Een kleine geschiedenis van de mens door dierenogen

door Djenné Fila, Joukje Akveld

Over heilige koeien, ruimteapen en de roep van de kakapo

Vanaf het allervroegste begin loopt er een spoor van dieren door onze geschiedenis. Ze zagen de eerste mens in Afrika. Ze renden voor hun leven toen hij een jager bleek te zijn, en toen hij zich settelde als boer trokken zij de ploeg.
Dieren speelden een hoofdrol toen koningen en keizers pronkten met hun macht. Ridders zaten op hun ruggen, soldaten vertrouwden op hun vleugels als ze een boodschap de lucht in stuurden voor hulp.

In dit boek vertellen 29 dieren hun verhaal. Hun getuigenissen voeren van tweehonderdduizend jaar geleden tot vandaag. Soms blikken ze terug, soms zitten ze midden in een gebeurtenis, soms kijken ze hoopvol vooruit. Elk van die dieren staat in een andere relatie tot de mens. Ze zijn goudmijn of plaag, maatje of monster, medicijn of massaproduct. Volgens de mensen dan.

Het is tijd om onze mond te houden (…) Het woord is aan de dieren.

Winnaar Gouden Penseel 2023.

Recensie

De titel van dit boek staat nogal in contrast tot het formaat van dit boek. Deze kleine geschiedenis staat in een nogal groot boek. Zo groot, dat het boek in menig boekenkast niet zal passen. Zo groot, dat je er ook niet lekker mee in een stoel kunt wegkruipen. Maar toch is het mooi dat het boek zo groot is, want dat past uitstekend bij de indrukwekkende inhoud.

©2022 Lannoo, illustratie van Djenné Fila uit Een kleine geschiedenis van de mens door dierenogen

Na een prachtig geïllustreerde inhoudsopgave en een voorwoord van Joukje Akveld komt de dikdik aan het woord. Zij vertelt over de mens: een dier onder de dieren, een dier op twee poten, onderdeel van de voedselketen.

Houd ze in de gaten, maar het grootste gevaar komt niet van hen.’ (blz. 11)

Tja, zo begon het 200.000 jaar geleden… maar iedere lezer zal beseffen dat dat snel gaat veranderen. De mens krijgt steeds meer invloed op het leven van de dieren, en Akveld vertelt hier op zeer originele wijze over: steeds weer vanuit het perspectief van een dier. Die verhalen beginnen allemaal op een soortgelijke manier: nogal plotseling; alsof je ineens getuige bent van een gebeurtenis. Je leest deze volledig vanuit het perspectief van het dier en de mens komt er meestal dus niet best vanaf…

Deze rijke vertelwijze vraagt wel veel van de lezer. Alleen met bepaalde voorkennis snap je direct de betekenis van het verhaal. Zoals bij Moortje de kat, die op ‘een wonderlijke plek’ eindigt, waar haar baasje uiteindelijk ook komt. Nergens staat een naam. Alleen een jaartal (1942). En een illustratie van een rood geruit dagboek… Gelukkig geeft de schrijfster een duidelijke toelichting in een informatieve tekst, die volgt op het verhaal.

Ieder hoofdstuk is namelijk op dezelfde manier opgebouwd: eerst is er een verhaal, dan een informatief stuk tekst, met daarin een vetgedrukt woord, waarop elders op de bladzijde wordt ingezoomd. Akveld belicht in haar informatieve teksten steeds verschillende kanten van het verhaal en laat steeds weer een andere rol van de dieren zien: hier is duidelijk veel research voor gedaan! Mooi is dat ze tevens duidelijk maakt dat we niet alles weten. Bovendien hanteert ze een zeer internationaal perspectief: de domesticering van dieren gaat bijvoorbeeld niet over koeien of honden, maar over de alpaca, in Peru. Heel boeiend, want dat benadrukt de wereldwijde invloed van de mens.

©2022 Lannoo, illustratie van Djenné Fila uit Een kleine geschiedenis van de mens door dierenogen

Niet dat het ons gevraagd wordt. Ons vragen ze nooit iets. Maar zou je informeren: Hoe is dat nou, alpaca zijn zo hoog op een berg? Dan zouden we zeggen: ‘Dank je, wat leuk dat je het vraagt. Het is hier fantastisch. De lucht lekker ijl, de grond heerlijk zompig, aan eten geen gebrek. Maar als we héél eerlijk zijn: het is ook een beetje tam.’ (blz. 16)

©2022 Lannoo, illustratie van Djenné Fila uit Een kleine geschiedenis van de mens door dierenogen

