De Ickabog

door J.K. Rowling

Het koninkrijk Steenrijk was ooit het gelukkigste land ter wereld: goud in overvloed, een koning met de fraaiste snor die je je maar kunt voorstellen, en slagers, bakkers en kaasmakers wiens heerlijkheden iedereen deden huilen van vreugde. Alles was er perfect, behalve dan misschien de Zomphoek, de moerassige, mistige streek in het noorden waar de monsterlijke Ickabog woonde, althans volgens de legende. Iedereen met enig verstand wist dat de Ickabog een verzinsel was, bedoeld om kleine kinderen bang te maken. Maar het grappige van legendes is, dat ze een heel eigen leven kunnen gaan leiden…

Vertaald door Wiebe Buddingh’.

Recensie

Het eerste wat opvalt aan dit boek is natuurlijk de naam van de schrijfster: J.K. Rowling – de schrijfster van Harry Potter heeft een nieuw kinderboek uitgebracht! In het voorwoord is te lezen hoe het boek tot stand is gekomen: als nooit uitgebracht voorleesverhaal voor haar kinderen. Tijdens de covid-19-pandemie besloot ze het gratis online te publiceren.

©2020 De Harmonie, illustratie van Myrthe Backx uit De Ickabog

Het tweede wat opvalt, is dat het boek geïllustreerd is door heel veel verschillende Nederlandse kinderen. Zij deden mee aan De Ickabog tekenwedstrijd en wonnen met hun ingezonden illustratie een plaatsje in deze Nederlandse vertaling. Grappig is dus dat het boek er in – bijvoorbeeld – Engeland weer heel anders uitziet, want daar staan tekeningen van Britse kinderen in!

Dat er echte kindertekeningen zijn gebruikt, is natuurlijk superleuk en maakt dit boek erg bijzonder. Sommige kinderen hebben duidelijk veel talent! Tegelijkertijd zit er ook een keerzijde aan: de tekeningen kloppen niet altijd met de tekst en dat botst tijdens het lezen. Zo begint het boek met een landkaart van Steenrijk, getekend door een 7-jarig meisje (inclusief vertederende schrijffout seosdijk), maar die laat niet zien wat de schrijfster zo beeldend vertelt. Ook personages komen niet altijd overeen met hun uiterlijke beschrijving.

Het verhaal begint sprookjesachtig en vrij onschuldig. Er wordt verteld over de legende van de Ickabog, een monster dat zou wonen in het moeras van de Zomphoek, in het uiterste noorden van Steenrijk. Ook introduceert de alwetende verteller met typerende, overbeleefde Engelse vertelstijl de belangrijkste personages: de ijdele koning Fred de Flinkerd, de slinkse baronnen Ter Sluycks en Van Bulckhoven, Roos Rondhout en Bert Boender.

Doordat Berta de gewoonte had om taarten die nét niet helemaal perfect gelukt waren mee naar huis te nemen, was Bert een mollig ventje en tot mijn spijt moet ik bekennen dat de andere kinderen hem soms ‘Bolle’ noemden en hem aan het huilen maakten. (blz. 23)

Die typisch Britse vertelstijl maakt dit boek erg vermakelijk. Het verhaal druipt werkelijk waar van de spot en ironie. Zo vertelt Rowling nogal plompverloren dat de koninklijke naaister dood is, waarna er vervolgens op nogal laconieke manier over ‘het tragische incident’ wordt gesproken. Grappige details komen extra goed over door het gebruik van de verteller: het lijkt een beetje op ‘lekker roddelen’ en het verhaal zal je in eerste instantie regelmatig doen gniffelen.

©2020 De Harmonie, illustratie van Jet van Roessel uit De Ickabog

Al snel wordt het verhaal echter steeds grimmiger. Na een gruwelijk ongeluk in de mistige moerrassen van de Zomphoek weet Baron Ter Slycks een slim web van leugens rondom de legende van de Ickabog te spinnen. Er ontstaat steeds meer angst onder de bevolking en koning Fred heeft weinig meer te zeggen. Afpersing, corruptie en bedreigingen zorgen ervoor dat dit verhaal behoorlijk heftig wordt. De een na de ander wordt ontvoerd, in de kerker gegooid of gewoonweg vermoord. De gebeurtenissen zijn zo absurd, dat volwassenen de humor er misschien nog wel van zullen snappen. Maar kinderen…? Britse kinderen worden opgevoed met ironie en spot, maar ik vraag mij af hoeveel Nederlandse kinderen dit verhaal in het juiste perspectief kunnen plaatsen.

De ‘onschuldige’ kindertekeningen worden op den duur zelfs een beetje ongepast: waarom zou je dit verhaal voorlezen aan een 7-jarig kind, en waarom zou die er dan voor kiezen om een scène te tekenen waarin iemand wordt doodgestoken? Ook de schrijfstijl is niet heel evenwichtig. Enerzijds lijkt het verhaal zich te richten op jonge kinderen (met een hoog ‘ja-lieve-kijkbuiskindertjes’-gevoel), anderzijds worden er behoorlijk moeilijke woorden gebruikt en moet de tekst goed worden geïnterpreteerd om te snappen wat er gebeurt.

