De jongen die zijn vader zocht

door John Boyne

Op de dag dat de Eerste Wereldoorlog begint, wordt Alfie Summerfield vijf jaar. Zijn leven zal nooit meer hetzelfde zijn, want zijn vader besluit al de volgende dag zich vrijwillig aan te melden voor het leger. Na een aantal brieven hoort Alfie niets meer van zijn vader. Volgens zijn moeder is hij op geheime missie, maar Alfie vreest dat hij dood is. Thuis proberen ze de eindjes aan elkaar te knopen. Daarom werkt Alfie als schoenpoetser op King’s Cross Station. Dan leest hij onverwachts zijn familienaam op een vel papier dat toebehoort aan een legerarts. Zijn vader leeft nog en ligt in een ziekenhuis in Engeland! Alfie besluit zijn eigen geheime missie te starten en gaat op zoek naar zijn vader.

Recensie

John Boyne heeft met De jongen in de gestreepte pyjama al bewezen hoe goed hij de oorlog kan beschrijven door de ogen van een kind. Dit boek heeft diezelfde kracht. Het is geweldig hoe hij zonder de daadwerkelijke gruwelen van de loopgravenoorlog te beschrijven, de lezer toch kan laten voelen hoe dieptriest een oorlog is en hoeveel impact een oorlog heeft op de gehele bevolking.

Het is bijzonder dat er een boek over de Eerste Wereldoorlog is dat geschikt is voor kinderen. De meeste boeken spelen zich immers af aan het front (denk aan Im Westen nichts neues) en beschrijven de verschrikkingen in de loopgraven. In dit boek komen de loopgraven zeker ter sprake en wordt er ook wel kort verteld hoe soldaten daar werden doodgeschoten, maar de nadruk ligt op het thuisfront in Engeland. Boyne weet de onzekerheid en wanhoop van de vrouwen en kinderen heel goed en invoelend te beschrijven. Verder spelen de psychische problemen die soldaten aan het front kregen (shell shock), een grote rol in het verhaal.

Het boek zit wel vrij ingewikkeld in elkaar, want er zijn veel tijdsprongen. Ook staan er aardig wat lastige begrippen en woorden in (deserteurs, dienstweigeraars). Sommige begrippen worden in de loop van het verhaal wel uitgelegd. Elk hoofdstuk heeft een Engelstalige titel. Dit alles maakt het wel een vrij pittig boek voor kinderen om te lezen.

De tekst op de achterflap is helaas niet correct: er staat dat de negenjarige Alfie ná de oorlog werkt als schoenpoetser op het station, maar op dat moment is de oorlog nog zeker niet voorbij. Het verhaal eindigt – in het laatste hoofdstuk – wel na de oorlog, in 1922.

Al met al is dit een boek dat volwassenen waarschijnlijk nog meer zal ontroeren dan kinderen. Het laat een onuitwisbare indruk achter.

Lestips

Eigenlijk zou je het hele boek moeten voorlezen om een volledig beeld te geven van deze ‘Eerste Wereldoorlog aan het thuisfront’. Het geeft leerlingen een goed beeld van hoe allesomvattend een oorlog is. Het bestaat niet alleen uit vechtende soldaten, maar het heeft invloed op alles en iedereen.

Mocht je echter de tijd niet hebben om het hele boek voor te lezen, dan zou ik zeker aandacht besteden aan onderstaande onderwerpen.

Shell shock

De vader van Alfie blijkt in het ziekenhuis te liggen omdat hij een “shell shock” heeft. Lang blijft onduidelijk wat dit nu precies is. In die tijd was dit ook nog een onbekend fenomeen: het zijn  psychologische klachten die werden omschreven als de ´wazige, gedesoriënteerde staat die soldaten ervaarden tijdens gevechten en daarna´. Het fenomeen werd in eerste instantie geweten aan de schade die de hersenen opliepen door de ontploffingen van granaten, shells. Een zeer interessante les over WOI!

Voordat je het fenomeen “shell shock” gaat bespreken, kun je eerst een fragment uit het boek voorlezen. In dit fragment lees je de brieven die de vader van Alfie heeft gestuurd. De laatste brief is ontzettend warrig. Alfie kan er zelf ook geen touw aan vast knopen.

Op de terugweg (…) werd alles stil. (blz. 91 t/m 101)

Na het fragment kun je aan de kinderen vragen wat zij denken dat er aan de hand kan zijn. Vervolgens kun je vertellen over de psychische problemen die soldaten vaak overhielden aan de oorlog. Dit is een onderbelichte kant van de oorlog – meestal horen we alleen over de doden en gewonden uit de loopgraven of als gevolg van het gifgas. Ik heb zelf in ieder geval ook veel van dit boek geleerd!

Dienstplicht & keuzes maken

Een ander interessant onderwerp is ‘de dienstweigeraar’. In het onderstaande fragment wordt uitgelegd wat dat is. Het sluit goed aan op bovenstaand fragment, want ook daarin wordt dienstweigeraar Joe Patience en zijn gevangenschap al genoemd. Het fragment is heel geschikt om te gebruiken als lesstof in een les over de oorlog: er wordt in uitgelegd hoe de dienstplicht werkt(e) en het gaat over moeilijke keuzes maken. Ben je een lafaard als je een dienstweigeraar bent? Of is het juist dapper als je vasthoudt aan je principes?

‘Mag ik je (…) wel degelijk dapper.’ (blz. 166 t/m 175)

Over dit onderwerp heeft Boyne trouwens nog een ander boek geschreven: De witte veer. Dit boek is niet geschikt voor kinderen op de basisschool, maar mocht je het thema interessant vinden en er zelf meer over willen weten, dan kun je dat boek dus ook nog lezen.

Meulenhoff Boekerij bv, 2014