Lepelsnijder

door Marjolijn Hof

Janis woont samen met de oude Frid boven op een berg, ver van de bewoonde wereld. Hij kan uit hout de mooiste lepels snijden en versiert ze prachtig. De lepels zijn zo mooi, dat Frid ze gebruikt als ruilmiddel voor eten en andere voorraden. Daarvoor moet hij de berg afdalen. Janis mag nooit mee, want dan kan de grote ziekte hem te pakken krijgen. Maar dan komt Frid niet terug en krijgt Janis bezoek van iemand die beweert dat Frid ook nooit meer terug zal komen. Janis weigert dat te geloven, maar als hij het wachten zat wordt, besluit hij toch op pad te gaan. Samen met zijn hond Luki neemt hij het smalle bergpad naar beneden. Doodsbang… de grote wereld in. En dan ontdekt hij dingen die hij nooit had kunnen bedenken.

Recensie

Marjolijn Hof won met haar boek De regels van drie de Woutertje Pieterse Prijs 2014. Wat zo bijzonder is aan dat boek, is hoeveel ze daarin vertelt met weinig woorden. Elk woord in dat boek lijkt zorgvuldig afgewogen en gekozen en het resultaat is dan ook een kort en bondig verhaal. Ook Lepelsnijder is genomineerd voor de Woutertje Pieterse Prijs (2019), maar is totaal anders! In dit lijvige boek (289 pagina’s) neemt Hof juist uitvoerig de tijd om de omgeving en de hoofdpersonen te omschrijven. Al lezende leer je de wereld waarin Janis is opgegroeid, steeds beter kennen en wordt duidelijk hoe wereldvreemd hij is opgevoed door Frid. Een volledig andere stijl, maar zeker zo knap: ook al vertelt Hof veel, de echte betekenis van het verhaal sijpelt in feite tussen de regels door.

Janis is door Frid bang gemaakt voor de grote ziekte, ‘die kan sluipen en klimmen, springen, hollen en kruipen en zwemmen. Van mens naar mens, van huis naar huis’. Hij komt nooit in aanraking met andere mensen en schrikt zich dan ook wild als er ineens een vreemde man bij zijn hut opduikt. Die man vertelt niet alleen dat Frid nooit meer terugkomt, hij vertelt ook dat de grote ziekte niet bestaat. Janis kan het niet geloven; hem is immers altijd verteld dat het wél zo is. En toch is er een zaadje van onrust gezaaid… en dat zaadje wordt naarmate hij verder komt op zijn tocht steeds groter en groter. Het is fascinerend om te lezen hoe de wereld zich langzaam opent voor Janis en ongelooflijk pijnlijk om te beseffen hoe klein en naïef mensen kunnen worden gehouden door gebrek aan kennis. Tegelijkertijd is de liefde en veerkracht die in dit boek verwerkt zit prachtig en ontroerend.

Het blijft een vreemd verhaal.’
‘Verdacht’ zei meneer Trebs.
‘Ja,’ zei mevrouw Trebs. ‘Want een grote ziekte hebben we niet, en nooit gehad ook. Ik denk dat hij niet bestaat.’
‘Natuurlijk bestaat hij niet,’ zei meneer Trebs.
Janis ging staan. Hij wilde zeggen dat de grote ziekte wél bestond.
Dat ze niet voor niets op de berg woonden, dat Frid alles wist over de grote ziekte, meer dan meneer en mevrouw Trebs samen.
Maar zijn keel zat dicht en in zijn hoofd begon iets te fluiten, hoog en schel. Hij schoof zijn stoel opzij en strompelde naar het erf. (blz. 69/70)

Als lezer krijg je net als Janis steeds meer te horen over de wereld waarin hij leeft. Ook komt Janis steeds meer over zichzelf te weten, maar het is geen moment te voorspellen waar dit verhaal naartoe gaat! Dat zorgt er – ondanks het trage tempo – voor dat je wilt blijven lezen. Het verhaal wordt steeds spannender en zit ongelooflijk mooi in elkaar. Als je in het nawoord leest hoe het tot stand is gekomen, wordt dat alleen maar nog mooier! Hof heeft zich namelijk laten inspireren door een aantal schilderijen uit de Alte Nationalgalerie in Berlijn. Deze schilderijen zie je verder niet terug in het boek, maar de illustraties van Annette Fienieg zijn ook heel kunstig: elk hoofdstuk start met een illustratie van een uitgesneden houten lepel. Door de gebruikte techniek krijgen de illustraties extra kracht en betekenis: ook deze zijn uitgesneden – zij het dan in linoleum.

Marjolijn Hof vertelt in het nawoord tevens dat het verhaal erg lang in haar hoofd heeft liggen rijpen en dat voel je tijdens het lezen. Ook voor de lezer komt dit boek steeds meer tot bloei. Als een zaadje dat uitgroeit tot een prachtige bloem, dat daarna langzaam wegzweeft in de wind… Dit is een verhaal dat nog lang in je hoofd zal blijven nazingen.

Lestips

Om het boek te promoten, zou ik het eerste hoofdstuk voorlezen en dan kort vertellen wat er verder gaat gebeuren: dat Frid níet terugkomt en dat Janis eigenlijk gedwongen wordt om de hut te verlaten. Hij is het wachten zat, maar hij heeft ook geen eten meer… en dat betekent het begin van een avontuurlijke tocht, waarin hij erachter komt dat de wereld veel groter is dan hij dacht. Véél groter. En totaal anders…

Ze aten al (…) op de mat. (blz. 7 t/m 15)

Als je dit boek in de klas voorleest, is het erg leuk om na afloop van het verhaal ook het nawoord nog voor te lezen en dan het bijbehorende schilderij te laten zien:

Teich im Riesengebirge, Ludwig Richter (1839), Alte Nationalgalerie Berlin

Je kunt het natuurlijk ook omdraaien: je begint met een kunstbeschouwingsles over dit schilderij en laat de kinderen vertellen wat ze op dit schilderij zien. (Lees hier hoe je een kunstbeschouwingsles kunt geven – Een (erg) grote afbeelding van het schilderij vind je hier.) Vervolgens vertel je dat Marjolijn Hof zich door dit schilderij heeft laten inspireren voor een kinderboek. Het kan heel goed zijn dat de kinderen erg nieuwsgierig zijn wat zij bij dit schilderij heeft bedacht! Het verhaal brengt het schilderij tot leven, maar het schilderij brengt het verhaal dan misschien ook nog wel extra tot leven!

Marjolijn Hof heeft ook haar personage Janis op een schilderij gebaseerd. Dat vind je hier.

Schrijver in de klas

Wil je kinderen inspireren om net als Marjolijn Hof te gaan ‘schilderijschrijven’? Nodig haar dan uit in je klas! Speciaal voor de Kinderboekenweek 2019 ontwierp zij een programma dat niet alleen aansluit bij het boek, maar ook bij het thema van de Kinderboekenweek. Het motto is immers ‘Reis mee’ en dat doe je als vanzelf, met Janis in dit boek!
Je kunt een bezoek van de schrijfster boeken via de website van De Schrijverscentrale. Daar vind je ook meer informatie over dit programma (dat natuurlijk ook nog erg aantrekkelijk is als de Kinderboekenweek al is afgelopen).

Em. Querido’s Uitgeverij, 2018