Zo kom je vanuit de oertijd in de Romeinse tijd (leeuw) terecht en ga je daarna in sprongen van 300 à 500 jaar, via het slagveld van Willem de Veroveraar (paard) naar de tijd van de pest (rat&luis). Daarna via enkele tijdsprongen (varken, koe, ijsbeer, potvis, hond en – exotischer – kakapo, quagga en kangoeroe) naar de Eerste Wereldoorlog (duif). Bijna de helft van het boek gaat vervolgens over de laatste 100 jaar. De schrijfster heeft er erg interessante, onverwachte dingen uit gepikt! Zo gaat het in de prehistorie niet over mammoeten, maar over enorme grondluiaarden. En een bizar gegeven: in de middeleeuwen werden dieren ook berecht! Of wist je dat de quagga ‘de inspiratiebron voor de succesvolste dinofilm allertijden’ werd?!

©2022 Lannoo, illustratie van Djenné Fila uit Een kleine geschiedenis van de mens door dierenogen

De schitterende illustraties van Djenné Fila zijn minstens zo verassend en indrukwekkend als de tekst. Door het grote formaat lijken het soms wel schilderijen. Het zijn ook echte kunstwerken, met prachtige technieken. Neem het water bij de zebravis of de potvis, de afdrukken van gaasjes bij het gekooide schubdier of de aanbiddende vrouwen bij de koe – wat een prachtig gelaagd beeld! Bij de dikdik springen de bijzondere pupillen in het oog…. en op dezelfde manier verwerkt Djenné Fila de aanwezigheid van de mens bij de neushoorn. Hoe langer je kijkt, hoe meer je gaat ontdekken! Voor deze “kleine” geschiedenis kun je dus het beste maar even goed gaan zitten!

Lestips

Dit prachtige boek staat vol met rijke teksten die je kunt gebruiken tijdens allerlei wereldoriëntatielessen, maar natuurlijk vooral tijdens geschiedenis. Ze lenen zich erg goed om klassikaal te bespreken – vooral de verhalen, omdat daar veel interpretatie wordt gevraagd van de lezer.

Dieren en de mens

©2022 Lannoo, illustratie van Djenné Fila uit Een kleine geschiedenis van de mens door dierenogen

Prachtig zijn de verschillende rollen van de dieren, die Joukje Akveld beschrijft:

• het dier als voedsel
• het dier als klimaatslachtoffer (of niet?)
• het dier als werknemer
• het dier als trofee
• het dier als vijand
• het dier als ziekteverspreider
• het dier als politiek middel

etc.

Het is ook interessant om vanuit deze rollen het gesprek te beginnen. Bijvoorbeeld: als je denkt aan ‘een dier als werknemer’, aan welk dier denk je dan? Waarom? En wanneer werd dit dier als werknemer ingezet? Gebeurt dat nog steeds?
En een stuk moeilijker: wat zou er bedoeld worden met ‘een dier als politiek middel’?

Of vraag eerst eens aan de kinderen of zij kunnen bedenken welke rollen een dier allemaal kan hebben? Het lijstje hierboven is nog láng niet volledig! Joukje Akveld noemt er nog veel meer (29 in totaal: bij elk verhaal één!).

Lessuggesties

Omdat het boek een Zilveren Penseel gewonnen heeft, zijn er lessuggesties bij gemaakt door Patsboem! Educatief. In deze lessuggesties vind je een goede manier om het boek te introduceren, suggesties voor gesprek, een uitdagende schrijfopdracht en een onderzoeksopdracht. De opdrachten zijn bedoeld voor groep 7/8.

Het boek was ook genomineerd voor de Woutertje Pieterse Prijs 2023 en daarom zijn er ook lessuggesties bij het boek gemaakt door Loes Reichenfeld van LEES met LOES. Deze lessuggesties zijn bedoeld voor het VO, maar wellicht kun je er voor groep 8 ook nog interessante ideeën uithalen.

Gouden Penseel

©2022 Lannoo, illustratie van Djenné Fila uit Een kleine geschiedenis van de mens door dierenogen

De prachtige prenten van Djenné Fila werden in 2023 bekroond met het Gouden Penseel. Het is zeker een goed idee om dit te bespreken als je dit boek in je klas gaat promoten. In de prenten is namelijk zoveel te ontdekken! Alleen al de illustratie over de cover is heel boeiend: wat is er eigenlijk allemaal op te zien?

Maar ook in het boek staan prachtige illustraties, die op zichzelf al een heel verhaal vertellen. Licht er een aantal uit en laat de kinderen praten over de illustratie. Wat denk je dat de illustrator met dit beeld wil vertellen? Denk dan bijvoorbeeld aan de zandloper met de ijsbeer of de neushoorn met de jager. Maar ook de illustratie van chimpansee Ham kan al een heel gesprek op gang brengen.

Lannoo, 2022