Julia en de haai

door Kiran Millwood Hargrave, Tom de Freston

Ik heet Julia. Dit is het verhaal over de zomer waarin ik mijn moeder bijna verloor en een haai vond die ouder is dan bomen. Wees maar niet bang, daarmee heb ik niet verteld hoe het afloopt.

Julia verhuist voor de zomervakantie naar de Shetlandeilanden, naar het eiland Unst. Haar vader gaat werken in de oude vuurtoren; haar moeder doet onderzoek naar de Groenlandse haai. Julia moet zichzelf zien te vermaken. Niet iedereen op het eiland is even vriendelijk, en Julia’s moeder doet ook een beetje vreemd…

Vertaald door Maria Postema.

Recensie

©2023 Ploegsma, illustratie van Tom de Freston uit Julia en de haai

Er zitten meer geheimen in de zee dan in de lucht. Ik heb van mama geleerd dat als het water kalm is en de sterren in het oppervlak prikken, er geheimen van de lucht in de oceaan vallen die hem nog raadselachtiger maken. (blz. 9)

Deze dromerige intro is een beetje raadselachtig en lijkt in een schril contrast te staan met de volgende bladzijde, waarin Julia plompverloren vertelt dat ze haar moeder bijna verloren is tijdens de zomervakantie. Toch is de bijna poëtische tekst wel te verklaren, want Julia houdt van woorden. Niet zo van getallen.

Getallen kun je in woorden veranderen, maar woorden niet in getallen, dus dan zijn woorden sterker, toch? (blz. 10)

Het verhaal leest vanaf die tweede pagina vooral alsof de 10-jarige Julia lekker tegen je aankletst. Soms wat warrig, soms erg grappig. Ze vertelt over haar ouders; over haar vader – die programmeur is – en vooral over haar moeder, die een geniale wetenschapper is – mariene bioloog – en net zo van woorden houdt als zij.

Ik zou met mijn woorden kunnen doen alsof alles weer net als vroeger is, maar ik vind het belangrijk dat dit een waargebeurd verhaal is. Als ik je in getallen over mijn moeder zou vertellen, dan zou ik moeten zeggen dat het belangrijkste getal over haar op dit moment 93875400 is, want dat is het getal op haar ziekenhuisbandje. Maar 93875400 zegt niks over wie mijn moeder is. Dat kunnen alleen woorden. En zelfs die zeggen niet altijd alles. (blz. 14)

De opbouw van dit verhaal en de secuur gekozen woorden zijn zo geweldig mooi, dat je wel kunt blijven citeren uit dit boek. Julia vertelt heerlijk nuchter en heeft af en toe een heel verfrissende en bijzondere kijk op de wereld – dat maakt dit boek enorm prikkelend. Of zoals Julia het zou zeggen: het voelt alsof je hersenen worden opgerekt. Het verhaal maakt ook heel nieuwsgierig, want dat er iets aan de hand is met de moeder van Julia is direct duidelijk, maar wat het precies is, weet je niet. En hoe het gaat aflopen, weet je dus ook nog niet… Zeer intrigerend.

Mama was na één avond al helemaal gesetteld. Misschien kon ze zich overal thuis voelen omdat ze het zo fijn vond om op zee te zijn, en de zee is altijd anders, met nooit hetzelfde water onder je. Daarom was ze wat papa ‘zelfverzekerd’ en ik ‘gek’ noemde. Het interesseerde haar gewoon niet echt wat andere mensen ergens van vonden.
Dus toen ze haar gele trui en gele regenbroek onder haar gele regenjas aantrok om voor het eerst met mij naar het dorp te gaan, kon het haar niks schelen dat ze net een wandelende banaan leek. Maar ik was iets minder enthousiast over het idee dat ik onze nieuwe buren ging ontmoeten in het gezelschap van een gigantisch stuk fruit. (blz. 36)

Voor een boek dat zich in de zomervakantie op een eiland afspeelt en in eerste instantie zo’n luchtige toon heeft, ziet het boek er wat duister uit, maar de zwart-witte illustraties met gele accenten passen perfect bij het verhaal.
Je leest hoe Julia en haar ouders hun zomer doorbrengen op het eiland Unst, een grijs, regenachtig eiland – het noordelijkste puntje van de Shetland Eilanden. Julia’s moeder stort zich volledig op haar zoektocht naar de Groenlandse haai en Julia moet zich zien te vermaken met de weinige kinderen op het eiland. Langzaam wordt duidelijk dat het leven er niet zo makkelijk is. Haar ouders kibbelen steeds vaker en Julia’s moeder draait een beetje door… Julia krijgt steeds heftigere dromen over de haai. Ze maken haar bang…

