Clara

door Pieter Feller, Tiny Fisscher

Amsterdam, 1911. Clara is een keer zo stom geweest om in de klas te vertellen wat ze later wil worden. ‘Ontdekkingsreiziger,’ flapte ze eruit. Bijna de hele klas begon te lachen: alsof je dat zomaar kunt worden, als meisje nog wel! Maar Clara is vastberaden en gaat op zoek naar de beroemde wereldreiziger die in haar stad schijnt te wonen. Maar dan gebeurt er iets verschrikkelijks en komt haar toekomst er heel anders uit te zien…

Eerste deel van een trilogie over Clara. Het tweede deel – Clara het krantenmeisje – ligt al in de winkel. Het laatste deel moet nog verschijnen.

Recensie

Kinderen die in de huidige tijd opgroeien, zullen zich maar moeilijk kunnen voorstellen dat jongens en meisjes nog maar 100 jaar geleden totaal verschillend werden opgevoed. Van meisjes werd verwacht dat ze trouwden, het huishouden deden en voor de kinderen zorgden. Dromen over een andere toekomst werd als arrogant gezien. Maar dat is dus precies wat de 11-jarige Clara in dit boek doet: dromen over een toekomst als ontdekkingsreizigster.

‘Kost ontdekkingsreiziger worden ook veel geld?’ vraagt ze voor de zekerheid.
Haar moeder fronst haar wenkbrauwen. ‘Ontdekkingsreiziger?’ (…) ‘Waarom vraag je dat?’
Clara aarzelt. ‘Omdat ik dat wil worden in plaats van juffrouw,’ zegt ze dan.
Haar moeder schiet in de lach. ‘Je bent een méisje.’ Ze geeft Clara een kneepje in haar wang. ‘Word jij nou maar gewoon schooljuffrouw. Dat lijkt me hoog genoeg gegrepen.’ (blz. 86)

Gelukkig heeft ze een progressieve meester, die het bewondert dat Clara dromen durft te hebben. Ook doorbreekt hij zelf rolpatronen, wat nog helemaal niet gewoon is in die tijd. Het is heel mooi hoe de auteurs van dit boek het verhaal van Clara gebruiken om te vertellen over het leven in Nederland aan het begin van de 20^e eeuw: het is een tijd waarin er een hoop begon te veranderen. Die veranderingen zijn mooi in het verhaal verwerkt: Aletta Jacobs komt ter sprake, maar ook het feit dat vrouwen broeken begonnen te dragen, de komst van vakbonden en zelfs de opkomst van de auto.

Aan het begin van het boek ligt het er wel erg dik bovenop dat de auteurs graag willen vertellen hoe het er allemaal aan toeging rond 1911. Alles wordt uitgelegd, waardoor het verhaal wat langzaam op gang komt. De vraag is echter of kinderen dit ook zo ervaren; voor hen is alle informatie waarschijnlijk nieuw en om zich goed te kunnen verplaatsen in Clara en haar klasgenoten is het wel belangrijk om kennis te hebben over deze tijd. De leefomstandigheden worden door de schrijvers zo goed beschreven – de armoede, kinderarbeid, het sociale leven, straatschoffies – dat je je het leven in het Amsterdam van 1911 goed kunt voorstellen.

Er is duidelijk ook veel aandacht besteed aan de vormgeving van het boek. De sfeervolle cover van Natascha Stenvert past heel goed bij dit geschiedenisverhaal en laat goed zien dat zij een zeer veelzijdige illustrator is (hoe anders is deze stijl dan haar illustraties van Kolletje!). Het verhaal leest mede door de grote letters en prettige bladspiegel heel gemakkelijk. Het taalgebruik is echter bij vlagen wel wat ouderwets en afstandelijk. Er worden veel ongebruikelijke uitdrukkingen en woorden gebruikt, die weliswaar passen bij het verhaal, maar niet zozeer bij de jonge lezers van tegenwoordig. Hoewel er zeer dramatische dingen gebeuren in het boek, wordt dat drama wel wat afgevlakt door deze schrijfstijl.

Het verhaal over Clara maakt echter zoveel indruk, dat het verhaal steeds boeiender wordt. Clara is een zeer inspirerende hoofdpersoon, die duidelijk weet wat ze wil en niet over zich heen laat lopen. Het mooie is dat zij met haar houding mensen in haar omgeving ook weet te inspireren. Het zorgt ervoor dat je aan het einde van dit boek niets liever wil dan méér over Clara lezen. Wat gaat zij nog meer veranderen?!

Lestips

Dit is absoluut een stuk geschiedenis dat de moeite waard is om over te lezen. Er is zo ongelooflijk veel veranderd in slechts 100 jaar! Het is mooi dat kinderen na het lezen van dit boek zullen beseffen, dat het helemaal niet vanzelfsprekend is dat meisjes en jongens in Nederland gelijkwaardig worden behandeld of dat vrouwen dezelfde beroepen als mannen uitoefenen.

Weten jouw leerlingen bijvoorbeeld dat getrouwde vrouwen vroeger niet als juf mochten werken? Ook dit wordt in dit boek, in het volgende fragment, verteld. In dit fragment is Clara net ‘meisje van de bel’ geworden: degene die de deur van de school mag opendoen als de bel gaat. Dat werd daarvoor altijd door een jongen gedaan.

De allereerste keer (…) vond Clara dat. (blz. 70 t/m 72)

Eigenlijk kun je dit boek het beste in zijn geheel voorlezen, want door het hele verhaal komen allerlei vooroordelen, ideeën en gedragingen ter sprake die passen bij de tijdsgeest van begin 20^eeeuw. Het is een ontzettend interessant en leerzaam boek over de strijd voor gelijke rechten, dat perfect past in het canonvenster Aletta Jacobs.

Wil je het boek promoten, dan zou je het volgende fragment kunnen voorlezen, waarin Clara ‘meisje van de bel’ wordt. Het maakt meteen duidelijk hoe er wordt gedacht over meisjes en jongens in die tijd. Ook komt ter sprake dat veel kinderen in die tijd op hun twaalfde al gingen werken.

De volgende morgen (…) ze gelijk had. (blz. 35 t/m 38)

Ontdekkingsreizigers

Maar ook bij een project over ontdekkingsreizigers is dit een interessant boek. Begin 20^eeeuw was namelijk nog niet eens de hele wereld ‘ontdekt’: er waren nog gebieden waar geen mens uit Europa was geweest. Dat kunnen we ons nu toch niet meer voorstellen?

De volgende conversatie tussen Clara en haar meester is erg interessant als je het over ontdekkingsreizigers hebt. Haar meester vertelt over een aantal Nederlandse ontdekkingsreizigers – ook over een vrouw!

Clara kucht. ‘Meester, (…) het gruwelijk was.’ (blz. 91 t/m 94)

Schrijver in de klas

Je kunt ook schrijfster Tiny Fisscher uitnodigen in de klas om te laten vertellen over het leven van ruim honderd jaar geleden. Speciaal voor dit boek ontwierp zij een lezing/workshop om met de klas in gesprek te gaan over het leven van Clara. Met een schrijver in de klas breng je een verhaal nóg meer tot leven en zul je merken dat nog meer kinderen het boek zullen willen lezen. Bovendien sluit haar lezing mooi aan bij een wereldoriëntatieles of -project over het leven rond 1900. Op de website van De Schrijverscentrale vind je meer informatie (klik op de link ‘Meer dan honderd jaar geleden’) en kun je dit schrijversbezoek boeken.

Uitgeverij Droomvallei, 2018