Dát bedoel ik, zei de zalm

door Joke van Leeuwen

Op een dag trok de westenwind een pluisje van een dure trui en speelde ermee. Het pluisje was van wol die niet kriebelde, mooie wol van geduldige schapen, geduldige schapen uit een groot land, een groot land in een ver werelddeel, een ver werelddeel op de blauwe aardbol, de blauwe aardbol in het gigantische melkwegstelsel, het gigantische melkwegstelsel in het oneindige heelal. Zo’n pluisje dus.

Het pluisje belandt door de wind in het oor van een mens. Een mens met een kampioensbeker. En dan blijft het pluisje achter en volgen we de beker… en zo wordt dit verhaal steeds doorgegeven. Nog meer ongewone personages zoals een vlieg, een paardenbloem en een straatsteen praten over klein of groot zijn, over je belangrijk voelen of niet, over mooi en lelijk. En over nog veel meer dat te maken heeft met waarde en waardering.

Themaboek voor de Maand van de Filosofie 2023, met het thema: weerloos en waardevol.

Recensie

Wat een bijzonder doorgeefverhaal! Van een pluisje (en niet zómaar een pluisje, ‘zo’n pluisje dus’) naar een kampioensbeker naar een zalm. Kóm er maar op! Joke van Leeuwen kan het. Haar grenzeloze creativiteit laat alles en iedereen met elkaar praten in dit boek. Of het nu een zandkorrel is of een liniaal… het kan allemaal.

Toch is dit concept niet helemaal nieuw: Hans Hagen liet ook al de gekste voorwerpen aan het woord in zijn boek Bliksemkind en ook dát was een doorgeefverhaal. Maar de kracht van dit boek zit niet alleen in deze bijzondere ‘verpakking’: Joke van Leeuwen laat je met de korte verhalen nadenken over waar dingen vandaan komen en welke betekenis ze hebben. Waarom is een kampioensbeker nu eigenlijk zo belangrijk? Waarom zijn zoveel mensen zo materialistisch? Maar ook: wat maakt een zandkorrel bijzonder en wat is het nut van regenwormen? En is een platgereden speelgoedautootje nog steeds waardevol, ook al is hij plat?

©2023 Querido, illustratie van Joke van Leeuwen uit Dát bedoel ik, zei de zalm

De schrijfster laat je tevens nadenken over hoe we met elkaar omgaan. Niet alleen mensen onderling, maar ook mensen met de natuur. Dat ze daar zelf een duidelijke mening over heeft, laat ze op subtiele, humoristische wijze heel goed weten. Met haar luchtige grapjes laat ze je nadenken over grote thema’s als discriminatie en ontslag en geeft ze op verpakte wijze kritiek op ‘slimme telefoontjes’ (Kling!) en de cijfermaatschappij:

‘Dat antwoord staat niet bij de vijf mogelijke antwoorden,’ zei de liniaal. ‘Daar kunnen we niks mee beginnen. Jouw antwoord krijgt een onvoldoende. Een vier.’
De hond had nog nooit ergens een cijfer voor gekregen. Ze snapte niet wat er verkeerd was aan een vier. Ze had vier poten en dat vond ze prima. (blz. 53)

©2023 Querido, illustratie van Joke van Leeuwen uit Dát bedoel ik, zei de zalm

Niet alleen speelt Joke van Leeuwen met gedachten, ook haar vernuftige teksten met vele dubbelzinnigheden en grappige uitspraken prikkelen je brein continu (‘ik erger me groen en geel,’ zei de paardenbloem). Vanzelfsprekend illustreerde ze haar boek ook weer zelf, dit keer met de scratchboard of scraperboard techniek (die je misschien al kent van het boek De meisjes van Annet Schaap). Zeer kunstig en mooi!

Dit hele boek zit zó kunstig in elkaar. Het is speciaal geschreven voor de Maand van de Filosofie 2023, met het thema weerloos en waardevol, en het is waanzinnig knap hoe Joke van Leeuwen dat thema tot leven heeft weten te brengen in slechts 92 pagina’s. Aan het einde van het boek is de cirkel mooi rond en heb je een enorme berg inspiratie om met elkaar in gesprek te gaan of in navolging van de denker in het verhaal lekker ‘een potje te gaan zitten denken’.

Lestips

Een boek waarin een pluisje en de westenwind een gesprek starten en dat gesprek wordt overgenomen door een mens, het pluisje en een kampioensbeker, is natuurlijk gek. Raar. Anders dan anders. Sommige kinderen vinden dat leuk, andere kinderen vinden dat lastig. Daarom is het ook zeer aan te raden dit boek met elkaar te lezen en kinderen mee te nemen in deze bijzondere verteltechniek.

Sowieso is dit boek bedoeld om te filosoferen en dat kun je natuurlijk perfect in groepsverband doen! Vind je het lastig om mooie denkvragen te bedenken bij het boek, dan is dat ook geen probleem: er zijn namelijk al prachtige filosofische vraagstellingen bij het boek bedacht. Deze kun je hier downloaden. Wie de filosofische vragen heeft geschreven, staat er niet bij, maar ze zijn geweldig! Wat kun je hier boeiende gesprekken over voeren! Let wel op: de vragen staan niet in dezelfde volgorde als de hoofdstukken in het boek en niet bij elk hoofdstuk is een vraagstelling geformuleerd.

Er zijn echter nog veel meer mooie gesprekonderwerpen uit dit boek te halen! Neem bijv. het hoofdstuk De zilvermeeuw en het net. In dit hoofdstuk beschuldigt een meeuw een net van discriminatie, omdat hij vliegen wel doorlaat, maar meeuwen niet.

‘Jij bent een meeuwenhater.’
‘Ik ben geen hater,’ zei het net, ‘ik ben een maatregel.’ (blz. 43)

Supergrappig, maar ook interessant! Je kunt dit hoofdstuk dus prima gebruiken om een gesprek over discriminatie te starten!

Maand van de filosofie

Zoals gezegd, is dit boek speciaal geschreven voor de Maand van de Filosofie. Het boek heeft daardoor een – kenmerkend – klein formaat, maar wel heel fijn: het themaboek wordt sinds vorig jaar in hardback uitgegeven, waardoor het zeer geschikt is voor de schoolbibliotheek!

Em. Querido’s Uitgeverij, 2023