Ik zal je bewaren

door Jeska Verstegen

Bij Jesje thuis wordt veel gezwegen. Vooral als het over de Tweede Wereldoorlog gaat, verstart haar moeder. Houdt zij iets geheim? In Jesjes hoofd dansen allerlei vragen rond.

Dat worden er alleen maar meer als Jesjes oma haar op een dag ‘Hesje’ noemt. Zou dat een meisje uit oma’s familie zijn? Wat is er met haar gebeurd?

De enige met wie ze haar diepste gedachten kan delen is de zwarte buurtkat Moos. Maar hij kan niets terugzeggen. Jesje zal zelf antwoorden moeten zoeken.

Recensie

Jeska Verstegen schrijft in dit boek over haar eigen jeugd: zij is Jesje. In het nawoord vertelt zij dat alles in dit boek echt gebeurd is, al hebben de meeste personages een fictieve naam gekregen.

Gezien de leeftijd van de schrijfster speelt dit verhaal zich af aan het begin van de jaren tachtig. Ook de sfeer en de nieuwsberichten in het verhaal kenmerken deze tijd. Jesje is elf jaar en zit op de basisschool. Ze vertelt over wat ze meemaakt op school, hoe ze met vriendinnetjes speelt en over de kat Moos, die ze in haar tuin ontmoet. Ze vergelijkt zijn nageltjes met haar moeder…

Een soort scherpe klauwtjes die kunnen uitslaan. Net zoals mijn moeder die heeft. Onzichtbaar, maar ze zijn er. Klaar om te gebruiken. (blz. 33)

Al in het eerste deel van het boek voel je als lezer met Jesje mee: erg gezellig is het in huis niet. Het is er donker, haar moeder zwijgt veel en kan plotseling nogal heftig uit de hoek komen. Jesje moet voorzichtig zijn. Onopvallend. En als ze te zichtbaar is, wordt ze op haar vingers getikt.

Als Jesje op een dag door haar oma ‘Hesje’ genoemd wordt, ontdekt ze dat haar moeder iets verborgen houdt. Haar moeder wil namelijk niet vertellen wie Hesje was. Maar Jesje is vastbesloten om te dat geheim te ontrafelen.

Ik ga achterhalen wie Hesje was, besluit ik. Ja! Ik ga uitvinden wie ze was. Wie? Wat? Waar? Hoe? Waarom? Wanneer?
Ik voel mijn hart kloppen. Is het opwinding of angst? Ik weet het niet. Wat zal ik te weten komen? (blz. 53)

Tegelijkertijd hebben ze het op school over de Tweede Wereldoorlog. Al snel komt Jesje erachter dat het gedrag van haar moeder hier iets mee te maken moet hebben. Zo mag ze niet meeluisteren als de meester voorleest uit ‘Oorlogswinter’ en hoort ze haar moeder tegen oma praten over Westerbork. Langzaam beginnen de puzzelstukjes in elkaar te vallen…

Het boek vraagt flink wat inlevings- en interpretatievermogen van kinderen; veel van de sfeer wordt opgeroepen door dingen die juist niet gezegd worden. Tegelijkertijd kan dit boek juist ook voor herkenning zorgen bij kinderen die zelf opgroeien in soortgelijke omstandigheden. Wat dit boek namelijk onderscheidt van andere boeken over de Tweede Wereldoorlog is dat in dit boek de oorlog zelf niet centraal staat. Het verhaal maakt vooral duidelijk hoe een oorlogstrauma nog heel lang kan doorwerken en niet alleen de levens van degenen die de oorlog hebben meegemaakt tekent, maar ook dat van de generaties daarna. In dat opzicht gaat dit boek niet alleen over de Tweede Wereldoorlog, maar over elke oorlog of zelfs elke traumatische gebeurtenis. Een gevoelig verhaal, over een gevoelig onderwerp.

Lestips

Dit boek komt waarschijnlijk het beste tot zijn recht als je het boek in de klas voorleest en bespreekt. Er is hiervoor – heel fijn! – een mooie lesbrief bij het boek gemaakt. Echt de moeite waard, want hiermee kun je mooi de diepte ingaan en zullen kinderen het verhaal beter gaan begrijpen. Overigens staat er op de website van naarschoolmetquerido.nl dat deze lesbrief bedoeld is voor groep 5 en 6, maar ik zou dit boek niet eerder dan in groep 6 bespreken. Het onderwerp roept toch behoorlijk wat vragen op en de kans is groot dat kinderen meer willen weten over Westerbork en Jodenvervolging. Ook zijn de boeken die genoemd worden in dit boek (zie hieronder) niet bedoeld of geschikt voor kinderen uit groep 5 en 6. Ik denk dat dit boek het beste tot zijn recht komt in de hoogste groepen van de basisschool – ook met deze lesbrief.

Als je het boek wilt promoten, kun je het beste de achterkant voorlezen – dat roept al nieuwsgierigheid op. Ook kun je nog het hoofdstuk ‘Bomma’ voorlezen. Bomma is de Vlaamse naam voor oma.

Mama reikt naar (…) in mama’s gezicht. (blz. 38 t/m 40)

Bijzonder is verder dat er authentiek filmmateriaal van de echte Hesje is. In bovengenoemde lesbrief vind je de link!

Meer lezen over de Tweede Wereldoorlog

Héél opvallend in het verhaal: Jesje wordt de klas uitgestuurd als de meester gaat voorlezen uit het boek Oorlogswinter van Jan Terlouw (blz. 110). Haar moeder wil namelijk niet dat ze het verhaal hoort. Later wordt er nóg een jongen de klas uitgestuurd door zijn ouders. Hij is Joods. Tegenwoordig wordt er waarschijnlijk een stuk makkelijker over gedaan als je als leerkracht ‘Oorlogswinter’ voorleest. Maar… het blijft een heftig verhaal, dat net als de gelijknamige boekverfilming aangeraden wordt voor kinderen van 12 jaar en ouder. Het is helemaal geen gek idee om – net als de meester van Jesje doet – kinderen de keuze te geven om de klas te verlaten als ze het te spannend vinden.

Toch komt Jesje door een boek meer te weten over de oorlog: ze leest (stiekem) Het Achterhuis: het dagboek van Anne Frank. Ook weer opvallend, want dit is mede door de dagboekstijl best een pittig boek. Jesje herkent zichzelf echter in Anne Frank en vindt het verhaal heel mooi.

Mijn eigen ervaring is dat veel kinderen op de basisschool niet door het boek heenkomen. Er is ook een mooie stripvariant – die is voor de meeste kinderen toegankelijker.

Overigens is Het Achterhuis te lezen via de online bibliotheek.

Meer over het boek en de schrijfster

Jeska Verstegen was te gast bij de Grote Vriendelijke Podcast. Je kunt de aflevering hier terugluisteren.

Em. Querido’s Uitgeverij, 2020