Het boek van 300 pagina’s is verdeeld in 64 korte hoofdstukken en leest vlot en soepel door. Het eindigt wel weer als een echt kinderboek, met een grote rol voor de alwetende verteller. Het verhaal waarschuwt duidelijk waar zelfzuchtigheid, ijdelheid en macht toe kunnen leiden, maar laat ook zien dat het een keer fout moet gaan met al die leugens…

Leugen na leugen na leugen. Zodra je was begonnen met liegen, moest je ermee doorgaan en dan was het net alsof je kapitein was op een schip vol gaten en onophoudelijk het ene lek in de romp na het andere moest dichten om te voorkomen dat je zou zinken. (blz. 259)

Op het eerste gezicht een fijn voorleesboek, maar toch zou ik dit maatschappijkritische sprookje niet graag voorlezen aan jonge kinderen…

Lestips

Het feit dat er tekeningen in het boek staan van jonge kinderen werkt eigenlijk een beetje misleidend. Dit verhaal zal veel beter uit de verf komen op de middelbare school, want zij zullen alle gebeurtenissen in het boek veel beter kunnen plaatsen. Dat de alwetende verteller dan af en toe een kinderlijk toontje hanteert, kun je zelfs beschouwen als extra vilein randje.

Om een beeld te geven van de vertelstijl, kun je het eerste hoofdstuk voorlezen. Dat eerste hoofdstuk is echter niet echt een afspiegeling van de sfeer van het boek. Je kunt er dan ook misschien beter voor kiezen om iets meer van het verhaal prijs te geven. Lees daarvoor eerst de flaptekst voor en vertel dat er tijdens de zoektocht naar de Ickabog een gruwelijk ongeluk is gebeurd… Maar wat er precies gebeurd is, dat wil Baron Ter Sluyks koste wat het kost verzwijgen…

Baron ter Sluyks (…) door het monster. (blz. 85 t/m 88)

Bereid je leerlingen er ook zeker op voor dat het boek bepaald geen kinderachtig sprookje is, maar dat het er hard aan toe gaat. Bepaalde kinderen zullen het boek nu waarschijnlijk nog interessanter vinden ook 😉

Tekeningen

Hoewel het absoluut een van de charmes van dit boek is dat er kindertekeningen zijn gebruikt, denk ik dat het boek beter zou worden als er tekeningen van een volwassen illustrator zouden worden gebruikt. Als kinderen zich namelijk ergens aan storen, dan is het wel aan tekeningen die niet kloppen met het verhaal.

Neem nu de landkaart van Steenrijk, van Clara Litobarski (blz. 12). Hoewel de kaart duidelijk met veel aandacht gemaakt is, met leuke, herkenbare details, begint het boek meteen met een verkeerde beeldvorming: de plattegrond klopt niet. Hoewel je dat een 7-jarig kind ook echt niet kwalijk kunt nemen, is het wel storend voor het verhaal. Dat het ook anders kan, bewijst de tekening op blz. 212 – de tekening van de 12-jarige Indy Vellener klopt wél met de tekst.

Je kunt hier dan ook een leuke tekenopdracht aan koppelen. Laat nog helemaal geen tekeningen zien, maar lees het eerste hoofdstuk voor en vraag de kinderen in je klas een kaart te tekenen van het land Steenrijk.

Je kunt kinderen daarbij helpen, door samen de tekst te analyseren:

• Lees eerst het gehele hoofdstuk voor en ga daarna samen op zoek naar aanwijzingen voor de kaart.
• Lees hiervoor het hoofdstuk een tweede keer voor en laat kinderen hun vinger opsteken als ze iets horen waar ze gebruik van kunnen maken bij het tekenen van hun kaart.
• Maak aantekeningen op het bord.
• Bespreek het gebruik van een legenda en windroos.
• Laat de kinderen vervolgens zelfstandig de kaarten tekenen – niet kijken bij je buurman of -vrouw!
• Leg alle kaarten vervolgens naast elkaar neer en laat de kinderen de verschillen en overeenkomsten bekijken. Welke keuzes zijn er gemaakt? Kloppen de kaarten met de beschrijving? Zien de kinderen dat er toch grote verschillen kunnen zijn als de tekening klopt met de tekst?
• Lees het hoofdstuk nog een keer voor en laat kinderen kritisch naar hun eigen werk kijken. Zijn ze tevreden? Wat hadden ze misschien toch nog anders kunnen doen?

Uitgeverij De Harmonie, 2020

Naast de hardcover-versie is er ook een goedkopere paperback-variant van het boek beschikbaar.