Suikerland

door Henna Goudzand Nahar

Esi, haar broertje Yaa en hun slaaf Lano worden in Afrika door twee mannen ontvoerd en naar de kust gebracht, waar een slavenschip wacht. Daar worden de kinderen in het ruim opgesloten. Esi komt uiteindelijk terecht op een suikerplantage aan de andere kant van de oceaan. Ze moet een bezemkamer delen met Jantje, zoon van een Amsterdamse opzichter en een zwarte vrouw. Als geheimen over Jantje uitkomen, kunnen Jantje en Esi niet anders dan in actie komen.

Een verhaal dat vertelt hoe het leven in slavernij écht was.

Recensie

Heel, heel indringend en heel, heel leerzaam. Vanaf de eerste bladzijde intrigeert dit verhaal over het leven in slavernij. Verrassend genoeg begint dat verhaal in Afrika, waar Lano de slaaf is van Esi, een zwart Afrikaans meisje. In het verhaal lees je dat zijn familie was buit gemaakt in een oorlog van hun volk tegen dat van Esi, en zo was hij als slaaf in het dorp geboren. Het brengt het hele verhaal in een heel boeiend perspectief; heel gelaagd, heel objectief. Het voelt absoluut niet alsof de schrijfster met een wijzend vingertje loopt te zwaaien. Ze laat juist heel goed zien hoe groots de slavernij was in de tijd van dit verhaal.

©2023, Querido illustratie van Renate Siepel uit Suikerland

Tegelijkertijd wordt van dit boek wel overduidelijk hoe vreselijk – vooral witte – mensen zich in die tijd hebben misdragen. Meestal vanwege geld, vaak vanwege behoefte aan macht, soms om hun eigen hachje te redden… Het is opvallend hoe secuur en respectvol de schrijfster alles heeft opgeschreven. Ze licht in een kort voorwoord toe dat ze bewust de gangbare termen uit die tijd heeft gebruikt (zoals ‘slaaf’ in plaats van ’tot slaaf gemaakte’). Een juiste keuze: dat kan eigenlijk niet anders in een verhaal dat zich ook in die tijd afspeelt. Het maakt de kracht van dit afschrikwekkende verhaal ook alleen maar groter. In het voorwoord legt ze tevens uit dat zwart en wit, voor mensen uit Afrika en Europa, in het Surinaams altijd de woorden zijn geweest voor deze groepen.

©2023, Querido illustratie van Renate Siepel uit Suikerland

Het eerste deel van het boek speelt zich af in Afrika en op het schip waarmee Lano, Esi en haar broertje Yaa naar de andere kant van de oceaan worden gebracht. Je leest vanuit het perspectief van Lano hoe de kinderen worden ontvoerd door mensenrovers en naar de kust worden gebracht. De kinderen zijn geschokt als ze op het schip ‘witte wezens’ zien. Een Afrikaanse vrouw – Ama – ontfermt zich over hen. Zij bereidt hen tijdens de reis voor op wat komen gaat…

Ze willen weten hoe gezond we zijn, hoe hard we voor hen kunnen werken. In het fort liepen er nogal wat witten rond en ik heb hen nooit een mens zien eten. Nee, de witten zijn gek op spullen. Daar kunnen ze, lijkt het, nooit genoeg van krijgen. Daarom nemen ze ons Afrikanen mee naar een ander deel van de wereld en zetten ons daar aan het werk. (blz. 101)

©2023, Querido illustratie van Renate Siepel uit Suikerland

Het is zeer aangrijpend om te lezen wat er allemaal aan boord van het schip gebeurde. Henna Goudzand Nahar weet het gevoel van wanhoop, verdriet en pijn goed over te brengen… Dan volgt er een korte tijdsprong en gaat het boek verder met het tweede deel – Een nieuw leven. Vanaf dan wordt het verhaal verteld vanuit het perspectief van Esi, die op de slavenmarkt wordt gekocht door een wrede slavenmeester en zijn zoon. Ze komt op een suikerrietplantage te werken als huisslaaf. Het is ongelooflijk boeiend om te lezen over de verhoudingen tussen alle verschillende mensen die op de plantage met elkaar samenleven. De leefomstandigheden zijn verschrikkelijk; het gedrag van sommige mensen is ronduit schokkend – je kunt niet anders dan ademloos blijven lezen en je verbijsteren over alles wat er in die tijd gebeurd is.

De vormgeving van het verhaal is opvallend: de meeste hoofdstukken hebben een erg volle bladspiegel, maar soms nemen de mooie, strakke illustraties van Renate Siepel het verhaal ineens over, met daarnaast slechts enkele regels tekst. Alsof de makers je even de tijd geven om de impact van die paar zinnen tot je door te laten dringen.

Misschien was het beter geweest als voor de cover een van die illustraties was gebruikt. Nu zal de grijze cover kinderen wellicht tegenhouden om het boek te pakken. Als je het boek echter gelezen hebt, klopt die (symbolische?) mix van zwart en wit echter wel bij het verhaal. Laat je er dus niet door weerhouden en léés dit boek. Het is een verhaal waar je nog lang aan zult blijven denken…

Lestips

Het verhaal in dit boek is zó belangrijk en zo goed verteld, dat eigenlijk ieder kind dit boek zou moeten lezen. Voorlezen dus!

Om je te helpen bij het verwerken van dit heftige verhaal, is er een mooie lesbrief geschreven voor leerlingen in groep 7/8. Deze is bedoeld voor ná het voorlezen. Je krijgt gesprekstips, maar ook uitgebreide lessuggesties voor het maken van een klassententoonstelling (waarin de illustraties van Renate Siepel een grote rol spelen) en een waar-of-niet-waar-quiz.

Het boek past natuurlijk heel mooi in een project over de slavernij. Je kunt er dan ook voor kiezen om het boek te promoten, om zelfstandig te laten lezen. Wees je er wel bewust van dat er behoorlijk wat heftige gebeurtenissen in voorkomen! Een fragment dat je zou kunnen voorlezen, is het volgende. Daarin komt Esi net aan op de plantage. Er zijn een paar terugblikken naar de reis en je kunt kort vertellen dat ze naar een suikerrietplantage wordt gebracht. Lees vóór het fragment ook nog even de tekst op de achterkant voor.

Esi schrok wakker (…) op de slavenmarkt gestaan. (blz. 150 t/m 153)

Em. Querido’s Uitgeverij, 2023