Bestemming onbekend

door Paul Mosier

Als Riders oma sterft, is er nog maar één familielid bij wie ze terecht kan: een oudoom in Chicago die ze nooit eerder heeft ontmoet.
Ze wordt in Californië op de trein gezet voor een dagenlange reis, onder het toeziend oog van Dorothea, een medewerkster van de spoorwegmaatschappij.

Al op de eerste dag geeft Rider het beetje geld dat ze heeft uit. Verder heeft ze weinig bij zich: een rugzak, een boek en een doos met iets belangrijks erin. Hoe moet ze al die dagen doorkomen? En waar moet ze iets te eten vandaan halen?

Tijdens haar reis in de trein ontmoet Rider steeds meer medepassagiers. Zoals de oude Carlos, Neal van de snackbar en een padvinder die van gedichten houdt. Langzaam leert ze hen steeds beter kennen. En zij haar…

Vertaald door Lydia Meeder.

Recensie

Lange-afstandsreizen met de trein is toch altijd iets heel bijzonders. De buitenwereld verandert in een soort televisiescherm, waarbij je het landschap langzaam aan je voorbij ziet trekken. De mensen in de trein worden ineens groeps- en gespreksgenoten, want je zit langere tijd boven op elkaars lip. Dit gevoel van reizen wordt goed duidelijk uit dit boek over Rider, die meerdere dagen achtereen onderweg is, van Palm Springs naar Chicago.

Geen ‘onbekende bestemming’ dus – Chicago – maar toch ook weer wel. De 12-jarige Rider wordt namelijk naar haar oudoom gestuurd, die ze niet kent, en naar een stad waar ze nog nooit is geweest. Al snel wordt duidelijk dat ze de twee jaren daarvoor bij haar chagrijnige oma in Palm Springs heeft gewoond. Die oma is nu overleden en dus wordt Rider op de trein gezet.

Ik bedenk dat dit misschien mijn laatste Californische zonsondergang is, en ik vraag me af of ik dat erg vind. Californië heeft me sowieso nooit willen hebben. Het heeft me maar net verdragen. (blz. 15)

Wat Rider hiermee bedoelt, is op dat moment nog onduidelijk, maar het is een van de vele hints naar een niet zo’n beste achtergrond (Leger des Heils, maatschappelijk werk, afvoerputje). Niet veel later krijg je een flinke schok, als je leest hóe heftig die achtergrond is. Of kinderen dit ook uit de tekst zullen oppikken, is echter twijfelachtig, want – laten we het hopen! – de meeste kinderen zullen deze situatie niet herkennen…

Mijn moeder zei dat ze naar de wc moest.
Door haar opgewekte toontje wist ik al dat het heel erg zou worden.
(…)
Ik propte me vol met eten. Mijn moeder propte zich vol met wat het ook was.
Ik nam net mijn laatste röstirondje toen ik de sirenes hoorde en de ambulancemensen langs mijn tafel naar de wc renden. Ik herkende ze en ik zag dat ze mij ook herkenden, dus ze wisten al wie ze op de wc zouden vinden en uit de klauwen van de dood moesten redden. (blz. 19)

Het is niet de laatste ingrijpende gebeurtenis waarover Rider in dit boek vertelt. Ook de wijze waarop oma plotseling doodgaat, is behoorlijk heftig voor een kinderboek. Toch blijft de toon van het verhaal vrij luchtig. Dit komt vooral door de koele houding en af en toe zelfs humoristische vertelwijze van Rider, die duidelijk een enorme muur om zichzelf heen heeft gebouwd. Zij vertelt over zichzelf door middel van vele terugblikken naar het leven vóór de treinreis.

Tegelijkertijd vertelt Rider ook over het heden en over de passagiers die ze in de trein ontmoet. Dit gebeurt vooral tijdens haar vele inventieve acties om gratis aan eten te komen. Doordat je steeds meer over haar leven te weten komt, krijg je als lezer voor je gevoel een steeds betere band met haar. Ook de medepassagiers leren haar steeds beter kennen. Door haar bijzondere persoonlijkheid ontstaan er mooie vriendschappen en bij één jongen lijkt er zelfs sprake te zijn van verliefdheid… Er ontstaat weer wat hoop voor een betere toekomst.

