De jongen op de berg

door John Boyne

Als het zevenjarige Franse jongetje Pierrot zijn beide ouders verliest, moet hij zijn huis in Parijs verlaten om een nieuw leven te beginnen bij zijn Duitse tante Beatrix. Zij is huishoudster bij rijke mensen die boven op een berg wonen, ergens in Duitsland.

Maar het zijn geen gewone tijden: Pierrot leeft in 1935 en de Tweede Wereldoorlog nadert met rasse schreden. Evenmin is het huis op de bergtop een gewoon huis; het is Berghof, waar Adolf Hitler zich regelmatig terugtrekt. Pierrot maakt al snel deel uit van Hitlers wereld. Een gevaarlijke wereld waarin terreur, geheimen en verraad aan de orde van de dag zijn. Kan Pierrot zich staande houden in deze wereld van macht?

Recensie

Dit boek slaat in als een bom. Het verhaal start in 1936, als we kennismaken met de lieve, jonge en naïeve Pierrot. Het is een jongen die je direct in je hart sluit en je raakt automatisch ontroerd door zijn verdriet en kwetsbaarheid.

Hoe heftig is het dan ook als je leest dat dit lieve jongetje – slechts een jaar later – verandert in een jongen die helemaal mee gaat in de macht en status van Hitler. Die het fantastisch vindt om een uniform van de Hitler Jugend te mogen dragen. En die heel verkeerde en schokkende keuzes maakt… Het geeft goed weer hoe mensen gemanipuleerd en gevormd kunnen worden door hun omgeving en dat maakt dit een zeer indringend boek.

De kenmerkende stijl van Boyne – de oorlog beschrijven door de ogen van een kind – werkt ook in dit boek weer ongelofelijk goed. Als volwassene weet je natuurlijk maar al te goed wat er aan de hand is als Pierrots moeder bloed ophoest, of als de moeder van zijn beste vriend hem daarna niet in huis wil nemen voor zijn eigen veiligheid. Ze zijn immers Joods… Pierrot snapt er allemaal niets van en er zijn ook maar weinig volwassenen in het verhaal die hem vertellen hoe het zit. Hij is immers nog maar zeven jaar…

Zijn opvoeding en kwetsbaarheid, in combinatie met het charisma van Hitler, zorgen ervoor dat hij betoverd raakt door het machtsvertoon. Als lezer bekruipt je een steeds ongemakkelijker gevoel, want de angst groeit voor wat komen gaat.

‘Denk jij nooit,’ vroeg hij voorzichtig, ‘dat je beter kunt pesten dan gepest worden? Dan kan tenminste niemand jou iets aandoen.’ (blz. 126)

De overige personages leren we niet echt kennen, maar dit komt ook doordat we het verhaal door de ogen van Pierrot blijven zien. Hij maakt geen écht contact met de mensen om hem heen.

In het verhaal zijn allerlei feiten over de Tweede Wereldoorlog verweven, al komen de gevechten en de concentratiekampen slechts kort ter sprake. Het verhaal speelt zich volledig af in de wereld van Pierrot. Als de oorlog ten einde is, is Pierrot in zijn eentje achtergebleven in Berghof en wordt hij naar een kamp voor oorlogsgevangenen gebracht. In de epiloog versnelt het verhaal; het vertelt over de terugtocht van Pierrot naar Frankrijk en het schuldgevoel waar hij mee moet zien te leven.

Meer dan een boek over de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog is dit een verhaal over hoe het kan dat Hitler zoveel volgers heeft kunnen krijgen. Dit maakt het een boek dat zeer veel aandacht verdient: het zal kinderen (en volwassenen) bewust maken van het feit wat angst, macht en manipulatie met een mens kunnen doen. En dat thema zal altijd actueel blijven.

Het boek wordt aangeraden voor kinderen vanaf 12 jaar.

Lestips

Het is moeilijk om te beslissen of dit een boek is dat je zou kunnen gebruiken op de basisschool. Het verhaal is nogal indringend en er gebeuren heftige dingen. Maar is dat niet wat bij de oorlog hoort? Oorlogswinter (Jan Terlouw) wordt ook vaak al gelezen in groep 8… Dat is toch ook een behoorlijk heftig boek en wordt ook aangeraden vanaf 12 jaar.

Dit boek bevat zeker een verhaal dat je niet zo snel los zal laten. De vraag is of dit erg is. De schokkende gebeurtenissen worden niet in geuren en kleuren verteld en vormen niet de kern van het verhaal.

Mijn tip: zelf lezen en vervolgens het thema bespreken! Hoe kan het dat mensen zich hebben laten verleiden tot het verraden van klasgenoten, van buurtgenoten en zelfs van familie? Hoe kan het dat Hitler zoveel volgers heeft weten te krijgen, zelfs al wisten ze wat hij deed?

Aansluitend kun je natuurlijk het boek presenteren door te vertellen waar het boek over gaat en kinderen zelf laten kiezen of ze het verhaal willen lezen of niet.

Overigens is er ook een film over dit thema: The Wave, waarin een leerkracht een experiment doet om zijn leerlingen te laten ervaren hoe het is om deel uit te maken van een beweging. Het experiment loopt een beetje uit de hand: het werkt namelijk té goed. De film komt al uit 1981 en is sterk verouderd, maar het onderwerp blijft natuurlijk interessant!

Uitgeverij Boekerij, 2015

In 2017 is het boek verschenen met een nieuwe cover.