De blauwe vleugels

door Jef Aerts

Tijdens de kraanvogeltrek naar het zuiden, vinden Josh en zijn verstandelijk beperkte broer Jadran een gewonde kraanvogel. Om ervoor te zorgen dat hij terugkan naar zijn familie in Spanje, willen ze hem leren vliegen. Hoog op de brandladder laten ze de vogel zien hoe hij zijn vleugels moet uitslaan. Maar Josh valt door toedoen van zijn impulsieve broer naar beneden en belandt in het ziekenhuis. Dan verandert alles. Jadran wordt gezien als te gevaarlijk om mee te blijven samenwonen en moet naar een zorginstelling. Dat zien de broers niet zitten; ze willen bij elkaar blijven! Ze besluiten om samen te vluchten, de kraanvogels achterna.

Winnaar Zilveren Griffel 2019.

Recensie

Verdeeld in vijf delen vertelt Jef Aerts in dit boek een prachtig verhaal over onvoorwaardelijke broederliefde. En dat niet alleen, ook liefde voor mensen die anders zijn dan ‘gewoon’. Want dat Jadran anders is dan de meeste jongens van zestien, dat wordt al in de eerste bladzijden duidelijk. Zoals zo mooi beschreven is in dit boek: dokters hebben onderzocht ‘hoeveel procent Jadran gewoon was en hoeveel procent buitengewoon.’ (blz. 72)

Aerts vertelt prachtig over de gecompliceerde verhoudingen in het gezin van Josh en Jadran. Hoewel uit dit verhaal heel duidelijk wordt hoe lastig het is om te leven met iemand die verstandelijk beperkt is, komen de positieve eigenschappen van Jadran ook heel goed naar voren. Josh spreekt het hele verhaal lang vol liefde over zijn grote, kleine broer en ook zijn moeder houdt duidelijk ontzettend veel van hem. Heel mooi en geloofwaardig is ook de relatie met de nieuwe vriend van hun moeder. Murad is net met zijn dochter Yasmin ingetrokken bij de jongens en dat is flink aanpassen. Yasmin is een zeer herkenbare puber, die totaal niet zit te wachten op deze nieuwe gezinssituatie – en zéker niet op zo’n lastige broer, waar iedereen continu rekening mee moet houden.

Waar het in dit verhaal echter ook om draait, is Spriet: de kraanvogel op de cover. Door toedoen van Jadran is deze jonge kraanvogel gewond achtergebleven als zijn familie doortrekt naar het zuiden. Uit schuldgevoel en liefde voor dieren wil Jadran voor de kraanvogel zorgen. Dus gebeurt het ook, want ‘als Jadran het in zijn kop kreeg, moest alles wijken.’ (blz. 56) Dat gaat redelijk goed, totdat Jadran in een opwelling Josh van de brandtrap duwt. Dan beseffen heel veel mensen ineens dat er iets moet veranderen.

‘Vergeet niet ook eens aan jezelf te denken,’ zei ze toen Murad over de oprijlaan onze kant uit reed. ‘Je broer is natuurlijk heel bijzonder. Maar dat ben jij ook, Josh.’ (blz. 56)

In overleg met Jadrans begeleidster op de zorgboerderij wordt besloten dat Jadran in een leefgroep moet gaan wonen. Nu wordt echt goed duidelijk hoe prachtig dit verhaal geschreven is, want het is heel knap hoe gevoelig en ontroerend Aerts het dilemma dat nu ontstaat, beschreven heeft. Het verhaal zit vol mooie zinnen, die je verrassen en door de bijzondere formulering extra betekenis geven aan het verhaal.

Iedere stap was een woord, iedere stoep een zin. Onze gesprekken werden er niet beter van, maar we verdwaalden nooit.
Nu kon ik niet stappen. En praten met mama was al helemaal onmogelijk. Niet alleen mijn benen, maar ook onze woorden waren kreupel. (blz. 72)

Ondanks deze poëtische manier van schrijven, blijft het verhaal heel gemakkelijk lezen. Dat het verhaal niet verzandt in één groot drama, komt bovendien door de wending die het verhaal neemt in deel 3: als Jadran en Josh ervandoor gaan.

