Twee fonkelrode sterren in de blinkend witte sneeuw

door Davide Morosinotto

Het verbijsterende verhaal van de tweeling Viktor en Nadja

De tweeling Viktor en Nadja is twaalf jaar wanneer Hitler de oorlog verklaart aan de Sovjet-Unie. Ze hebben elk een paar schriftjes en die schrijven ze vol voor elkaar. Ze schrijven over hun verbijsterende rol in de slag om Leningrad, over de winterkou en de honger, maar ook over onverwachte vriendschappen en de kracht van hoop.

Winnaar Zilveren Griffel 2021 in de categorie 12-15 jaar.

Vertaald uit het Italiaans door Pieter van der Drift en Manon Smits.

Recensie

Ik heet Victor Nikolajevitsj Danilov. Ik ben op 17 november 1928 geboren in Leningrad. Mijn ouders werken bij de Hermitage. Of beter gezegd, daar werkten ze totdat de oorlog uitbrak. Ik heb een tweelingzus die Nadja heet. Nadja en ik moesten weg uit Leningrad, maar we belandden per ongeluk in twee verschillende treinen. De mijne ging helemaal naar Tatarstan en van haar trein weet ik alleen dat hij in Mga is gestrand. (…)
Ik zit in een vrachtwagen die op de weg is geparkeerd. Buiten woedt een storm en het is ijskoud, zeker dertig graden onder nul. Het is een wonder dat ik nog leef. (blz. 371)

Wat een adembenemend, ijskoud, heftig en eindeloos boeiend verhaal over de Tweede Wereldoorlog in de Sovjet-Unie. Wat een intrigerend boek! Het is geweldig geschreven, in een heel bijzondere dagboekvorm, waarbij je via schriften de belevenissen van de tweeling Viktor en Nadja te horen krijgt.

Kinderen zullen in eerste instantie waarschijnlijk schrikken van de omvang – het is echt een enorm dikke pil: bijna 500 blz.! Maar zodra je het boek openslaat, verandert die schrik in fascinatie, want het is net of je een geheim Russisch staatsrapport openslaat. Nou ja, Russisch… een rapport uit de Sovjet-Unie, want het rapport is van net na de Tweede Wereldoorlog. Kolonel Smirnov moet uit zien te pluizen welke overtredingen de tweeling Viktor en Nadja heeft begaan tijdens de oorlog. Ook wel geruststellend: je weet dus van tevoren dat de tweeling de oorlog zal overleven.

Voor zijn onderzoek heeft kolonol Smirnov de beschikking over een aantal schriften. Schriften waarin Nadja en Viktor een dagboek hebben bijgehouden, dat begint op 22 juni 1941 – de dag dat Hitler de oorlog verklaarde aan de Sovjet-Unie. In het eerste schrift schrijven ze nog allebei. Nadja begint met blauwe pen uitvoerig te vertellen, met veel details en stopwoordjes, zoals een 12-jarige dat doet (‘Maar goed.’). Viktor onderbreekt haar af en toe, in het rood.

De kleur van de communisten! (blz. 21)

Het is boeiend om de verschillen op te merken tussen Nadja en Viktor. Viktor is een onverschrokken, fanatieke communist en schrijft over heel andere dingen dan Nadja. Viktor schrijft over de oorlog; Nadja meer over het dagelijks leven. Je leert ontzettend veel over het communisme en het leven in de Sovjet-Unie en het is ook erg interessant om te lezen over de Tweede Wereldoorlog vanuit dit perspectief. Wat het boek nóg boeiender maakt, zijn de kleine krabbels in de kantlijn: aantekeningen van kolonel Smirnov die je weer op een andere manier naar details laten kijken (‘S – verdacht. Uitzoeken…’).

