In Afrika met Avi en Kumbi

door Bulelani Booi, Khize wamaZambezi, Sanelisiwe Singaphi

Ontdek de spannende geschiedenis van het continent Afrika

Reis mee door de geschiedenis van Afrika! Samen met Avi en Kumbi kom je van alles te weten over de jager-verzamelaars in de prehistorie, over koninginnen in het koninkrijk Nubië en over de strijders voor onafhankelijkheid. Ook ontmoet je belangrijke mensen uit de Afrikaanse geschiedenis, zoals mansa Moussa, die zijn goud uitdeelde, en Harriet Tubman, die vocht tegen de slavernij.

Vertaald door Uta Anderson.

Recensie

Dit van oorsprong Zuid-Afrikaanse boek is op meerdere manieren heel anders dan andere boeken in het Nederlandstalige aanbod. Het is een gewaagde keuze geweest van de uitgever om dit boek in de originele vormgeving uit te geven. Het boek oogt namelijk heel rommelig: met lettertypen in allerlei verschillende soorten en maten, verhoudingsgewijs kleine titels, veel verschillende soorten kadertjes, teksten die bijna van de pagina’s af lijken te vallen… Ook de illustratiestijl is anders dan in welk Nederlandstalig kinderboek dan ook, maar dat is juist weer positief aan dit boek. Ze verbeelden niet alleen de tekst, maar maken het boek ook heel authentiek Afrikaans. Avi en Kumbi komen trouwens op elke pagina terug, maar alleen als illustratie; in de tekst worden de twee kinderen geen enkele keer genoemd.

Maar dit boek is ook heel anders door de inhoud: dit boek vertelt de geschiedenis van Afrika vanuit het perspectief van Afrika. Dit boek kómt immers ook uit Afrika en is geschreven en geïllustreerd door Afrikanen. Het enige Europese aan dit boek is de datering: dat wordt uitgelegd op de eerste pagina. Khize wamaZambezi – een Zuid-Afrikaanse hoogleraar geschiedenis – gebruikt namelijk de dateringen v.Chr. en n.Chr, al vinden veel mensen dat Christus niet thuishoort in de Afrikaanse geschiedenis.

Uiteindelijk zullen de Afrikanen hier zelf over beslissen.

Vervolgens begint het boek volgens Afrikaanse traditie: ‘Laat me jullie een verhaal vertellen, kinderen.’ En zo word je meegenomen naar heel, héél lang geleden, naar de tijd van de jager-verzamelaars. Je leest over Mesopotamië, Nubië en de bibliotheek van Alexandrië. Het boek gaat over landbouw, over het smelten van metalen en het maken van stoffen. Je leest over het koninkrijk Benin en de enorme rijkdom van Mali…. En leert totaal nieuwe dingen over het continent Afrika, die in vrijwel geen enkel Nederlands geschiedenisboek te vinden zijn.

Natuurlijk gaat het in het boek ook over Europa, want de Europeanen hebben een enorme stempel op het leven in Afrika gedrukt. Allereerst door de slavernij, maar ook door de handel en natuurlijk het kolonialisme.

Heren, ik ben koning Leopold II van België. Ik wil het land met de naam Congo hebben, precies in het midden van Afrika. Ik wil het helemaal voor mij alleen hebben als mijn persoonlijke kolonie en alle rijkdommen van het land zullen mijn bezit zijn. (blz. 39)

Je zult in dit boek enkele namen tegenkomen die we wel kennen uit de Nederlandse geschiedenisboeken, maar ook vele onbekende namen, die wel heel veel betekend hebben voor Afrika. Hoewel het boek door de rommelige opmaak niet echt heel prettig leest, blijf je toch als vanzelf doorlezen. Wat valt er veel te leren in dit boek! Het is schokkend om te lezen hoe Afrika van een ontzettend rijk en ontwikkeld continent is veranderd in een continent vol economische problemen en onrust, en dat de Europeanen daar heel veel mee te maken hebben – al zegt de schrijfster dit niet met zoveel woorden. Het boek sluit positief af en geeft kinderen nog een opdracht mee om uit te zoeken waarom de mensen op de laatste bladzijde iconen zijn voor Afrika.