Ze [mama] leek afgeleid en tegelijkertijd extreem geconcentreerd, en ik vroeg me af of juf Braimer dit had bedoeld toen ze zei dat Mozart een genie was, maar niks snapte van het normale leven.
Misschien werden haar dagen en dromen helemaal in beslag genomen door de haai en zijn mogelijkheden, net als die van mij. Maar ze was er vast niet bang voor zoals ik, anders zou ze niet in een oude boot de zee op durven om hem te zoeken. (blz. 110)

Het verhaal wordt steeds spannender; mooi is hoe de illustraties van Tom de Freston hier steeds meer de tekst overnemen! Het is mede door de krachtige beelden een zeer indrukwekkend boek. Luchtig verteld, maar absoluut geen luchtig verhaal! Alles valt prachtig in elkaar. Julia leert deze zomer haar moeder beter kennen, maar daarmee ook zichzelf. 

Lestips

Om dit boek te promoten, zou ik twee korte fragmenten uit het boek voorlezen: eerst het fragment waarin Julia zichzelf voorstelt en de korte introductie geeft die ook op de achterkant van het boek staat:

Ik heet Julia. (…) de Shetlandeilanden, Schotland. (blz. 10)

Daarna kun je een kort fragment voorlezen uit hoofdstuk 2.

‘Is dat ‘m?’ (…) ‘Zeker weten’. (blz. 19 t/m 23)

Het boek is werkelijk prachtig geschreven en leest alsof Julia je een verhaal vertelt – heel persoonlijk. Het is daarom heel prettig om zelfstandig te lezen; alsof Julia je in vertrouwen neemt:

Thuis vonden mijn vrienden het vreemd dat ik zo veel van mijn moeder hield, dat ik zo trots op haar was, maar jij snapt het wel, toch? (blz. 50)

Of het ook een fijn voorleesboek is voor in je klas, zou je eigenlijk gewoon eens moeten uitproberen. Lees het boek vooral eerst zelf, dan merk je wel of het jou grijpt. Het verhaal heeft een intrigerende opbouw, wat de aandacht van de kinderen wel kan grijpen. Anderzijds gebeurt er in het begin van het boek misschien te weinig om er steeds korte stukjes uit voor te lezen – dan blijft het verhaal niet genoeg hangen; dit is een verhaal om dóór te lezen.

Close reading / diep lezen

Het zou eigenlijk het allermooist zijn om dit boek samen te lezen: regelmatig kom je namelijk prachtige, gelaagde stukken tekst tegen, die zich goed lenen om even over na te denken of even over te praten. Dit boek lijkt wel gemaakt voor de close reading-aanpak!

Dat is het lastige van woorden, en het is hetzelfde als wat er zo handig aan is. Ze kunnen allerlei verschillende dingen betekenen, en elk woord heeft zoveel vertakkingen en zo veel wortels dat je kunt verdwalen als je de weg niet goed kent, net als Roodkapje in het bos. (blz. 14/15)

Wellicht kun je het afwisselen: laat kinderen fragmenten uit het boek lezen met een close reading aanpak en lees daarna weer een flink stuk voor. Het is een verhaal waar kinderen enorm veel van zullen groeien: niet alleen in hun leesontwikkeling, maar ook in hun mensenkennis.

Shetlandeilanden

©2023 Ploegsma, illustratie van Tom de Freston uit Julia en de haai

Het verhaal begint met een kaartje waarop je de reis van Cornwall naar de Shetlandeilanden kunt zien: het is nogal een tocht! De sfeer van het eiland komt al behoorlijk goed naar voren door het verhaal, maar om het verhaal nog meer tot leven te brengen, is het natuurlijk mooi om even wat beelden te laten zien.

Er is ook een mooie aflevering van Floortje naar het einde van de wereld, waarin ze een gezin bezoekt dat op een ander afgelegen Schots eiland woont (niet de Shetlands, maar wel vergelijkbaar). Je kunt er een mooi gesprek over voeren met je klas: zou jij op zo’n afgelegen eiland willen of kunnen wonen? Waarom wel of niet? En begrijp je dat mensen ervoor kiezen om op zo’n plek te wonen?

Ploegsma, 2023