Wat is kunst?

door Ted van Lieshout

Begin een eiland…

Een meisje komt een boek binnen en stelt de vraag: Wat is kunst?
De schrijver geeft haar een eiland om het uit te vinden.

In dit boek gaat het meisje in haar eigen verbeelding op zoek naar antwoorden. Ondertussen vertelt Ted van Lieshout de lezer over kunst en cultuur: van schets tot schilderij, van masker tot mozaïek, van dans tot design.

Recensie

Bij een boek van Ted van Lieshout weet je dat je originele en onverwachte invalshoeken kunt verwachten, maar dit boek overtreft alsnog alle verwachtingen. Bij de vraag ‘Wat is kunst?’ verwacht je geen verhaal over een eiland. Toch? Maar met dat eiland weet Van Lieshout je toch aan het denken te zetten over wat kunst nu eigenlijk is.

Kunst is de kers op de taart van het leven.
–  Als ik dat antwoord inlever krijg ik een vier.
Kunst is voor je geest wat eten is voor je lichaam. Kunst maakt het gewone bijzonder en het bijzondere gewoon.
–  Dat klinkt als een raadsel.
Laat me je vertellen over een bijzonder gewoon eiland. Laat me je vertellen over een gewoon bijzonder eiland.

Het eiland bestaat alleen in de verbeelding van een meisje. Met haar gaat de schrijver – Van Lieshout dus – in het boek in gesprek. Hij daagt haar uit om zich voor te stellen wat ze zou doen op dat eiland. Het meisje heeft er in eerste instantie niet veel zin in – wat moet ze zonder haar telefoon?! – maar ze laat zich toch verleiden te gaan fantaseren. Met een behoorlijke dosis humor stuurt Van Lieshout op die manier aan op de conclusie dat kunst eigenlijk alles is wat je doet om niet dood te gaan van verveling. Ook nog steeds een antwoord waar je flinke tijd over kunt nadenken.

Terwijl het gesprek aan de linkerkant van het boek ‘gaande is’, legt Van Lieshout allerlei verbanden door verder te associëren op woorden uit het gesprek. Daarmee passeren er talloze kunstwerken de revue.

‘Over beelden gesproken’…

Op elke spread vertelt de schrijver vanuit de meest uiteenlopende zaken – een golf, een stad, vogels, geiten, rokjes, de telefoon, grotten, glas, Afrika – over allerlei kunstvormen: schilderijen, kunst uit de oudheid, film, fotografie, beeldhouwkunst, graffiti… Het is echt waanzinnig knap hoe alles in elkaar grijpt. De associaties lijken op zichzelf te staan en niet zoveel met het gesprek te maken te hebben, maar intussen vertellen ze nóg meer over kunst. Zo kun je als lezer dus zelf nog verder denken en krijg je een steeds breder beeld van wat kunst nu precies is. Dit boek laat je beseffen dat kunst véél meer is dan beelden en schilderijen.

Mooi is dat die associaties eigenlijk ook bij kunstbeschouwing horen: je ziet iets en laat je verbeelding verder vrij. Wat zie je, waar denk je aan? Die mogelijkheid om vrij te kunnen associëren, ook dat hoort bij kunst. En ook al is het boek daardoor enigszins overweldigend en voelt het misschien een beetje als van de hak op de tak… uiteindelijk komt alles heel mooi samen. Er is zoveel te ontdekken in dit boek, dat je er eindeloos in kunt blijven ‘rondkijken’.

Van Lieshout legt in dit boek ook nog uit hoe belangrijk kunst altijd al is geweest en hij laat zijn fictieve gesprekspartner ervaren dat kunst eigenlijk van levensbelang is. Het is een ontzettend prikkelend boek, met een boeiende combi van non-fictie en fictie, dat niet alleen een feest voor het oog is, maar je bovenal laat nadenken over de betekenis van kunst en cultuur. Een ware ontdekkingsreis door de wereld van de kunst en je eigen verbeelding.

Lestips

Niet voor niets stond dit boek in mijn lijstje topboeken van 2020. Het is een ongelooflijk boeiend boek over kunst en doet precies wat kunsteducatie zo belangrijk maakt: het prikkelt kinderen op een totaal andere manier dan de ‘normale’ schoolvakken. De schrijver haalt het meisje uit haar comfort zone – een week op een onbewoond eiland, zonder telefoon?! – maar doet dat in feite ook met de lezer: ‘Hoezo moet er gefantaseerd worden over een eiland als ik antwoord wil hebben op de vraag Wat is kunst?’