Afrika heeft een rijk verleden. De huidige generatie moet zorgen voor een nog rijkere toekomst.

Het is een erg interessant boek. Toch vraag me wel af of kinderen door de drukke vormgeving heen kunnen kijken. Ook is het boek ontzettend fragmentarisch opgebouwd: het is niet gemakkelijk om van alle korte stukjes tekst een lopend verhaal te maken. Sommige grote onderwerpen, zoals apartheid, worden wel heel klein besproken. In feite maakt het boek vooral nieuwsgierig naar méér. Het maakt iets wakker en laat je beseffen dat er meer is dan de geschiedenis die in onze geschiedeniscanon beschreven wordt. Het is vernieuwend en uniek in het Nederlandstalige kinderboekenaanbod en daardoor – ook voor leerkrachten – zeker de moeite waard om te bekijken en lezen.

Lestips

Het is de moeite waard om dit boek (samen met de klas) te gaan lezen – om de hierboven genoemde reden dat je erdoor beseft dat er méér geschiedenis is dan alleen de geschiedenis die wij kennen.

Bekijk het boek eens samen met de klas. Aan de buitenkant wijkt het niet veel af van ‘normale’ informatieve boeken: het is een dun boek, op ongeveer A4-formaat… zo zien vele informatieve boeken eruit. De binnenkant is echter een ander verhaal en het is boeiend om daarbij stil te staan. Door de vormgeving met de klas te bespreken en te benoemen dat dit boek ook écht uit Afrika komt, maak je het toegankelijker. Iets wat vreemd en anders is kan al snel ‘stom’ of ‘raar’ zijn, maar als je het bespreekt, wordt het misschien juist ‘exotisch’ en ‘interessant’. Zo werkt het met kunst, zo werkt het met muziek… waarom zou het niet ook zo werken met de vormgeving van kinderboeken?

Jammer is alleen dat het boek ook wat onrustig leest. Daarnaast geeft het boek slechts heel korte informatie over heel veel verschillende onderwerpen. Ik zou het boek dan ook eerder gebruiken als uitgangspunt voor lessen, dan dat ik het zou aanraden als informatief leesboek.

Apartheid

Neem bijv. de pagina over apartheid. Daar wordt eigenlijk alleen het volgende over geschreven:

In Zuid-Afrika en Namibië ging het kolonialisme vanaf 1948 verder als een hardvochtig systeem met de naam de apartheid. Andere Afrikaanse landen werden onafhankelijk, maar in Namibië en Zuid-Afrika gingen onderdrukking en racisme door. Veel mensen in Afrika en elders verenigen zich om de apartheid te bestrijden. In 1990 werd de apartheid afgeschaft. (blz. 46)

Weten kinderen dan wat apartheid is? Nee… Dat kun je ze echter wel naar aanleiding hiervan laten uitzoeken. Dat geldt ook voor alle portretten en namen die eronder staan. Wie zijn deze mensen? Wat was hun rol in de strijd tegen apartheid? Kunnen de kinderen hierover mee vinden op internet? (Wees wel bedacht op heftige beelden, dus gebruik bij voorkeur een kindvriendelijke zoekmachine).

De geschiedenis van Afrika

Eigenlijk geldt bovenstaande voor heel dit boek: er worden steeds maar korte stukjes informatie gegeven, terwijl er natuurlijk veel meer over allerlei onderwerpen te vertellen is.

Een opdracht zou kunnen zijn dat kinderen aan de hand van dit boek de geschiedenis van Afrika verder gaan onderzoeken.
Licht een aantal onderwerpen uit: lees de korte informatie voor of bespreek deze kort.
Laat kinderen (in groepjes) vervolgens een onderwerp uitkiezen. Hier kunnen ze meer informatie over gaan verzamelen en er bijv. een muurposter over maken. Laat ze ook de kaart van Afrika erbij pakken om te zien waar bepaalde landen precies liggen. Kunnen ze ook de huidige gegevens van dat land vinden?

Van Holkema & Warendorf, 2020