Het is een prachtig verhaal, dat je flink wakker schudt. Makkelijk is het verhaal echter niet. De opbouw is complex (niet chronologisch) en het doet denken aan de boeken van Kate diCamillo: Amerikaanse setting; een luchtige toon, maar serieuze problemen; aandacht voor armoede en vrij volwassen, literair taalgebruik. Dat taalgebruik past niet altijd goed bij de belevingswereld van kinderen en eerlijk gezegd ook niet bij de stem van Rider.

Ik kom niet meer in slaap. Ik denk aan de eenzame coyote, en aan alles wat er is gebeurd. Mijn tijdbalk strekt zich achter me uit, een opsomming van andermans fouten en verkeerde keuzes en droevigheid waardoor ik in deze stoel in deze trein in deze nacht ben beland. (blz. 81)

Niet per se een boek voor op de basisschool dus. Maar voor goede lezers of met de juiste begeleiding is dit wel een boek dat nieuwe werelden voor kinderen kan openen. En voor kinderen die zelf worstelen met heftige problematiek (drugs, pleegzorg, verwaarlozing) kan dit boek absoluut troost en herkenning bieden. Hoe dan ook is het een zeer indrukwekkend en ontroerend verhaal.

Lestips

Dit boek leent zich goed als voorleesboek, omdat je dan gelijk de mogelijkheid hebt om de inhoud met je klas te bespreken. Dat geldt voor de inhoud (wel zo fijn om hier af en toe over na te kunnen praten), maar ook voor de opbouw of manier van uitdrukken. Snappen de kinderen wel wat Rider bedoelt? De 18 hoofdstukken zijn kort, dus dat maakt het voorlezen heel overzichtelijk. Ik raad je wel aan om het boek eerst zelf te lezen, zodat je kunt inschatten of het bij je klas past of niet.

Mocht je het boek willen introduceren om zelfstandig te laten lezen, dan kun je de eerste bladzijden voorlezen.

De trein waar (…) gast zou voelen. (blz. 7 t/m 11)

Zelfbeeld / Loverboys

In het verhaal vertelt Rider dat haar schoolpsychologe haar heeft gewaarschuwd voor gevoelens die ze voor jongens zou kunnen ontwikkelen. In de context zul je begrijpen dat dit een zeer waardevolle les is voor meiden die net als Rider met zichzelf overhoop zitten of een laag gevoel van eigenwaarde hebben.

… hou van jezelf. Pas dan kun je je eigen gevoelens en de intenties van anderen vertrouwen.’ (blz. 54)

Hier komt die waardevolle les terug:

Terwijl ik ze (…) veiliger dan jongens. (blz. 72)

De keerzijde van deze les is dat Rider het heel moeilijk vindt om jongens te vertrouwen. Ze weet immers niet of ze op haar eigen gevoel kan vertrouwen. Dat dilemma komt prachtig naar voren in het verhaal en laat zien hoe kwetsbaar kinderen met een probleemachtergrond zijn.

Kinderboekenweek 2019

Dit boek is kerntitel van de Kinderboekenweek 2019. In eerste instantie lijkt dat een logische keuze: het verhaal gaat over een treinreis en het thema is vervoermiddelen. Tel daar nog het motto ‘Reis mee’ bij op en je denkt dat je gebakken zit met dit verhaal! We reizen immers mee met Rider in de trein. De ‘bestemming is onbekend’, dus de reis staat centraal… Op het eerste gezicht: perfect.

Maar, ik vind het toch een bijzondere keuze. Zeker, het is een prachtig verhaal is en de reis die Rider maakt, spreekt tot de verbeelding en verandert haar leven. Maar het is een kerntitel voor groep 7 en 8. Kinderen in groep 7 zijn aan het begin van het schooljaar meestal nog maar 10 jaar oud. De problematiek in dit boek vind ik niet passen bij kinderen van 10 jaar oud. Wees je daar dus van bewust als je met het boek aan de slag gaat en lees het vooral eerst zelf.

De cover van het boek kan echter wel heel veel inspiratie bieden voor de Kinderboekenweek. Zet de cover op het digibord en laat kinderen eens bedenken waar zij met de trein heen zouden willen reizen. Laat ze eventueel in een atlas kijken en een bestemming uitkiezen. Wat zouden ze onderweg tegen kunnen komen? Wie zouden ze in de trein kunnen ontmoeten? Je zou hier een mooie schrijfopdracht aan kunnen koppelen!

Ook met de titel kun je mooi verder associëren: welke boeken gaan er nog meer over onbekende bestemmingen? Ik deed al een paar suggesties in het artikel Kinderboekenweek 2019: Reis mee!

Lemniscaat, 2018