A is van Os

door Autobahn, Bette Westera

Waar komen onze letters vandaan?

Iedereen die kan lezen, kent de 26 letters van ons alfabet. Maar waar komen die letters vandaan? Wie heeft ze ooit bedacht?

Dit boek neemt je mee naar de tijd van onze verre voorouders, die tekeningen maakten als ze iets wilde ‘opschrijven’. Langzaam maar zeker veranderden hun tekeningen in de eerste letters. En wat blijkt: de A is helemaal niet van Aap, maar van Os!
Als je dit boek gelezen hebt, snap je hoe dat zit.

Recensie

Vrijwel ieder kind vraagt zich op een gegeven moment wel eens af: waarom heet een stoel eigenlijk een stoel? Wie heeft dat woord bedacht? Waarom noem je een stoel bijvoorbeeld geen ‘plof’? Er is een hele studie naar vernoemd (semantiek) en je kunt er woordenboeken over kopen (etymologisch woordenboek). Maar dit boek gaat over iets anders. Dit boek gaat over de vraag waarom je vis schrijft als v-i-s en niet als p-u-m. Want waarom spreken we p-u-m niet uit als het woord ‘vis’? Ofwel: waarom koppelen wij bepaalde klanken aan bepaalde tekens (letters). Waarom schrijf je de A-klank met de letter A?

©2018 Gottmer, illustratie van ontwerpbureau Autobahn in A is van Os

Ontwerpbureau Autobahn en schrijfster Bette Westera gingen de uitdaging aan om dit duidelijk te maken. Achterin het boek is te lezen dat Westera zelf geen flauw idee had hoe ons alfabet is ontstaan (wie wel?!), maar met behulp van een Egyptoloog en de visuele kwaliteiten van de mannen van Autobahn is het gelukt om duidelijk te maken hoe het zit. En dat is fantastisch, want ineens komen onze letters helemaal tot leven! De A komt dus van het oeroude woord ‘Os’, maar dan natuurlijk wel in een andere taal: ‘Alef’ in het Proto-Sinaïtisch.

Het boek is opgedeeld in drie delen. In het eerste deel neemt Westera je mee terug in de tijd. Hier komen haar verhalende kwaliteiten duidelijk naar voren, want het kost geen enkele moeite om je voor te stellen wat zij beschrijft:

Nu ga je proberen terug te reizen naar de tijd waarin onze letters zijn ontstaan. Je sluit je ogen en als je ze weer opendoet, ben je in de Sinaïwoestijn, niet ver van het Oude Egypte, het land van de kamelen, piramides, mummies en farao’s. Je staat midden in de onherbergzame, bergachtige woestijn en ziet een karavaan aan je voorbijtrekken. Je kijkt je ogen uit. (blz. 14)

In dit deel wordt uitgelegd hoe het alfabet zich ontwikkeld heeft. Makkelijk is het niet, maar dat wordt ook in de tekst bevestigd: het ís ingewikkeld, maar wel razend interessant!

Het tweede deel maakt de ontwikkeling visueel: hierin komt de kracht van ontwerpbureau Autobahn naar voren. De strakke vormgeving, in blauw, wit en (heftig) fluorescerend oranje maakt de ontwikkeling van de tekens/letters heel inzichtelijk. Een kort tekstje verduidelijkt de betekenis van het oorspronkelijke woord. Elke letter staat, in oorspronkelijke vorm, in steen gebeiteld afgebeeld. Net als op de voorkant van het boek, die overigens schittert als een echte granieten steen. En om het allemaal nog mooier te maken, vóelt de voorkant van het boek ook als een ruwe steen. Wat een prachtig, gelikt, strak vormgegeven boek.

Het derde deel is echter misschien nog wel het beste, want hierin wordt de jonge lezer uitgedaagd om zelf na te denken over tekens en letters. Met duidelijke voorbeelden en leuke opdrachtjes merk je pas echt hoe boeiend de studie van letters kan zijn! Het lijkt zo simpel: je goochelt en draait wat met tekentjes en je hebt ons alfabet. Maar zo simpel is het allemaal zeker niet en dat laat dit boek mooi zien. Een geweldige combinatie van geschiedenis, taal en (grafische) vormgeving! En bovenal: een fantastisch boek voor het onderwijs over het ontstaan van ons alfabet!

Lestips

Aanschaffen en in je klas of schoolbibliotheek zetten! Het liefst zonder plastic kaftje, zodat elk kind over de cover kan aaien. Dit boek moet je kunnen voelen! En wat een interessante inhoud!

Het is echter wel behoorlijk ingewikkelde materie, dus veel kinderen zullen de inhoud van met name deel A zelfstandig niet compleet begrijpen. Echt iets om samen te bespreken dus en uit te leggen. Vervolgens maakt deel B wel heel inzichtelijk hoe de letters zijn veranderd. En deze video’s kunnen je ook helpen bij de uitleg. Door de animaties wordt het nóg duidelijker hoe de letters veranderd zijn in de loop van de tijd. In de tweede video komen de makers zelf aan het woord.

En wat ook echt heel erg leuk is: op de bijbehorende website www.aisvanos.nl kun je gratis drie verschillende lettertypes downloaden (Proto-Sinaïtisch, Fenicisch en Grieks). Daar kun je fantastische (puzzel)opdrachten mee maken!! Laat de kinderen oude boodschappen ontcijferen of zelf boodschappen aan elkaar schrijven.

Na het lezen en bespreken van dit boek zal het alfabet nooit meer hetzelfde voor ze zijn! Letters krijgen zo een nog veel diepere betekenis!

Schrijver in de klas

Bette Westera kan ook zelf komen vertellen over (de totstandkoming) van dit boek! Via de Schrijverscentrale kun je haar boeken. Ze komt dan bij je in de klas en gaat graag met de kinderen in gesprek.

Uitgeverij Gottmer, 2018