Verloren woorden

door Bibi Dumon Tak, Jackie Morris, Robert Macfarlane

Een betoverboek

Er was eens een tijd waarin bepaalde woorden begonnen te verdwijnen uit de taal van kinderen. Ze verdwenen zo geleidelijk dat bijna niemand het merkte – adder, boshyacint, braam, eikel, heide – weg! Varen, leeuwerik, otter, raaf, wezel… geen kind die nog weet wat het is!

De betovergedichten in dit boek brengen die verloren woorden weer tot leven.

Vertaald door Bibi Dumon Tak.

Recensie

‘Een betoverboek.’ ‘Een bezweringsboek.’ Een boek om verloren woorden terug te brengen; woorden die kinderen gebruikten om de natuur om hen heen te benoemen. Woorden die nu inderdaad vaak zijn vereenvoudigd tot ‘vogel’ of ‘plantje’. Welk kind weet nog hoe een leeuwerik eruit ziet? Of kennen ze überhaupt een boshyacint? Wat een mooie gedachte: woorden terugbrengen in kinderstemmen en verhalen! Al kun je je afvragen of woorden als paardenbloem, eikel en kastanje ‘verloren’ zijn. Misschien in Engeland wel, waar dit boek oorspronkelijk vandaan komt… maar in het Nederlands zijn die woorden nog springlevend. Maar het doet er niet toe, want ook de gedichten over de paardenbloem, de eikel en de kastanje zijn betoverend. Bezwérend. Wat heeft Bibi Dumon Tak dit fantastisch gedaan! Onvoorstelbaar hoe knap deze gedichten in elkaar zitten. Ook in het Nederlands weet dit boek absoluut te betoveren.

De gedichten zijn allemaal letterverzen, oftewel: de beginletters vormen de titel van het gedicht. Op alfabetische volgorde komen allerlei dieren en planten voorbij die je zeker in Nederland kunt tegenkomen, maar waar kinderen misschien niet direct van weten hoe ze heten. De adder, heide, de ijsvogel, de salamander of de wezel… De gedichten zouden zo als slam poetry voorgedragen kunnen worden, met prachtig begin- en binnenrijm. Het lijken soms wel ware raps; echt bezweringen inderdaad.

Adem vraagt: wat ben je?
Ik ben Raaf! Spelmaker, Problemenkraker, Leider
in Leugens, Meester der Misleiding, Klifduiker
op zoek naar bevrijding, dubbel zo vaardig als
de wind, en driedubbel zo vlug, roept Raaf terug.

Deel van de betovering wordt zeker ook gevormd door de ongelooflijk mooie prenten van Jackie Morris. De auteur wil de schoonheid van de natuur laten zien… nou, dat lukt wel in dit prachtig verzorgde boek! Hoewel het boek een wat herfstige sfeer heeft, door het stemmige kleurgebruik en de prenten van bramen, kastanjes en grijsblauwe luchten, komen er ook dieren en planten voor die je juist in het voorjaar of de zomer ziet, zoals de bloeiende paardenbloem, de blauwe boshyacint en de eksters die samen een nest bouwen.

©2019 Querido, illustratie van Jackie Morris uit Verloren woorden

Elk gedicht begint met een grote prent waarin letters zijn verstopt. Als je goed kijkt, kun je de titel van het volgende gedicht erin ontdekken, maar óók de vorm of een detail van het dier of de plant die volgt. Dan komt het gedicht, met een paginagrote illustratie – die door het grote formaat van het boek zeer indrukwekkend is. Naar de schildering op de spread daarna kun je vervolgens blíjven kijken, zoveel moois is erop te ontdekken. Het boek stimuleert kinderen daarmee ook in de echte natuur goed om zich heen te kijken, want door dit boek beseffen ze ongetwijfeld hoeveel moois er buiten te zien is. Door dit boek wordt zelfs een ‘gewone’ eikenboom betoverend! Wat een fascinerend en ongelooflijk mooi boek.

Lestips

Wil je kinderen laten zien hoe mooi de natuur is? Wil je ze laten ervaren hoe betoverend een boek kan zijn? Dan is dit een boek om in je klas neer te zetten. Wat een geweldig boek om in de klas voor te lezen en te laten zien!

Hoewel de gedichten misschien wat moeilijk zijn om geheel zelfstandig te doorgronden, zullen kinderen wel kunnen genieten van de klanken en het ritme van de tekst. Laat ze de gedichten ook vooral hardop (aan elkaar) voorlezen: dan komt de ‘bezwering’ ervan nog beter over. Ook horen kinderen dan waarschijnlijk beter hoe de gedichten rijmen.

De mooie prenten zullen sowieso al zorgen voor betovering en ook het speuren naar de verloren woorden zal ervoor zorgen dat ze de woorden in dit boek niet snel zullen vergeten.

Uitgeverij Querido heeft een fantastische, uitgebreide lesbrief bij het boek gemaakt, met o.a. een natuurspel en opdrachten om letterverzen of een natuur ABC te gaan maken.

Nog een paar ideeën:

• Je kunt bij het voorlezen ervoor kiezen om nog niet te verklappen wat het verloren woord is en kinderen het woord te laten raden – misschien omdat ze herkennen waar het over gaat; misschien omdat ze goed naar het lettervers luisteren. Laat ze eventueel zelfs voor zichzelf de beginletters opschrijven; het gaat er immers om dat ze aandachtig luisteren!
• Lees het gedicht ‘paardenbloem’ voor en laat de klas een nieuwe naam voor deze bloem verzinnen.
• Het gedicht ‘eikel’ zit echt geweldig in elkaar: steeds worden er voorbeelden gegeven van woorden die bij elkaar horen. Bespreek de voorbeelden en laat zien wat er met dit gedicht wordt bedoeld. Geef dan een lastige opdracht: kunnen kinderen een soortgelijke combinatie verzinnen?

Em. Querido’s Uitgeverij, 2019