De vraag is alleen: hoe ga je dit boek in de klas gebruiken? Want het is nogal overweldigend om het in één keer, achter elkaar te lezen. Toch zul je het gesprek tussen de schrijver en het meisje achter elkaar moeten lezen om te blijven volgen wat er gebeurt. Wellicht is het een idee om eerst het gesprek op de linkerpagina’s met de klas te lezen, waarbij je filosofeert over wat er wordt gezegd. De tekst zal ongetwijfeld vragen of discussie oproepen.

Weten de kinderen na het gesprek precies wat kunst is? Waarschijnlijk niet… Dus kun je weer voorin het boek beginnen en dan wel in stapjes door het boek heen werken: je gaat nu in op de zijstapjes die Van Lieshout maakt door verder te associëren op woorden in het gesprek. Daardoor kom je allerlei kunstvormen tegen, waar je ook weer over kunst praten met de klas. Langzaam zal steeds duidelijker worden wat je allemaal onder kunst kunt verstaan.

Hiervoor kun je uitgebreid de tijd nemen: je kunt er een compleet schooljaar mee vullen! Als je elke week twee spreads behandelt, krijg je het boek misschien net uit. Je leerlingen weten dan wel echt héél veel over kunst. En het mooie is: elk kunstwerk dat in het boek staat, kun je natuurlijk verder laten onderzoeken of er creatieve lessen bij verzinnen.

Een paar ideetjes!

• Over vogels gesproken… blz. 24/25: Ik moet meteen denken aan de prachtige vogels van Carll Cneut in het boek De gouden kooi. En wil je kinderen zelf laten tekenen? Er is ook een tekenboek waarin je leert tekenen zoals deze meester-illustrator. En is een illustrator niet ook een kunstenaar?
• Over cola gesproken… blz. 30/31: Dit is niet het bekendste werk van Andy Warhol – daar kun je meer over vinden! Leuk is ook om kinderen zelf kunstwerken in die stijl te laten maken.
  Of een andere opdracht: laat kinderen merken verzamelen die reclame maken door hun naam of logo groot op kleding af te drukken. Heel interessant! Waarom zou je eigenlijk in kleding gaan lopen waar heel groot een merknaam op staat?
• Over houtskool gesproken… blz. 46/47: Laat kinderen zelf een tekening met houtskool maken en ervaren hoe dat is!
• Over ontwikkeling gesproken… blz. 60/61: Hier wordt gesproken over Vincent van Gogh. Laat kinderen een schilderij uitkiezen van deze beroemde schilder en er meer over vertellen (techniek, onderwerp). Ook kan deze spread aanleiding zijn voor een les over Van Gogh: wat heeft hem zo wereldberoemd gemaakt en waarom was hij dat niet tijdens zijn leven?
• Over schrijven gesproken… blz. 66/67: Misschien heb je nog wel een schrijfmethode waar dit in voorkomt: kalligraferen! Besteed eens een les aan bijzondere handschriften, typografieën, Chinese tekens en het schrijven (schilderen) met een penseel.
• Over ijs gesproken… blz. 90/91: Caspar David Friedrich heeft nog veel meer schilderijen gemaakt. Laat kinderen er een uitkiezen en op zoek gaan naar meetkundige figuren.
• Over sport gesproken… blz. 116/117: Dit schilderij van Hendrick Avercamp is echt fantastisch. Er is zoveel op te zien!! Het is geweldig om kinderen hier uitgebreid naar te laten kijken en te praten over allerlei details. Zo staat er een vogelval op, maar ook een man die aan het poepen is! Je kunt het vinden op de website van het Rijksmuseum. (Succes met zoeken).

Over het Rijksmuseum gesproken… Ted van Lieshout heeft heel veel schilderijen met zee in zijn boek ‘verstopt’ en veel van die schilderijen zijn te vinden op rijksmuseum.nl. Het zijn de smalle stroken op de linkerpagina’s, naast het gesprek met het meisje. Op pagina 136/137 kun je precies vinden welke schilderijen zijn gebruikt voor de beeldfragmenten. Een kijkje op de website van het Rijksmuseum waard natuurlijk!

Uitgeverij Leopold, 2020