel héél bizar:

Hun eerste schoolboeken waaruit ze letters in het Pasjtoe leerden, waren oude, anti-Russische spellingsboekjes die in Amerika waren gedrukt en via Pakistan het land in waren gesmokkeld. Met behulp van deze boekjes kon je niet alleen het alfabet leren, maar de Afghaanse kinderen werd hiermee ook geleerd dat ze tegen de Rusissche bezetter moesten vechten. (…) Zelfs in hun rekenboeken ging het over vechten en oorlog voeren.

De kogel uit een kalasjnikov legt 800 meter per seconde af. Een moedjahied heeft op een afstand van 3200 meter het voorhoofd van een Rus in het vizier. Hoeveel seconden duurt het voordat de kogel de Rus raakt? (blz. 86/87)

WAT?!

Nou, dat soort dingen dus… Er wordt zoveel duidelijk door dit boek!

Oorlog in Afghanistan

Op dit punt heeft het heden het verleden inmiddels ingehaald, maar het is toch een heel sterk punt in het verhaal: waarom zijn de Amerikanen zo lang in Afghanistan gebleven?

‘Je vroeg net waarom (…) geen juist antwoord.

Het is denk ik hetzelfde als met de soldaten in de Eerste Wereldoorlog. We zijn hier, want we zijn hier, en we weten niet hoe we weg moeten gaan. (blz. 238)

Uitgeverij Kluitman, 2021