Alles wat was

door Stine Jensen

Hoe ga je om met afscheid?

Afscheid nemen van een persoon, een dier, een plek, een situatie… Alle kinderen krijgen ermee te maken. Maar hoe ga je ermee om? Wat doe je als je iets of iemand mist? Of als iemand die jij kent verdriet heeft?

De dood is misschien wel de allergrootste vorm van afscheid. Hoe werkt het als iemand er niet meer is? Is doodgaan eng? En wat zegt doodgaan over het leven?

Filosofe Stine Jensen wil in dit boek kinderen bewust maken van hun gevoelens die naar boven komen als je ergens afscheid van moet nemen, en stimuleert hen om over die gevoelens na te denken.

Recensie

Welke grote verandering heb je voor het laatst meegemaakt en hoe was dat voor je?

Hoe word jij zelf graag getroost?

©2020 Kluitman, illustratie van Marijke Klompmaker uit Alles wat was

Met dit soort vragen stimuleert Stine Jensen kinderen om na te denken over hun gevoelens op het moment dat ze ergens afscheid van moeten nemen. Vanzelfsprekend denk je bij een boek over afscheid en ‘alles wat was’ aan de dood. Zoals Jensen in dit boek ook zegt: de dood is immers het allergrootste afscheid en onomkeerbaar. Bij zo’n groot afscheid komen vaak heel verschillende gevoelens naar boven en dat kan heel verwarrend zijn, of het nu om een huisdier of een mens gaat.

Rouwen, daar gaat dit boek vooral over: wat je dan allemaal kunt voelen en dat die gevoelens er gewoon mogen zijn. Jensen legt uit waar die gevoelens vandaan kunnen komen en wisselt deze uitleg af met kinderbrieven over ervaringen, reacties van kinderen (leeftijd 4 t/m 13 jaar), vragen aan de lezer en briefjes met weetjes.

Ik huil mezelf elke nacht in slaap omdat ik haar zo mis. Op mijn kamer heb ik een foto van haar en mij neergezet, zodat ik haar nooit vergeet.
Wat denken jullie, als je hond dood is, is het dan een oplossing om zo snel mogelijk een nieuwe hond te nemen? (blz. 27)

Maar behalve aan de dood, besteedt Jensen ook aandacht aan afscheid nemen tijdens momenten in je leven, zoals bij een verhuizing of scheiding. Zelfs afscheid nemen van je eigen (kinder)lichaam komt ter sprake. Ze maakt je daarmee bewust dat gevoelens van rouw op allerlei momenten naar boven kunnen komen en dat deze gevoelens met het omgaan met veranderingen te maken hebben. Tegelijkertijd laat ze daarbij ook de mooie kanten zien: dat een verandering ook fijn kan zijn of dat verdriet ook heel mooi kan zijn, omdat het je doet beseffen wat iets voor je heeft betekend.

Jensen besteedt in dit boek net zoveel aandacht aan rouwen na de dood, als aan gevoelens die je hebt bij het afscheid nemen van spullen. Dat klinkt misschien een beetje gek, maar denk maar eens aan hoe heftig het kan zijn als een kind zijn knuffel verliest of als je het dierbare kettinkje van je overleden oma niet meer kunt vinden. Mooi is dat Jensen iedereen in zijn waarde laat in dit boek: óók als je je telefoon kwijtbent, mag je je verdrietig voelen. Ze legt uit wat spullen voor mensen kunnen betekenen en waarom het dus zo lastig kan zijn om er afscheid van te nemen.

Het boek is prachtig geïllustreerd door Marijke Klompmaker. Ze weet de verschillende onderwerpen heel raak weer te geven, of het nu een hartverscheurend verhaal is over de dood van een moeder of een illustratie van een Duitse filosoof die nadenkt over leven en dood. Mede door de afwisselende vormgeving, vol gekleurde pagina’s, verschillende lettertypen en ‘losse’ briefjes, is dit een heel aantrekkelijk boek om te zien. Als je het doorbladert, ziet het er misschien wat onoverzichtelijk uit, maar als je het doorleest, merk je dat al die verschillende tips, weetjes, reacties, vragen en filosofische uitleg van Jensen heel mooi in elkaar overvloeien. Het is een heel mooi boek om kinderen te helpen bij het begrijpen van hun gevoelens en biedt veel troost voor kinderen die door een rouwproces heengaan.

Lestips

Kinderen die te maken krijgen met (grote) veranderingen, zullen veel hebben aan dit mooie boek! Het is niet alleen prettig om te lezen, het biedt ook veel inzicht in jezelf en je gevoelens en dat kan helpen bij het begrijpen van allerlei gevoelens die naar boven kunnen komen tijdens of na die verandering.

Als leerkracht kun je dit boek ook prima gebruiken om met kinderen over onderwerpen als rouw, dood en verandering te praten. Je kunt de vragen uit het boek simpelweg stellen en daar een klassengesprek over houden. Het kan helpen om de reacties van andere kinderen uit het boek voor te lezen – zo horen kinderen dat het niet gek is om verschillend over bepaalde dingen te denken.

Coronavirus – En toen was alles anders

In deze onzekere tijden, met het coronavirus en alle regels die daarbij horen, zitten veel kinderen ook in een rouwproces. Logisch, want ze krijgen te maken met ontzettend veel, ingrijpende veranderingen. Ze kunnen hun vriendjes en vriendinnetjes misschien niet meer zien, ze gaan niet meer naar school en in het ergste geval krijgen ze ook nog te maken met ernstige ziekte of de dood in hun nabije omgeving.

Stine Jensen en Marijke Klompmaker beseften dit ook en zijn een mooi initiatief gestart: elke dag plaatsen zij een illustratie met een filosofische overpeinzing voor hoofd, hart en geest. Met als motto:

Wie niet (veel) naar buiten kan, kan wel naar binnen keren om vanuit daar de buitenwereld te aanschouwen.

De overpeinzingen staan op de website van Uitgeverij Kluitman, maar zijn ook te volgen op social media.

Cultuur

Mooi is ook dat Stine Jensen bespreekt dat er in diverse culturen op verschillende manieren met afscheid en dood wordt omgegaan. Zelf is ze Deens en het is interessant om te lezen dat in een land dat zo dichtbij is al andere dingen worden gedaan.

Maar ze vertelt ook over de Mexicaanse cultuur, met Día de los muertos, waarbij ze verwijst naar de fantastische film Coco (kijktip!):

Het is een heel mooi voorbeeld van hoe er op verschillende manieren met de dood kan worden omgegaan.

Uitgeverij Kluitman, 2020