Jawlensky – Haar ogen

door Bette Westera, Sylvia Weve

In het huis achter de kerk woont een nieuwe jongen met zijn vader. Hij heeft een moeder, maar die kun je niet zien. Ze woont achter de sterren…
De jongen maakt schilderijen voor haar. Schilderijen die zo groot zijn dat hij zeker weet dat zijn moeder ze ziet. Maar weet zij ook dat hij ze heeft gemaakt? Herkent ze hem nog wel na al die jaren?
‘Kijk naar jezelf door de ogen van je moeder,’ zegt de vader van de jongen. ‘Dat kan niet moeilijk voor je zijn, je hebt haar ogen.’

Dit boek is gemaakt naar aanleiding van de tentoonstelling van het werk van Alexej von Jawlensky (1864-1941) in het Gemeentemuseum Den Haag.

Recensie

De samenwerking tussen Bette Westera en Sylvia Weve heeft al vele mooie boeken opgeleverd. Samen wonnen ze al vele prijzen voor hun prachtige poëziebundels. Dit prentenboek bevat echter geen verhaal op rijm, maar kunstig is het zeker. Kunstig op twee manieren: knap en mooi gemaakt, maar ook geïnspireerd door de kunstwerken van een van de belangrijkste Duitse expressionisten: Jawlensky. Kenmerkend aan de expressionisten: hun uitbundige gebruik van kleuren, om daarmee innerlijke emoties te laten zien. Expressionisten waren altijd op zoek naar de beleving van een schilderij; het beeld moet gevoelens oproepen en weergeven. Ze wilden het onzichtbare zichtbaar maken.

©2018, Leopold, illustratie van Sylvia Weve uit Jawlensky – Haar ogen

Westera en Weve hebben zich laten inspireren door deze expressionistische manier van kijken. Het boek gaat echter niet over Jawlensky zelf! Zoals op de laatste pagina van het boek te lezen is, is er weinig bekend over zijn kindertijd. De makers van het boek hebben zelf bedacht hoe iemand tot zulke kleurige, expressieve schilderijen kan zijn gekomen. Dat werkt in eerste instantie dus wat verwarrend: met de naam van de schilder zo prominent in de titel, verwacht je dat je hier het levensverhaal van Jawlensky leest. Tijdens het lezen word je dan ook vanzelf steeds nieuwsgieriger naar zijn werk: Zou het net zo groot zijn als in het boek? Hoe ziet het er in het echt uit? Maar… dit verhaal gaat dus eigenlijk niet over bestaande kunstwerken van Jawlenksy, al zijn de illustraties natuurlijk wel gebaseerd op zijn landschapsschilderijen en portretten.

De titel zorgt dus voor wat verwarring, ook doordat kinderen nog wel eens de neiging hebben om ‘Jawlensky haar ogen’ op een andere manier te lezen (“Jawlensky haar moeder, mag ik wat drinken?”). Jawlensky is echter een man, dus om wiens ogen gaat het hier dan? Daar zit dan wel weer een heel mooie dubbelzinnigheid in verwerkt: de jongen in het verhaal heeft de ogen van zijn moeder – een uitdrukking die gaat over hoe ogen eruit zien, maar je kunt het ook lezen als dezelfde manier om naar de werkelijkheid te kijken.

Die laatste interpretatie past prachtig bij dit dromerige en werkelijk fantastisch geïllustreerde boek: het zal jou als lezer óók anders naar de werkelijkheid laten kijken. En los van het kunstige aspect, is het vooral ook een heel mooi, ontroerend verhaal, over een jongetje dat contact met zijn overleden moeder houdt door haar de wereld te laten zien door zíjn ogen. Een bijzonder prentenboek dus, dat ook heel geschikt is voor oudere kinderen. En ook al gaat het verhaal niet echt over hém; kinderen zullen na het lezen van dit boek de schilder Jawlensky niet meer vergeten. Sterker nog: het is zeer waarschijnlijk dat kinderen na het lezen van dit boek expressionistische kunst beter zullen begrijpen én meer zullen waarderen. Een boek om meermaals van te genieten!

Lestips

Wat een prachtig boek om over beelden te praten en na te denken over hoe jij zelf de wereld ziet! Dit is nu echt een prentenboek dat je prima kunt voorlezen in de bovenbouw!

