De rode zwaan

door Sjoerd Kuyper

De opa van Jakob heeft, na lange tijd in Frankrijk te hebben gewoond, zijn geboortehuis in Bakkum gekocht. Jakob gaat hem helpen de boel op te knappen. Tijdens de nachtelijke uren, op een luchtbedje op de grond, vertelt opa hem de meest wonderlijke verhalen. De verhalen gaan over het duingebied achter het huisje. Volgens Jakobs opa zit er tover in dat land. Jakob vindt het prachtig, maar weet niet of hij de verhalen echt moet geloven. Als opa echter van het dak valt en ernstig ziek wordt, besluit Jakob op zoek te gaan naar een rode, houten zwaan uit opa’s jeugd. En dan blijken al opa’s verhalen waar…

Dit verhaal is oorspronkelijk uitgegeven in 1996 door uitgeverij Leopold. In 2004 is er een licht herziene versie verschenen, met een nieuwe cover en een verwijzing naar het jaar 1995, waarin het verhaal zich afspeelt. De nieuwste uitgave komt uit 2016, van uitgeverij Lemniscaat, en heeft weer de oorspronkelijke kaft gekregen. Het boek is een van de kerntitels van de Kinderboekenweek 2016 met het thema ‘Voor altijd jong’.

Cover uit 2004

Oorspronkelijke cover 1996

Recensie

Wat een betoverend verhaal. Meteen op de eerste bladzijden word je gegrepen door de sprookjesachtige vertellingen van Jakobs opa. Ook de band tussen Jakob en zijn opa is zo mooi omschreven, dat je hem zelf kunt voelen. Dat het verhaal zich in de duinen van Bakkum afspeelt, maakt het verhaal extra fascinerend. Als je het duingebied kent, kun je je zó voorstellen dat je Jakobs avonturen zelf kunt beleven. Je kunt er in feite zelf naartoe gaan!

Het verhaal is prachtig geschreven, maar wel vrij ingewikkeld. Jakob raakt verstrikt in een soort andere tijd, die zich wel nog steeds op dezelfde plaats afspeelt. Dit is echt fantasie van de bovenste plank; een verhaal dat past in de rijke kinderliteratuur uit de vorige eeuw.

De thema’s zijn vrij serieus: leven en dood, ontluikende seksualiteit, de groei naar volwassenheid en het behouden van je jeugdigheid. Kuyper weet er een mooi en spannend verhaal van te maken, met een bij vlagen behoorlijk broeierige sfeer. Ook daarin merk je dat het verhaal al wat ouder is: de passages over vrijen passen bij de seksuele vrijheid van de vorige eeuw. Het zal bij veel kinderen (en ook bij hun leerkrachten en ouders tijdens het voorlezen) voor wat gêne kunnen zorgen.

Toch zou het zonde zijn om dit verhaal daarom links te laten liggen. Dit sprookjesachtige verhaal zuigt je op en laat je niet meer los!

Lestips

Zoals hierboven al is beschreven, zal niet elke leerkracht zich prettig voelen bij het voorlezen van dit verhaal. Voordat je dit boek kiest, raad ik je aan om het hoofdstuk ‘Vezel’ even door te lezen (blz. 130*), zodat je goed beoordelen of je het ziet zitten. (Nog beter is natuurlijk om het hele boek te lezen voordat je het gaat voorlezen! Maar dat spreekt voor zich…)

Om het boek te promoten, zou ik gewoon beginnen bij het begin. De eerste bladzijden zorgden er bij mij in ieder geval al voor dat ik het boek niet meer weg wilde leggen!

‘Op het kleine (…) enigszins bewoonbaar was.’ (blz. 7 t/m 13*)

Kinderboekenweek 2016

Het is niet voor niets dat dit boek een van de kerntitels van de Kinderboekenweek 2016 is. De grootvader van Jakob gaat terug naar zijn geboortegrond en mede daardoor komen veel jeugdherinneringen terug. Hij vertelt daar prachtig over en ook de gesprekken over jong zijn en willen blijven – of juist niet – passen mooi binnen het thema.

Een mooi fragment is het volgende:

‘Gek om terug te zijn (…) Welterusten Jakob.’ ‘Welterusten, grootvader.’ (blz. 23 t/m 26*)

Het kan een mooie inleiding voor een gesprek zijn! Vraag de kinderen eens wat zij liever zouden willen: volwassen zijn of jong zijn. En dan vooral ook: waarom? Je kunt er ook een schrijfopdracht aan verbinden (“Als ik voor altijd jong kon blijven, dan zou ik…“).

Rouw

De opa van Jakob is terug naar Nederland gekomen nadat zijn vrouw is overleden. Ook daar hebben Jakob en hij een mooi gesprek over, dat kan zorgen voor troost bij het moeten nemen van afscheid. Het kan kinderen wellicht helpen bij hun rouwverwerking op het moment dat ze afscheid hebben moeten nemen van een dierbare.

‘Grootvader,’ vroeg Jakob, ‘mist u grandmère heel erg?’ (…) ook zo van.’ (blz. 26 t/m 28*)

* Deze bladzijdenummers komen uit de oorspronkelijke uitgave van 1996; in de nieuwere uitgaven wijkt de paginering iets af – daarom zijn de verwijzingen iets langer gemaakt, zodat je ze gemakkelijker kunt terugvinden.

Het boek is verfilmd, maar de dvd is alleen nog maar tweedehands te verkrijgen. Zelf zou ik de film niet kijken, aangezien het boek juist zo bijzonder is door de fantasiewereld die het oproept. Maar mocht je hem wel willen bekijken, houd er dan rekening mee dat de film niet geschikt is voor jonge kinderen. In 2007 heeft Kijkwijzer een klacht gegrond verklaard en is de leeftijdsindicatie AL aangepast naar 9+.

Uitgeverij Lemniscaat, 2016