Het zuiden is er altijd. Soms ligt het links van je, dan weer rechts of recht vooruit. Maar welke kan je ook op gaat, het is maar één stap van je vandaan. Je moet het alleen kunnen zien.
Voor Jadran lag het zuiden achter de windturbines. Daar waren de ganzen uit het zicht verdwenen. Dus daar reden we nu zo snel dat kon met de tractor naartoe.
Het was een absurd plan, een plan dat alleen Jadran kon bedenken. Maar hoe meer ik erover nadacht, hoe spannender het me leek! We zouden Spriet met de tractor naar de winterrustplaats van de kraanvogels brengen. (…) We waren niet zomaar broers. We waren kraanvogelbroers. En we brachten Spriet naar de enige plek waar hij thuishoorde: bij zijn familie. (blz. 89)

©2018 Querido, illustratie van Martijn van der Linden uit De blauwe vleugels

Wat volgt is een bizarre roadtrip per tractor – prachtig geïllustreerd door Martijn van der Linden. De broers voeren mooie gesprekken met elkaar, maar ook het avontuur komt goed naar voren. Hoe de vlucht voor hen zal aflopen, blijft tot het einde toe onzeker. Het is daardoor een verhaal om in één ruk uit te lezen. Prachtig verteld en ongelooflijk boeiend. Wat een bijzonder mooi en liefdevol verhaal.

Lestips

Toen ik in eerste instantie hoorde waar dit verhaal over ging, was ik bang dat het behoorlijk (ontoegankelijk) literair en zwaar zou zijn. Maar dat is dus echt niet het geval – dit is een prachtig voorleesboek voor in de klas! Voor sommige kinderen zal het natuurlijk best wel even wennen zijn, want dit is duidelijk wel een boek van hoog niveau. Dat zit hem niet in de woordenschat, maar in de manier van formuleren en natuurlijk ook in het uiterst knap beschreven onderwerp. Dat het boek een Zilveren Griffel heeft gewonnen in 2019, vind ik volkomen terecht! Je kunt hier het juryrapport lezen.

Door het boek voor te lezen, heb je de kans om met kinderen over dit verhaal te praten – ontzettend waardevol! Niet alleen omdat het zulke mooie thema’s behandelt, maar ook omdat je met kinderen over taal kunt praten. Je kunt het bijvoorbeeld hebben over de bijzondere beeldspraak die in het boek wordt gebruikt. Wat bedoelt de schrijver bijv. met de volgende zinnen?

• Mama zuchtte een donkere wolk de kamer in. (blz. 46)
• Ik frommelde oordopjes van mijn gedachten. (blz. 49)
• Ze zuchtte zichzelf binnenstebuiten. (blz. 74)
• Jadran snoof Yasmin aan de kant. (blz. 79)
• Slapen is de korste weg door de nacht. Als je niet verdwaalt tenminste. (blz. 102)
• Haar woorden trilden in mijn hand. (blz. 129)

Alles bij elkaar verhoogt dat niet alleen het tekstbegrip, maar zal het ook de waardering voor literatuur kunnen vergroten. Heel fijn als ze straks op de middelbare school zitten!

Het is dan ook een prachtig boek om in groep 7 of 8 klassikaal te lezen en te bespreken.

Wil je het boek zelfstandig laten lezen, dan kun je het promoten met het volgende fragment. Hierin wordt direct duidelijk waarom het boek de titel De blauwe vleugels heeft (al is nog niet meteen duidelijk waarom deze zo belangrijk zijn…). Het is wel handig om even te vertellen dat Josh (ik-persoon) en Jadran een gewonde kraanvogel hebben gevonden, die ze Spriet hebben genoemd en proberen te temmen. Ook is het slim om alvast te vertellen dat Jadran niet alleen gewoon is, maar ook ‘buitengewoon’. ‘Anders’ dus.

Het duurde niet (…) broer en mij. (blz. 28 t/m 32)

Anders zijn

Zoals ik al zei, beschrijft Aerts heel realistisch hoe gecompliceerd het leven met een verstandelijk beperkt iemand is, maar komen ook zijn positieve eigenschappen goed naar voren.

Dit is een heel mooi voorbeeld:

Jadran zette de (…) Zijn ogen twinkelden. (blz. 98/99)

Vogels

Door dit verhaal leer je ook nog eens iets over trekvogels – in dit geval natuurlijk met name over de kraanvogel! Ook in Nederland en België kun je deze vogels dus zien. Op deze website kun je veel informatie over kraanvogels (in Nederland) vinden. Jef Aerts woont in België en schrijft in het nawoord dat hij speciaal naar het Lac du Der in Frankrijk is gereden om de kraanvogels te zien. Maar in het voorjaar vlogen ze ook over zijn eigen boerderijtje. Even googelen en je kunt veel informatie vinden over de kraanvogeltrek!

Weet jij trouwens hoe het kan dat een vogel kan vliegen? Dat komt niet alleen door de vleugels! Op blz. 120 lees je wat er nog meer nodig is!

Kunnen ademen als (…) de wolken in. (blz. 120)

Em. Querido’s Uitgeverij, 2018