Eerst zou ik het hele boek voorlezen; het verhaal is prachtig en op die manier krijgen de kinderen al een gevoel bij de kunstige prenten die ze in dit boek zien. Vervolgens kun je de prenten eens goed gaan bekijken. Je kunt daar kijkvragen aan verbinden, maar ook mooie creatieve opdrachten bij verzinnen!

Een aantal ideeën:

Nadenken over het onzichtbare zichtbaar maken

Bekijk de kinderen op de eerste bladzijde van het boek. Ze zien er wat ‘eendimensionaal’ uit: ze zijn slechts met 1 kleur ingekleurd!
Kijk nu eens naar de tekeningen van het jongetje en zijn moeder. Daarin hebben de gezichten heel veel kleuren. Waarom zou de illustrator hiervoor gekozen hebben? Waarom zie je dit ook terug in expressionistische kunst? Wat betekenen al die kleuren? Zo ziet toch niemand eruit?
Waarom zouden de kinderen op de eerste bladzijde dan níet meerdere kleuren hebben? Is dit toeval of kun je hier ook nog een betekenis aan verbinden?

Het is natuurlijk ook een goed om met de kinderen te praten over wat ze ervan vinden om mensen op deze manier af te beelden. Begrijpen ze het idee erachter? Vinden ze het mooi? Laat ze hun mening goed formuleren – het is belangrijk om te benadrukken dat er geen ‘verkeerde’ meningen kunnen zijn, maar dat het wel belangrijk is om die mening goed te onderbouwen. Niet zomaar iets roepen, maar er eerst goed over nadenken.

Landschap schilderen

Kijk eens goed naar het landschap in het midden van het boek. De jongen ziet goudgele akkers, grasgroene weilanden en beekjes die de blauwe hemel weerspiegelen. Dit is weergegeven in alleen maar kleuren. Laat kinderen eens een vergelijkbaar landschapsschilderij maken van hun eigen omgeving, of van een plek waar ze op vakantie zijn geweest. Laat ze eerst eens nadenken over de verschillende kleuren die er te zien waren/zijn en daar vervolgens een mooi schilderij van maken.

Dit is tevens een mooie opdracht om te oefenen met kleuren mengen. De kleuren verf op school zijn immers nogal standaard. Lukt het kinderen om mooie kleurvariaties te maken?

Portrettekenen

Op dezelfde manier kun je kinderen natuurlijk ook na laten denken over hoe ze zichzelf zouden schilderen als ze hun gevoelens / persoonlijkheid zouden willen weergeven. Bekijk hiervoor de laatste illustratie in het boek. Wellicht kun je eerst gezamenlijk brainstormen met de klas: welke kleuren staan voor welke gevoelens, vind je? Belangrijk hierbij is dat er geen verkeerde antwoorden zijn; het is meer bedoeld voor kinderen die niet gewend zijn op deze manier te denken, zodat zij ook met de opdracht aan de slag kunnen. Bekijk ook eens een aantal portretten die Jawlensky gemaakt heeft (googelen!) – wat zou hij met deze kleuren over deze persoon hebben willen zeggen? Welke indruk krijg je van deze persoon?

Jawlensky en het expressionisme

Hoe kan het ook anders: die boek is natuurlijk perfect om te gebruiken als je kinderen wilt vertellen over het expressionisme, de kunstenaarsgroep Der Blauwe Reiter en/of de kunstenaar Jawlensky. Dit boek is gemaakt bij de tentoonstelling over Jawlensky, in het Gemeentemuseum Den Haag. Zo lang de tentoonstelling loopt – van 29 september 2018 t/m 27 januari 2019 kun je informatie vinden op de website van het Gemeentemuseum. Je vindt er ook enkele beelden van schilderijen van hem terug. Vanzelfsprekend kun je in Google ook ontelbare afbeeldingen vinden.

Helaas zijn alle museumlessen voor het schooljaar 2018-2019 al volgeboekt! Je kunt de tentoonstelling natuurlijk wel zelf bezoeken voor meer informatie en inspiratie.

Wat ook leuk is: het museum geeft teamtrainingen voor leerkrachten, zodat je zelf als expert met je leerlingen naar kunst kunt gaan kijken!

Schrijver in de klas

Vind je het lastig om zelf aan de slag te gaan met dit boek in de klas? Weet dan dat je schrijfster Bette Westera in je klas kunt uitnodigen voor een schrijversbezoek. Zij kan de klas natuurlijk heel veel over over de kunstenaar en het verhaal vertellen! Via de Schrijverscentrale kun je haar boeken.

Uitgeverij Leopold, 2018