Doorlopen

door Gabriele Clima

Twee jongeren, Salìm en Fatma.
Twee verhalen.

Beiden zijn ze op weg naar een nieuwe toekomst, ’s nachts, te voet, door de woestijn van Syrië.
Beiden zijn ze vertrokken vanuit een oorlog waarvoor ze niet gekozen hebben. Ieder met zijn eigen motieven, vragen en hoop.

Dit is een verhaal voor iedereen die op weg is.

Vertaald door Dorette Zwaans en Rianne Aarts.

Recensie

‘Alles goed?’ vraagt hij.
De anderen passeren ons langzaam in een lange rij.
‘Alles goed,’ antwoord ik.
Hij schikt mijn kefiah. ‘Kom,’ zegt hij. ‘Doorlopen.’
En ik kom in beweging.
En terwijl ik mijn voeten verplaats, denk ik aan Abèd, mijn broer, koppig als een ezel. En aan de dag waarop alles begon. (blz. 11/12)

Poe, dit is een verhaal waar je wel even van moet bijkomen als je het uit hebt. Salìm begint met vertellen. Hij bevindt zich op een droge, kale en stoffige vlakte en hij moet doorlopen. Net als de 13-jarige Fatma, die in het volgende hoofdstuk aan het woord komt. Zij neemt onder de donkere sterrenhemel, in diezelfde woestijn, afscheid van haar broer Khalid en moet van hem ook doorlopen, nergens stoppen. Wat gaat ze doen? Wat is er bij Salìm gebeurd? Vanaf de eerste bladzijde slurpt dit verhaal je op, ook al voel je meteen dat het geen vrolijk verhaal gaat worden…

Dit boek speelt zich namelijk af in Syrië. Salìm is op de vlucht nadat zijn broer Abèd is gestorven en Fatma draagt een gordel. Een gordel?! Juist, heel heftig: Fatma loopt haar dood tegemoet… Hoe dat zover is gekomen, lees je door middel van de vele flashbacks waaruit dit verhaal bestaat. Salìm en Fatma komen afwisselend aan het woord en vertellen over wat er in de maanden voorafgaand aan dit eerste moment is gebeurd. Je leest hoe de stad van Salìm steeds verder werd verwoest en hoe de broer van Fatma radicaliseerde, vooral vanaf het moment dat ze naar Raqqa verhuisden.

Khalid had superkrachten, zoals zijn lach, die hij schonk aan wie hem nodig had. En altijd dacht ik dat ik later net zo wilde zijn als hij. Dat ik dan de wereld zou veranderen, mooier zou maken.
Maar toen verhuisden we naar Raqqa. Khalid verloor zijn superkrachten en ik de broer die altijd lacht. (blz. 15)

Het verhaal wordt prachtig en vlot verteld, met mooie filosofische zinnen en veel beeldspraak. Tegelijkertijd is het een ontzettend rauw verhaal, met heftige en zelfs gruwelijke gebeurtenissen, zoals die in een oorlog plaatsvinden… Het is een verhaal waar kinderen ontzettend van zullen schrikken, maar tegelijkertijd geeft het ze ook heel veel inzicht in wat er gaande is in Syrië. Zoals de schrijver zelf in het nawoord ook zegt: ‘je gaat echt begrijpen waarom mensen hun leven op het spel zetten om de geschiedenis van hun land te redden. Of waarom ze juist hun leven willen opofferen uit naam van iets wat hun wordt opgedrongen.’ Maar net als Salìm en Fatma ga je als lezer tevens nadenken over het maken van keuzes, het bepalen van wat goed is en wat niet. Het verhaal laat inzien dat je altijd moet blijven nadenken.

‘Je wint geen oorlog door te vluchten’ zei hij. ‘Hoe dan?’ vroeg papa. ‘Hiermee’ zei hij en legde zijn hand op het boek, het rode met gedichten, dat altijd achter zijn broekriem zat. ‘Boeken houden geen kalasjnikovs tegen’, antwoordde papa boos en Abèd pareerde hem met zijn borst vooruit en het gedichtenboek in zijn handen. ‘Dat doen ze wel, zei hij, als je maar weet hoe je ze moet gebruiken.’ (blz. 10)

Gedichten vormen een rode draad in het boek: alle korte hoofdstukken beginnen met een (vertaald) gedicht van verschillende Syrische dichters. Uiteindelijk komen de verhalen van Salìm en Fatma ook heel mooi samen en laat dit boek je achter met een gevoel van hoop en vooral veel begrip. Begrip voor mensen die uit Syrië zijn gevlucht en die dromen van een mooiere wereld. Dit indrukwekkende verhaal zal nog lang in je hoofd blijven nazingen.

Lestips

De complexe opbouw met flashbacks en de heftigheid van sommige gebeurtenissen maken dit echt een 12+ boek, voor de betere lezers. Toch denk ik dat er kinderen in groep 8 zijn die dit verhaal aankunnen, net als bijvoorbeeld ook het boek 9/11 van Alan Gratz. Doorlopen is dan echt nog een stuk minder gruwelijk en minder dik.

Ik vraag me af of iemand daar in Europa weet dat wij nu hier zijn. Dat we lopen. Ik, papa, en alle anderen. (…) Maar het is lastig voor te stellen. Als ik hier niet was, kon ik het me ook niet voorstellen. (blz. 54)

Het mooiste van dit boek is dat kinderen hiervan echt een goed beeld krijgen van de gebeurtenissen in Syrië; dat ze zonder twijfel begrip krijgen voor vluchtelingen en hun overwegingen. Dat ze begrijpen hoe complex het is om keuzes te maken in een oorlog. Als je het goed begeleidt, zou je dit boek dan ook best kunnen voorlezen. Lees het wel eerst zelf, om in te schatten of je dit aandurft in de klas.

Gedichten

De gedichten in dit boek zijn volwassen en rijmen niet. Dat is vaak nieuw voor kinderen. Het kan een mooie aanleiding zijn om met kinderen te praten over poëzie. Je kunt hierbij mooi gebruik maken van het boek Woorden temmen van Kila&Babsie, waarin zij voordoen hoe je (volwassen) gedichten kunt bespreken.

En wanneer mensen gaan nadenken
over vrijheid
betekent het
dat er iets akeligs
over de wereld waart
Nazìh Abu Afash

Er staan absoluut gedichten in die kinderen kunnen begrijpen. Sterker nog: wie weet doet het wel iets met een van je leerlingen, waardoor die meer gedichten gaat lezen. Mooi is ook dat deze gedichten geschreven zijn door Syrische dichters (zowel mannen als vrouwen), waardoor hun cultuur ook in de teksten doorklinkt.

LaZeta, 2022