Adelaar in de sneeuw

door Michael Morpurgo

1940. Een trein wordt net buiten het Engelse Coventry aangevallen door een Duits gevechtsvliegtuig. De trein stopt in een tunnel en wacht tot het vliegtuig weg is. In het donker vertelt een onbekende man Barney en zijn moeder een verhaal van lang geleden. En wat voor een verhaal! Het gaat over een jonge soldaat die vocht in de Eerste Wereldoorlog tegen de Duitsers. In de slotfase van de oorlog moest hij in een flits bepalen wat hij dacht dat goed was om te doen. Het blijkt een vergissing te zijn waar hij enorm spijt van heeft. Een vergissing met érg grote gevolgen…

Recensie

Een boek over de Eerste én Tweede Wereldoorlog in één! Dat is wel heel bijzonder! Maar wat nóg bijzonderder is, is de manier waarop dit verhaal tot stand is gekomen. Michael Morpurgo noemt het ‘fictie die is geworteld in onze geschiedenis’: hij heeft feiten gecombineerd en daar een fictief verhaal van gemaakt. Het resultaat is werkelijk heel intrigerend en een verbluffend “wat-als”-verhaal.

Als Barney en zijn moeder Coventry ontvluchten, omdat hun huis is weggevaagd door een bombardement tijdens WO II, komen ze in de trein een man tegen die hun het levensverhaal van William Byron verteld. William Byron is een fictieve versie van Henry Tandey, die herdacht wordt als uitzonderlijk dappere soldaat uit WO I. Zijn heldendaden worden verteld in dit verhaal, waardoor je een goed beeld krijgt van de gebeurtenissen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Maar wat Henry Tandey vooral bijzonder maakt, is dat hij bekend staat als ‘de soldaat die Hitler liet ontkomen’. Hitler heeft immers ook gevochten tijdens WO I en het verhaal gaat dat zijn leven is gespaard door een Engelse soldaat. Het ware verhaal is te lezen in het nawoord (blz. 179), met daarin tevens foto’s uit die tijd.

Een fantastisch gegeven natuurlijk: wat als deze Engelse soldaat Hitler wél had neergeschoten? Dan zou de Tweede Wereldoorlog er niet gekomen zijn! Kleine daden kunnen grote gevolgen hebben… William Byron kan er in het verhaal maar moeilijk mee omgaan en probeert zijn gemaakte fout recht te zetten. Hij zoekt Hitler op in de besneeuwde bergen…

Dit laatste stuk uit het verhaal verklaart de titel en de foto’s op de cover van het boek. Jammer dat deze keuze gemaakt is, want in feite gaat het grootste gedeelte van het verhaal niet over de afbeeldingen op de voorkant. Ook het feit dat er foto’s gebruikt zijn voor de cover, terwijl het boek juist mooi geïllustreerd is, schept verkeerde verwachtingen over de inhoud. Veel meer aandacht had mogen gaan naar deze zin op de cover van het boek:

De cruciale beslissing die de Tweede Wereldoorlog had kunnen voorkomen.

Dáár draait het om in dit verhaal: die simpele, maar krachtige gedachte: ‘Wat nou als…’ .

Lestips

Het is zeker de moeite waard om aandacht te besteden aan het verhaal van Henry Tandey – een naam waar ik voor dit boek nog nooit van gehoord had, maar die zeer waarschijnlijk heel wat heeft betekend voor onze geschiedenis…

Alleen het nawoord is dus al de moeite waard om voor te lezen! Maar de kinderen in je klas zullen ook genieten van het hele verhaal, dat zowel zeer geschikt is om voor te lezen als om zelf te lezen. De vele illustraties voegen echt veel toe aan het verhaal (sterker nog: de illustratie van de Duitse soldaat die níet wordt neergeschoten zegt álles!) en deze zijn natuurlijk het beste te bekijken als de kinderen het boek zelf lezen.

Je kunt er dus ook voor kiezen om fragmenten uit het boek voor te lezen, om bijvoorbeeld te vertellen over  WO I of WO II.

Eerste Wereldoorlog

Het volgende fragment geeft een goed beeld van de strijd tijdens WO I en vertelt tevens over het cruciale moment van dit verhaal: het sparen van het leven van de Duitse soldaat.

Het leger wilde (…) een klein wonder heten. (blz. 83 t/m 91)

Lees het voor (kun je mooi het moeilijke woord ‘postuum’ uitleggen), laat het fragment even bezinken en laat dan – quasi onverschillig – de illustratie op blz. 89 zien. “Oh ja, jongens… er staat ook nog een mooie illustratie bij in het boek”… Er zal vást een kind in de klas zijn die Hitler herkent! En dan wordt het verhaal natuurlijk extra interessant! Want wat heeft Hitler met dit verhaal te maken?

Mochten de kinderen hier niet zelf mee komen of vermoed je dat de kinderen níet weten hoe Hitler eruit zag, pak het dan anders aan: lees het fragment voor en vertel dan dat je erg verrast werd door de illustratie van blz. 89. Laat hem zien en vertel dat dit Hitler moet zijn; de man die WO II heeft veroorzaakt. En dat daardoor de zin op de voorkant van het boek ineens wel héél interessant wordt: De cruciale beslissing die de Tweede Wereldoorlog had kunnen voorkomen. Kunnen kinderen de link zelf al leggen?

De illustratie van Hitler kun je ook in het e-book (van de bibliotheek) vinden: op pagina 56. Zo kun je hem gemakkelijk op het digibord laten zien.

Tweede Wereldoorlog

De manier van vechten tijdens WO I en WO II verschilde enórm: tijdens WO I vielen er natuurlijk vreselijk veel slachtoffers, maar dit waren vooral soldaten. Tijdens WO II werden door de bombardementen ook veel burgers het slachtoffer. Dit verschil wordt heel goed duidelijk in het volgende korte fragment:

De trein kwam (…) zijn hand gaf. (blz. 19/20)

Snappen de kinderen het gevoel van de opa van Barney?

Vervolgens kun je verder lezen om te vertellen over het bombardement:

Tijdens de luchtaanval (…) vreesde het ergste. (blz. 20 t/m 25)

Aerial Media Company, 2016

Als je lid bent van de bibliotheek, kun je dit boek ook (gratis) als e-book lezen.
De illustraties zijn dan helaas wel wat vervormd.