Viktor en Nadja worden – zoals in zoveel landen tijdens WO II – met vele andere kinderen naar een veiligere plek gebracht buiten hun woonplaats Leningrad. Ze moeten afscheid nemen van hun ouders, maar worden door een zeer ongelukkig toeval ook van elkaar gescheiden. Vanaf dat moment hebben Nadja en Viktor steeds hun eigen schriftje. Je leest hoe Viktor op een kolchoz en in een strafkamp terechtkomt en hoe Nadja moet zien te overleven tussen de bombardementen. Hun verhalen zijn werkelijk verbijsterend en vertellen over ontberingen die wij ons nauwelijks kunnen voorstellen.

Hoewel het boek geschreven is als een dagboek, bevat het ook veel dialogen, waardoor het lekker vlot leest. Het is extra interessant dat je bepaalde gebeurtenissen zelf kunt reconstrueren, doordat je het verhaal van twee kanten hoort. Het boek zit dan ook ongelooflijk boeiend in elkaar en het vertelt over zo’n andere wereld dan die wij kennen, dat je maar door wilt blijven lezen. Kaartjes, foto’s en ‘ingeplakte’ briefjes en folders maken het boek nog levendiger.

Af en toe struikel je misschien wel over moeilijke woorden als insubordinatie of defaitisme, maar deze woorden worden door de context toch wel duidelijk. En anders heb je altijd nog de pagina’s aan het slot: Dingen die je je misschien afvroeg tijdens het lezen van dit boek. Voor wat extra achtergrondinformatie is het niet gek om hier juist mee te beginnen: dan leer je meteen meer over het communisme. Ook worden de Russische teksten op de illustraties achter in het boek vertaald.

Laat je dus niet te veel afschrikken door de omvang. Sowieso is de zetspiegel van het boek vrij smal, dus het boek leest sneller dan je denkt. En je zult zien: als je eenmaal begint te lezen, ben je verkocht. Dit is dan ook een absolute aanrader voor goede lezers in groep 8 (en ouder natuurlijk!).

Lestips

Dit boek kun je het beste promoten door het te laten zien. Blader erdoorheen; laat de mooie vormgeving zien en hoe het is opgebouwd. Vertel iets over de krabbeltjes in de kantlijn en vertel natuurlijk ook waar het verhaal over gaat – hiervoor kun je de achterkant voorlezen.

Wijs op de ondertitel: Het verbijsterende verhaal van de tweeling Viktor en Nadja. Lees aansluitend evt. nog een stuk voor uit het boek. Onderstaand fragment komt uit het eerste schrift, waarin Nadja en Viktor elkaar nog afwisselen. Ze hebben net gehoord dat ze afscheid moeten nemen van hun ouders.

Ze gaan ons wegsturen. (…) zaten te houden. (blz. 53 t/m 59)

Communisme

Je leert van dit boek heel veel over het communisme, maar het leest waarschijnlijk gemakkelijker als je er van tevoren al iets meer over weet. Achter in het boek staat uitleg over deze ideologie, evenals over de Sovjet-Unie en de Jonge Pioniers (de jeugdbeweging van de Sovjet-Unie).

Je kunt kinderen ook wijzen op het informatieboek Wat is communisme? (met een afbeelding van Lenin op de cover) waarin veel informatie over de Sovjet-Unie te vinden is.

Tweede Wereldoorlog

Het is ontzettend interessant om over de Tweede Wereldoorlog te lezen vanuit een Russisch standpunt – daar heb ik nog nooit eerder een kinderboek over gelezen. Opvallend daarbij is dat dit boek door een Italiaan geschreven is! De auteur legt dit achter in het boek zelf toe (blz. 493/494): zijn opa heeft in de Sovjet-Unie gevochten, tégen de Russen. Dat is dus extra bijzonder, want hij heeft de verhalen van zijn opa – over deze ‘ijskoude, vreselijke plek, waar zelfs de natuur zich als een vijand ontpopte’ – gebruikt om zich in te leven in de mensen die daar leefden. Zijn doel:

… ons te herinneren wat er is gebeurd. En om ervoor te vechten dat het nooit meer zal gebeuren. (blz. 494)

Baeckens Books, 2020