Mathilde, ik kom je halen

door Inez van Loon

De Rupelstreek, Vlaanderen, 1900. Na de dood van haar moeder wordt Mathilde door haar vader naar haar oom en tante gestuurd. Zij wonen met negen kinderen in een piepklein huisje op het terrein van een steenbakkerij. Mathilde schrikt van het zware leven. Van klein tot groot, iedereen moet keihard meewerken. Vrije tijd is er bijna niet en de armoede is schrijnend. Is Mathilde ook gedoemd om de rest van haar leven zwoegend op een steenbakkerij door te brengen? Als de meesterknecht ook nog eens steeds opdringeriger wordt, weet ze het zeker: ze moet hier weg! Maar hoe?

Recensie

Inez van Loon is bekend geworden door haar boeken in de serie Skatewise, maar inmiddels schrijft ze boeken in een heel ander genre: geschiedenisverhalen. Haar boeken gaan over periodes die nog niet zo ver bij ons vandaan liggen en halen onbekende, maar ontzettend boeiende en interessante verhalen naar boven. Zo schreef zij over de Sinti en het (vaak onbekende) leed van de zigeuners tijdens de Tweede Wereldoorlog in Mijn zusje; over de Chinese cultuur – toen & nu en hier & daar – in Twee meisjes en het geluk; ze schreef over het leven in de 19e eeuw, zowel in Amsterdam als in Nederlands-Indië, in Anna’s grote reis; en nu is er dit boek: Mathilde, ik kom je halen, over kinderarbeid aan het begin van de 20e eeuw.

Alle boeken van Van Loon zijn gebaseerd op waargebeurde verhalen, maar dit boek is voor de schrijfster wel extra bijzonder: het gaat namelijk over haar eigen oma. Zij werd aan het begin van de vorige eeuw geconfronteerd werd met keiharde kinderarbeid, ook al was die inmiddels officieel afgeschaft. Dat de wetten echter massaal ontdoken werden en dat de mensen hier zelf aan meewerkten, dat is een minder bekend verhaal! Hoe dit gebeurde, wordt pijnlijk duidelijk in dit boek. Het verhaal van Mathilde is bijna onvoorstelbaar en tegelijkertijd nog maar zo kort geleden. Sterker nog: de wetenschap dat er in de wereld nog steeds heel veel kinderen aan het werk zijn in erbarmelijke omstandigheden, maakt dit boek extra schokkend.

Want wat een verhaal… de dertienjarige Mathilde komt te wonen op een ‘geleeg’ – het terrein van een steenbakkerij, waarvan er in de Rupelstreek meerdere stonden. Niet alleen haar oom en tante, maar ook haar neefjes en nichtjes moeten er keihard werken. Zelfs de zesjarige Fonske, want anders moet haar oom andere mensen betalen om het werk af te krijgen. Daar is natuurlijk geen geld voor; er is nauwelijks geld voor eten. Dat Fonske af en toe de longen uit zijn lijf hoest, maakt de meesterknecht niet milder… integendeel. Als een ware slavendrijver put hij alle werknemers volkomen uit. Dat de meisjes bovendien ook nog moeten oppassen voor zijn gretige handjes, maakt het verhaal extra heftig. Het wordt niet letterlijk verteld hoe Mathildes oudere nicht aan haar kindje komt, maar tussen de regels door snap je dat dit niet vrijwillig gebeurd kan zijn…

Dat de Rupelstreek in Vlaanderen ligt, wordt gaandeweg het verhaal duidelijk doordat de Antwerpse gazet gelezen wordt en er woorden worden gebruikt die ons vreemd zijn. Deze woorden worden achterin het boek uitgelegd. Natuurlijk hebben de vreemde woorden ook te maken met de tijdgeest, zoals bijvoorbeeld cichorei (dat helaas in het boek geschreven is als chicorei). Van Loon weet de sfeer uit die jaren goed neer te zetten. In het verhaal zit heel veel historische informatie verweven: de opkomst van de stoomtram, de opkomst van het socialisme (‘rooien’), de invloed van de kerk en zelfs een stukje over vluchtelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Ook opvallend en goed om te beseffen: werken vanaf je twaalfde werd helemaal niet als kinderarbeid gezien… Door het lezen van dit boek zul je beseffen hoe gigantisch veel er is veranderd in West-Europa, in slechts 100 jaar tijd. Het doet je tevens beseffen hoe goed we het (hier) nu hebben.

Mathilde, ik kom je halen is een boek om ademloos en vol ontzetting in één ruk uit te lezen.

Lestips

Een boek over kinderarbeid op een steenbakkerij klinkt misschien niet direct als het meest spannende onderwerp dat er bestaat. Dat zo’n verhaal echter helemaal niet saai is, bewijst dit boek wel: het ontroert, het shockeert en het is ontzettend interessant. Als je een boek als dit voorleest, geef je kinderen echt iets mee. Je zet ze aan het denken, je vergroot hun algemene ontwikkeling en je maakt ze bewust van hun eigen levenssituatie: door te vertellen over dit soort schrijnende toestanden, leren kinderen dat ze het nu echt heel erg goed hebben in vergelijking tot vroeger (of in andere landen). Een mooie les en daarbij natuurlijk ook een mooi, emotioneel verhaal.

Om het boek te promoten, kun je het volgende fragment voorlezen:

‘Va komt er (…) geen idee hoe… (blz. 42 t/m 47)

In dat fragment vertelt de oom van Mathilde dat zowel Fonske als zij moeten gaan werken.

Kinderarbeid

Het hele boek gaat natuurlijk over kinderarbeid, maar vooral interessant is hoe de mensen dit zelf in stand houden. Achterin het boek wordt hier iets over uitgelegd – blz. 180. Hoe verschrikkelijk de kinderarbeid was, blijkt wel uit deze zin:

Rond 1889 stierf 70% van de kinderen onder de vijftien jaar op de gelegen van de Rupelstreek.
(blz. 181)

Een fragment over hoe geheim werd gehouden dat kinderen werkten:

Eentonig verglijden de (…) we hier niet.’ (blz. 89 t/m 91)

Op de Facebookpagina van het boek vind je foto’s van kinderen die aan het werk zijn in steenbakkerijen. Niet alleen in de Rupelstreek, maar ook in Nederland!

Wil je met eigen ogen zien hoe zo’n steenbakkerij eruit zag? Bezoek dan het E.M.A.B.B. (Ecomuseum en Archief van de Boomse Baksteen) in de Rupelstreek.

Opkomst socialisme / staken

Een fragment waarin wordt verteld over ‘de rooien’, ofwel de socialisten, en hun oproep om te gaan staken voor betere arbeidsomstandigheden:

Als ze in (…) nog nooit tegengekomen. (blz. 64 t/m 66)

Opvallend in het verhaal is dat er zoveel mensen tegen de socialisten zijn. Vraag eens aan de klas: De socialisten strijden toch voor betere lonen en minder werkuren? Wat is daar mis mee? Waarom zijn er zoveel mensen tegen?

Ook kun je het hebben over het fenomeen ‘staken’. Uit het verhaal blijkt maar al te goed hoe belangrijk het is dat staken alleen werkt als iedereen eraan meedoet. Hoe organiseer je zoiets, zeker als het – zoals in het verhaal – in het geheim moet?

Clavis Uitgeverij, 2018