Geen weg terug

door Elisabeth Mollema

Rotterdam, zomer 1913. De twaalfjarige Bram Dobbelaar zit vaak aan de Maas en kijkt dan verlangend naar de grote oceaanstomers die naar verre landen vertrekken. Hij droomt ervan om ooit met een van die schepen mee te kunnen.

Op een dag ontmoet hij Willem, die binnenkort met zijn tante naar Amerika vertrekt. Bram en Willem bedenken een plan, zodat Bram als verstekeling mee kan. Gaat dat lukken? Zal hij Amerika echt bereiken? En is daar echt alles van goud?

Dit boek is geschreven naar aanleiding van een oud krantenartikel in de Amerikaanse krant The New York Times, waarin stond dat een Nederlandse jongen illegaal het land probeerde in te komen.

Recensie

©2022 Volt, illustratie van Iris Boter uit Geen weg terug

Toen Elisabeth Mollema schreef aan haar boek De reis van Sofie Grossman, ontdekte ze een oud artikel in The New York Times over een Nederlandse jongen die in 1913 als verstekeling de Verenigde Staten probeerde binnen te komen. Het zette haar aan het denken:

Het moest wel een avontuurlijke en dappere jongen zijn geweest die op die manier de oversteek had durven te maken. Wie was hij? En waarom wilde hij per se naar Amerika? (blz. 5)

Precies deze gedachten zijn het uitgangspunt voor dit historische, avontuurlijke boek geworden. Mollema bedacht een goede aanleiding voor Bram om naar Amerika te willen gaan en een gewaagd plan hoe hij aan boord van het schip zou kunnen komen. Mooi is hoe duidelijk wordt dat het voor Willem, de rijke jongen met wie hij het plan bedenkt, allemaal vooral een leuk avontuur is, maar dat het voor Bram echt wel zeer ingrijpend en gevaarlijk is.

Bram knikte. Hij was nu weliswaar vastbesloten mee te gaan, maar nu hij er zo dichtbij stond, kreeg hij toch weer kriebels in zijn buik. Zou hun plan wel lukken? Wat als hij halverwege de reis werd betrapt? Hij had verhalen gehoord over verstekelingen die werden opgesloten. En over anderen die heel slecht waren behandeld. (blz. 27)

©2022 Volt, illustratie van Iris Boter uit Geen weg terug

Elisabeth Mollema heeft het verhaal heel natuurlijk en beeldend verteld, het leest heerlijk weg. Bovendien geeft het verhaal ook heel veel informatie! Over de grote stoomschepen, de tijdgeest, de armoede en leefomstandigheden, over emigratie naar Amerika en de aankomst op Ellis Island, over het leven aan boord van het schip en de klassenverschillen…  In de tekst staan veel laagfrequente woorden, met name over schepen (oceaanstomer, achterplecht, bakboordkant), maar die worden op zeer natuurlijke wijze in het verhaal verwerkt.

Het verhaal verveelt geen moment. Niet alleen is het spannend of Bram zal worden betrapt aan boord van het schip, er is ook veel ruimte voor de emoties van Bram. Hij krijgt vreselijke heimwee en spijt dat hij zijn moeder heeft achtergelaten. Doordat je steeds meer leest over zijn achtergrond en gedachten, wordt het steeds makkelijker om je in hem te verplaatsen. En terwijl Willem het allemaal ‘lekker spannend’ vindt, maakt Bram zich steeds meer zorgen over de afloop… en wat gaat hij in Amerika eigenlijk doen? Mollema houdt het interessant tot de laatste bladzijde!

Lestips

Een mooie manier om dit boek te promoten, is om een fragment voor te lezen waarin Bram aan boord van het schip probeert te komen. Lees wel eerst even de tekst op de achterkant voor.

Voorzichtig stak hij [Bram] (…) iets verdachts zie,’ zei de ander.
(blz. 48 t/m 50)

Veel kinderen zullen dan wel willen weten hoe het Bram gaat lukken om aan boord te komen!

Emigratie naar Amerika

Het spreekt voor zich dat dit een mooi boek is om (voor) te lezen tijdens een project over migratie, helemaal als je het hebt over de vroegere emigratie naar Amerika. In het boek worden Russische landverhuizers genoemd (zie ook het boek De reis van Sofie Grossman), maar ook de aankomst op Ellis Island en hoe lastig het kon zijn om New York binnen te komen. Als je ziek was of een lichamelijke afwijking had, kwam je het land bijvoorbeeld niet in… Je leest er meer over op blz. 107 t/m 110.

Stoomschepen

Begin 2023 werd dit boek door Heel Rotterdam Leest cadeau gedaan aan alle groepen 8 van basisscholen in Rotterdam. Voor leerlingen in Rotterdam is dit boek waarschijnlijk extra leuk om te lezen, omdat zij de locaties uit het boek misschien wel herkennen! Bovendien ligt er sinds een aantal jaren de SS Rotterdam aan de kade: daar kun je helemaal een goed beeld krijgen van het leven aan boord van een oceaanstomer.

Iedereen kan het schip bezoeken, dat is gratis. Er zijn ook rondleidingen over het schip (met een audiotour), waarmee je in allerlei zalen kunt kijken en zelfs in de machineruimte. Daardoor krijg je een nog beter beeld van het leven aan boord van zo’n schip of tijdens zo’n reis. Het verhaal van Elisabeth Mollema komt dan nog meer tot leven!

Brief schrijven

©2022 Volt, illustratie van Iris Boter uit Geen weg terug

Vanwege Heel Rotterdam Leest is er door Nieuwsbegrip een speciale lesbrief bij het boek geschreven. Daarin vind je een leuke schrijfopdracht: Bram moet aan boord van het schip namelijk de tijd zien te doden en besluit een brief te gaan schrijven. Wat zou hij in die brief schrijven, denk je?

Het lesmateriaal kun je hier downloaden.

Volt, 2022