Nadir en Zenith in de wereld van Escher

door Wouter van Reek

Nadir en Zenith komen op een plek die zo vreemd is dat ze niet weten of die echt is of niet. Nieuwsgierig geworden kijken ze verder. En nog wat verder. Zo raken ze steeds dieper in de wonderlijke wereld van meneer Escher, waar alles anders is dan het lijkt. Gelukkig helpt meneer Escher hen om er de weg te vinden. Of is het misschien andersom?

Recensie

Het werk van de graficus en kunstenaar M.C. Escher is fascinerend. Je kunt eindeloos kijken naar zijn prenten en optische illusies, die nooit lijken te eindigen en ongelooflijk knap in elkaar zitten. Zijn werk is te zien in Den Haag, in het Museum Escher in Het Paleis. Dit kunstprentenboek over Escher is gemaakt in samenwerking met dat museum en speciaal naar aanleiding van dit boek is er ook een tentoonstelling te bezoeken (t/m 1 september 2019), waarbij je zelf op avontuur kunt gaan met de hoofdpersonen Nadir en Zenith. Zij belanden in het boek in de wondere wereld van Escher, vol eindeloze trappen en onmogelijke gebouwen. Wouter van Reek maakte al net zulke ingewikkelde prenten als Escher dat deed, met een perspectief dat helemaal niet klopt, waardoor er vanzelf een oneindigheid ontstaat die je gaat duizelen.

©2019 Leopold, illustratie van Wouter van Reek uit Nadir en Zenith in de wereld van Escher

In hun zoektocht naar de uitgang, ontmoeten Nadir en Zenith meneer Escher. Die heeft het hartstikke druk, want hij moet nog een houtsnede afmaken. Toch helpt hij hen onbedoeld door het tekenen van een wenteltrap, waardoor ze weer verder kunnen. Het resultaat is een ongelooflijk bizar, surrealistisch en onbegrijpelijk boek, dat vooral één ding wil oproepen: verwondering.

Verwondering is namelijk ook precies wat het werk van Escher typeert, vindt Van Reek zelf. In een filmpje dat te zien is op de website van Museum Escher in Het Paleis vertelt Van Reek over zijn boek. Eigenlijk is zijn eigen bespreking zo interessant, dat je – als je meer over dit boek wilt weten – dit gewoon moet kijken.

Ook voor kinderen zal het bekijken van het filmpje helpen om het boek beter te snappen, want het is allemaal nogal vaag wat er gebeurt. Nadir en Zenith (die er ook al niet echt als normale kinderen uitzien) rennen trappen op die ineens op hun kop staan, waarna ze vallen en in de ruimte terecht komen. Maar ja… de aarde zit nu boven hun hoofd en…

‘Als de aarde niet in de weg zit, is vallen eigenlijk vliegen.’

Vervolgens komen ze terecht op een soort ster (waanzinnige tekening!) en als ze verder rennen, komen ze via een soort luikje weer op een soort oneindige prent van Escher terecht. Dan wordt het pas écht bizar, want nu komen Nadir en Zenith zelfs in een spiraal van woorden terecht, waar ze niet meer uitkomen. Ofwel: ze blijven zichzelf herhalen… totdat de hand van Escher de bladzijde omslaat.

‘Zie je wel? Dit is precies wat we zoeken. Hier is een onbekende nieuwe wereld.’
‘Volgens mij is het eerder de binnenstebuiten gekeerde achterkant van de ondersteboven gedraaide binnenkant van een in de war geraakte rol gekgeworden vogelbehang,’ zegt Zenith.
‘Dat lijkt misschien wel zo,’ zegt Nadir. ‘Maar dat komt doordat alles hier zo raar is dat je er niets van begrijpt.

Juist. Dat dus. En zoals Van Reek zelf in het filmpje zo mooi zegt: zo ontstaat vanzelf het langste boek ter wereld, want het houdt nooit op. Als je goed kijkt, zie je namelijk dat de achterkant van het boek doorloopt in de voorkant en dan begint het hele verhaal weer van voren af aan. Ineens krijgt de opmerking van Escher ‘Ho! Niet door mijn tekeningen lopen! (…) Hoe vaak heb ik dat nu al gezegd?’ ook een extra betekenis! Dit is dan ook een boek dat je meer dan eens moet bekijken, want je zult er steeds meer in gaan ontdekken! Heel knap gemaakt en een heel bijzondere manier om te vertellen over de kunst en wetenschap van M.C. Escher.

Lestips

Om echt goed te begrijpen wat de betekenis van dit boek is, kun je eigenlijk niet anders dan naar het werk van Escher gaan kijken. Dan zie je namelijk wat hij nu eigenlijk in dit boek aan het doen is en snap je ook waarom Van Reek heeft getekend wat hij heeft getekend.

Zijn belangrijkste werk kun je vinden op de website van Museum Escher in het Paleis.

Als je dat al fascinerend vindt, kijk dan ook zeker naar onderstaand filmpje! Escher tekende zijn werk namelijk niet alleen… hij drukte het ook af! In het prentenboek over Nadir en Zenith is hij ook bezig met een houtsnede. In dit filmpje zie je hoe dat dus gaat. Door het filmpje te laten zien aan je klas, weten ze trouwens ook meteen wat een houtsnede is!

Nog meer weten over deze kunstenaar? Het Museum Escher in het Paleis verzamelde nog meer interessante documentaires over Escher. Je kunt ze hier vinden. En verder kun je vanzelfsprekend ook een bezoek brengen aan het museum met je klas. Er is een educatiepakket gemaakt voor groep 7 en 8. Hier lees je er meer over.

Dit boek kun je in elk geval heel goed gebruiken om kinderen nieuwsgierig te maken naar het werk van deze wereldberoemde Nederlandse graficus.

Kunst, wiskunde en natuurkunde

De kunst van Escher zit vol patronen en perspectief. Daardoor leunt zijn kunst ook tegen wetenschap aan. Ook speelt Escher continu met natuurwetten: water dat omhoog ‘valt’, trappen die niet naar beneden gaan, waar je dat wel zou verwachten… Zijn werk is zo bijzonder omdat het eigenlijk niet echt kan zijn.

Opvallend is ook dat als het over Escher gaat, er eigenlijk niet gesproken wordt over een kunstenaar, maar over een graficus. Escher deed dan ook een grafische opleiding (geen kunstopleiding) en hij zag zichzelf zo’n beetje tussen beeldend kunstenaar en wiskundige in. (Zie ook de filmpjes over zijn leven).

Escher was overigens niet de enige kunstenaar/wiskundige. Nieuwsgierig? Er is een kinderboek over dit onderwerp geschreven!

Uitgeverij Leopold, 2019