Baron 1898

door Jacques Vriens

Het is 1893. In de Brabantse herberg waar Jochem en Doortje werken, stapt een vreemdeling binnen. Zijn naam is Gustave. Om sneller in Antwerpen te komen, begeleidt Jochem Gustave over de gevaarlijke Zompige Heide. Wanneer ze bij ‘de Heksenbult’ komen, waarschuwt Jochem hem: het zou de ingang zijn naar de wereld van de Witte Wieven. Gustave lacht hem uit en gaat toch naar binnen. Hij vindt er goud! Ondanks de waarschuwingen van de Witte Wieven neemt hij een klompje mee… In 1898 keert Gustave terug. Als ‘Baron Hooghmoed’ koopt hij de Zompige Heide op en bouwt er een goudmijn. Maar degenen die daar naar binnen gaan, komen lijkbleek naar boven… Wat is er gaande in de duistere dieptes van Baron 1898?

Dit verhaal over hoogmoed, hebzucht en liefde is het verhaal achter de  attractie – dive coaster Baron 1898 – in de Efteling.

Recensie

Het is ontzettend leuk dat er een verhaal is bedacht achter een attractie in de Efteling. Het geeft de attractie een geschiedenis; een extra dimensie. Andersom is het natuurlijk ook heel erg leuk dat er een attractie hoort bij dit boek! Het versterkt elkaar: als je in de attractie bent geweest, wil je het verhaal ‘erachter’ graag lezen en het verhaal maakt weer nieuwsgierig naar de attractie.

Jacques Vriens heeft een mooi verhaal geschreven, waarvan je je kunt afvragen of het werkelijk is gebeurd. De setting is een dorpje aan de rand van de Zompige Heide – Heikant. Het dorp Heikant bestaat echt, maar ligt in Zeeland – niet in Noord-Brabant. Heikant werd vroeger omringd door heidevelden en ligt in ieder geval op loopafstand van Antwerpen…

De sfeer van het dorpsleven en de sociale controle zijn goed omschreven en geven daardoor een duidelijk beeld van de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. De vriendschap tussen Jochem en Doortje wordt door de omgeving afgekeurd, omdat jongens en meisjes geen vrienden horen te zijn op hun leeftijd. Daar komt alleen maar geflikflooi van. Deze verboden vriendschap – en uiteindelijk liefde – speelt een grote rol in het verhaal en geeft het verhaal eerder een historisch dan een spannend karakter.

Echt heel spannend is het verhaal namelijk niet. Zelfs de stukken over de Witte Wieven zijn eerder mysterieus dan griezelig. Dit zal de attractie echter meer dan goed maken, want daar is genoeg spanning te vinden! In het laatste hoofdstuk wordt indirect verwezen naar de attractie:

De baron moet daarom steeds opnieuw ronselaars eropuit sturen (…) om nieuwe arbeiders naar de mijn te lokken. En dat lukt, de kompels blijven komen, ondanks de vele griezelverhalen die de ronde doen over wat er zich ondergronds afspeelt. (blz. 170)

Tenslotte is de vormgeving van het boek erg mooi. De illustraties zijn heel sfeervol en worden afgewisseld door zwart-wit foto’s en bouwtekeningen. Wat ook bijzonder is, is dat de pagina’s die zich afspelen onder de grond (bij de Witte Wieven) zwart gedrukt zijn, met witte letters.

Lestips

Om het boek te promoten kun je het volgende fragment voorlezen:

Met kloppend hard (…) rotstunnel stort in. (blz. 52 t/m 59)

Je kunt dit boek ook gewoon voorlezen natuurlijk! Mocht je op excursie naar De Efteling gaan, dan is dat zeker leuk… al zullen er waarschijnlijk maar weinig basisschoolkinderen in de attractie durven of mogen… Kijk maar:

De Efteling heeft trouwens een korte film (14 minuten) gemaakt over het verhaal achter de attractie Baron 1898; het verhaal dat dus ook in dit boek te lezen is. Om de kinderen nieuwsgierig te maken naar het verhaal kun je deze film laten zien. Besef wel dat je hiermee de verbeelding beperkt, want de baron krijgt door deze film al gelijk een gezicht, terwijl kinderen zich bij het lezen van het boek zelf een beeld vormen. Ook weten ze na het zien van de film gelijk hoe het verhaal in het boek zal eindigen. Soms kan het kinderen echter juist motiveren om éérst de film te zien en dan pas het boek te lezen. Andersom kan natuurlijk ook. Zeker als je het boek hebt voorgelezen aan de klas, is het leuk om klassikaal te bespreken of de film anders is dan het boek en zo ja, hoe dan.

Sagen & legenden

Dit verhaal is te vergelijken met een sage: het speelt zich af in het verleden, het is gebonden aan een plaats en er zijn mythische wezens. Het enige verschil met een echte sage, is dat dit verhaal verzonnen is door Jacques Vriens en de Efteling en het is dus geen oud volksverhaal. Er zijn echter veel echte sagen over de Witte Wieven, maar die spelen zich vooral af in Noord- en Oost-Nederland. Op de website beleven.org zijn deze oude sagen te vinden.

In een project of les over sagen (en legenden) is dit boek natuurlijk wel goed te gebruiken!

• Je kunt een stuk voorlezen over de Witte Wieven en met de klas bespreken of hier sprake zou kunnen zijn van een sage of een legende. (In dat geval moet je al wel de verschillen tussen sagen en legenden hebben besproken natuurlijk). En dan vervolgens in discussie gaan of dit een échte sage kan zijn.
• Je kunt ook de mythische wezens als uitgangspunt nemen voor je les. Ook dan kun je onderstaand fragment voorlezen en de kinderen laten bedenken hoe de Witte Wieven eruit zouden zien. Geef de leerlingen een zwart papier en een wit potlood en laat ze tekenen!

Even later zit (…) weer terug zijn. (blz. 36 t/m 41)

Vriendschap & verliefdheid

Het levert in de klas vast een interessante discussie op of meisjes en jongens bevriend kunnen zijn. De meningen zullen hier namelijk flink over kunnen verschillen. Vaak is dit afhankelijk van opvoeding, of van geloof. Dat laatste is namelijk ook van invloed op de vriendschap van Doortje en Jochem. De tijdsgeest heeft er natuurlijk ook invloed op: tegenwoordig is het veel normaler dat meisjes en jongens vrienden zijn. Vroeger was het ook gebruikelijk dat er erg jong getrouwd werd, dus er was helemaal geen ruimte voor vriendschap – dat leverde allemaal geroddel op!

Dit wordt goed duidelijk uit het volgende fragment:

Bij herberg De (…) van het dorp. (blz. 15 t/m 19)

Wat vinden de kinderen hiervan?

Keuzes maken

Alle hoofdpersonen in het boek staan voor belangrijke keuzes: Jochem twijfelt of hij wel moet trouwen en in het dorp moet blijven, of dat hij zijn droom achterna gaat om de wereld te ontdekken; Doortje moet kiezen met wie ze verder gaat in haar leven; de Baron moet kiezen of hij verder gaat met de mijn of niet. Allerlei dilemma’s dus, die de lezer in ieder geval duidelijk maken dát je (vrijwel altijd) een keuze hebt in je leven. Een waardevolle les voor kinderen!

Uitgeverij Van Holkema & Warendorf, 2015

De hardcover-versie van het boek is uitverkocht. In juni 2020 is er een herdruk in paperback verschenen.