Naar het noorden

door Koos Meinderts

Het is oorlog, het is winter en er is in de grote steden nauwelijks nog te eten. Jaap, Nel en Kleine Kees vertrekken per binnenschip met een grote groep ondervoede ‘bleekneusjes’ naar het platteland in het noorden waar nog wel voldoende voedsel is. Jaap wordt gescheiden van zijn zus en broertje en ondergebracht bij een kinderloos echtpaar, ver van huis. Hij moet letterlijk van zich afslaan om in zijn nieuwe wereldje waarin alles vreemd is een plek voor zichzelf op te eisen. Ondertussen gaat de oorlog gewoon door en vraagt hij zich af wanneer hij zijn ouders weer terugziet. Zouden ze nog wel leven? En hoe vergaat het Nel en Kleine Kees?

Winnaar Gouden Griffel 2017.

Recensie

Er zijn al heel wat boeken over de Tweede Wereldoorlog geschreven, maar dit is wel een heel bijzondere. In dit boek spelen soldaten, bombardementen, onderduikers enzovoort een rol op de achtergrond. Zij zijn onderdeel van het keiharde leven dat in dit boek beschreven wordt. Met dit boek krijg je een goed idee van wat de oorlog voor de meeste Nederlanders betekend heeft.

Het gezin van Jaap is namelijk niet ‘bijzonder’, zoals vaak in kinderboeken: het zijn geen Joden, geen verzetsmensen, ze hebben geen onderduikers in huis – ze zijn ‘gewoon’ mensen die zich moeten zien te redden. Het boek begint direct behoorlijk heftig, met de dood van een pasgeboren zusje. Al gauw wordt duidelijk dat het hele gezin vreselijk veel honger lijdt. Echte honger: mensen vallen dood neer in de rij terwijl ze wachten op eten uit de gaarkeuken. Ook Jaap, Nel en Kleine Kees raken dusdanig ondervoed dat zij in levensgevaar komen. De kerk regelt een transport naar het noorden.

Dat noorden blijkt al gauw Friesland te zijn, al wordt hierover geen moment in het boek gesproken. Plaatsnamen komen er niet in voor. Je leest het verhaal door de ogen van Jaap en Jaap heeft geen idee waar hij terecht komt. De mensen spreken er wel Nederlands, maar ze spreken ook een andere taal. Ook voor de lezer zullen regels tekst (in deze taal) onbegrijpelijk kunnen zijn – zo besef je extra goed hoe het voor Jaap geweest moet zijn. Afgezien van die vreemde taal leest het verhaal heel gemakkelijk en kost het weinig moeite om je te verplaatsen in de sympathieke hoofdpersoon. Dat zorgt ervoor dat dit verhaal heel dichtbij komt. Dat Jaap als buitenbeentje ook nog eens gepest wordt, maakt het verhaal helemaal schokkend. Maar ook heel echt… zo was het leven. Keihard.

Toch maakt het einde van het boek de meeste indruk. Als Nederland bevrijd is, mag Jaap weer naar huis. Natuurlijk is dat fijn en zijn er oorlogsverhalen die veel minder goed aflopen. Maar uit het boek blijkt ook heel duidelijk hoeveel impact de oorlog heeft gehad op het normale leven. Na het lezen van dit boek besef je hoe moeilijk het moet zijn geweest om ‘gewoon’ weer door te leven. Het zal nooit meer ‘gewoon’ zijn. Er is teveel gebeurd. Het is heel erg knap dat Koos Meinderts dit zo indringend duidelijk heeft weten te maken met dit boek. Wat een ontroerend verhaal. Kippenvel.

Lestips

Een prachtig en indringend voorleesboek voor in de klas!!

Toevallig heb ik Kees Meinderts zelf een fragment uit dit boek horen voorlezen. Hij had hoofdstuk 2 gekozen: het hoofdstuk over het ’tweeminutenzusje’. Ik vond het ongelooflijk indrukwekkend en heftig en het kostte me na dat hoofdstuk best moeite om me weer te concentreren op de rest van zijn verhaal. Misschien niet het beste hoofdstuk om los in de klas voor te lezen als boekpromotie (wel binnen het hele verhaal natuurlijk). Aan de andere kant komt het boek wel meteen keihard binnen natuurlijk en kan het kinderen zeker motiveren om de rest te willen lezen.

Kies zelf maar, zou ik zeggen, wat bij jouw klas (en bij jou) past. Hoofdstuk 3 is ook een mooi hoofdstuk voor boekpromotie: het gaat over de zoektocht naar eten.

Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren, 2016