Schaduw van Toet

door Djenné Fila, Lida Dijkstra

Amany groeit op aan het hof van haar vader, farao Achnaton, en haar moeder, de wonderschone Nefertiti. Ondanks de luxe van een mooi nieuw paleis is haar leven niet gemakkelijk. Haar vader maakt zich niet geliefd bij het volk en haar opa heeft honger naar macht.

Amany heeft al vijf zusjes als ze er een halfbroertje bij krijgt: Toetanchamon, een zwak jongetje met een scheef voetje – de toekomstige farao. Ze werpt zich op als zijn beschermer en leert hem alles wat hij moet weten. Als een schaduw leeft ze aan zijn zij, tot het noodlot toeslaat en haar eigen leven in groot gevaar is…

Recensie

©2021 Luitingh-Sijthoff, illustratie van Djenné Fila uit Schaduw van Toet

Dit is het verhaal van Amany, de halfzus van de beroemde farao Toetanchamon. Amany heet eigenlijk Anchesenamon en heeft zussen met al net zulke lange, ingewikkelde namen: Neferneferoere, Neferneferoeaton Tasherit… Bovendien is het even flink puzzelen hoe deze oude Egyptische familie in elkaar zit. Zo heb je adviseur Eje (‘Hij was Amany’s opa, maar niet van het gezellige soort’), oma Teje (oud, ‘al achter in de dertig’) en Kiya, de bijvrouw van de farao en uiteindelijk de moeder van Toetanchamon. En als je denkt dat je het net allemaal snapt, besluit de farao met zijn oudste dochter te trouwen (wat?!) en schaft hij de goden af – behalve zonnegod Aton – waardoor iedereen een nieuwe naam krijgt. Gelukkig staat er een mooi getekende stamboom op de voorste schutbladen en heeft Lida Dijkstra de gave om in slechts een paar korte zinnen je enorm veel uit te leggen en te leren over deze fascinerende tijd.

©2021 Luitingh-Sijthoff, illustratie van Djenné Fila uit Schaduw van Toet

‘Ik ga met papa trouwen en
dan krijg ik grotere kamers
en mag ik naast hem lopen.
Misschien kan ik hem wel
de zoon bezorgen die hij wenst!’
‘Waar haal je die vandaan dan?’
‘Ik zie wel,’ zei Mer luchtig.
‘Van de min heb ik gehoord
dat baby’s aan een dadelpalm
in de oostelijke woestijn groeien.
(blz. 21/22)

Zoals je ziet, zijn de zinnen in het boek opvallend kort – het hele boek is geschreven in de vorm van een gedicht (zonder rijm) – en dat leest heel vlot door. Het verhaal zal voor kinderen in de bovenbouw goed te volgen zijn, al zullen oudere lezers waarschijnlijk wel beter tussen de regels door kunnen lezen en daardoor eerder doorhebben wat er allemaal speelt in het koninklijk paleis.

Dijkstra heeft een heel verrassende schrijfstijl, waardoor je voelt dat je brein continu geprikkeld wordt. Ze maakt gebruik van originele beeldspraak, schrijft levendige en eigentijdse dialogen, speelt soepel met woorden en gebruikt heel veel humor om dit toch best ingewikkelde verhaal goed over te brengen. Fantastisch is bijvoorbeeld de verwijzing naar het hamsteren van mummielinnen tijdens een dodelijke pandemie.

‘Mummielinnen?’ zei Nefertiti.
‘Dat kun je niet eens eten.
Is er schaarste aan mummielinnen, dan?’
De farao schudde moe zijn hoofd.
‘Zelfs in deze moderne tijden
zijn mensen nog oliedom,’ verzuchtte hij.
Domheid was van alle tijden, dacht Amany.
(blz. 76)

©2021 Luitingh-Sijthoff, illustratie van Djenné Fila uit Schaduw van Toet

Sommige woorden worden achter in het boek uitgelegd en ook vind je daar een lijst met alle goden en mensen die in het verhaal voorkomen. Daar zie je bovendien de vele prachtige illustraties van Djenné Fila uit het boek terug, waardoor je precies weet welke Egyptische goden zij heeft verbeeld. De illustraties tillen dit boek naar een nog hoger niveau, met hun stemmige kleuren en schitterende goudaccenten. De illustraties doen denken aan oude Egyptische schilderingen en zorgen voor de perfecte sfeer als je dit boek leest.

©2021 Luitingh-Sijthoff, illustratie van Djenné Fila uit Schaduw van Toet

Toetanchamon wordt geboren in het tweede deel van het verhaal. Amany voelt zich al sinds zijn geboorte sterk verboden met haar halfbroertje en zweert op dat moment een eed dat zij als zijn schaduw op hem zal letten. Ze leert hem – en daardoor jou als lezer – alles wat hij weten moet om een farao te zijn. Zo legt Amany uit hoe je een mummie maakt (‘Ik vind dit geen leuk verhaal,’ zei Toet.) en vertelt ze diverse godenverhalen, die soms zo ingewikkeld in elkaar zitten, dat zij ook gewoon de helft overslaat. Geweldig! Deze informatieve verhalen zijn te herkennen aan een ander lettertype in een bruine kleur. Wat een research moet Lida Dijkstra voor dit boek hebben gedaan; het is echt ongelooflijk interessant.

©2021 Luitingh-Sijthoff, illustratie van Djenné Fila uit Schaduw van Toet

Maar het verhaal zelf blijft ook intrigeren. Zeker als de kleine Toet in het derde deel van het boek – op zijn negende! – farao wordt en Amany met hem trouwt (wat?!). Er gaan gedurende het verhaal al veel mensen op een natuurlijke wijze dood, maar door de machtswellust van opa Eje is er ook continu de dreiging van moord en doodslag. Toch wordt het verhaal op geen enkel moment gruwelijk of sentimenteel; de toon blijft over het algemeen vrij nuchter, al weet het verhaal zeker te ontroeren. In het vierde deel, waarin Amany alleen overblijft, blijft het tot de laatste bladzijde spannend hoe het met haar gaat aflopen. Tegen die tijd heb je deze stoere, jonge vrouw ongetwijfeld al in je hart gesloten en ga je het levensverhaal van Toetanchamon nooit meer vergeten. Wat een prachtig, indrukwekkend boek.

Lestips

Hoewel dit boek wordt aangeraden voor de leeftijd 12 jaar en ouder, kun je dit boek al heel goed voorlezen in de bovenbouw tijdens een project over het oude Egypte. Je leert van dit boek niet alleen ontzettend veel, het brengt de oudheid op een prachtige manier tot leven – zo mooi verhalend, dat het je altijd bij zal blijven.

Het verhaal is wel ingewikkeld, maar daar kan Lida Dijkstra verder niet zoveel aan doen, want het ís gewoon superingewikkeld.

blz. 134

Het kan helpen om dit boek te combineren met andere boeken over het oude Egypte. Als kinderen dit boek gaan lezen (of luisteren) zonder enige voorkennis over de tijd van de farao’s, is het behoorlijk overweldigend. Het is dus geen gek idee om eerst eens te onderzoeken wie Toetanchamon precies was en waarom hij nu zo bekend is, om te bekijken hoe mummies worden gemaakt of om al iets over de Egyptische mythologie te lezen. Door verschillende boeken over het onderwerp te lezen, zul je zien dat kinderen verschillende elementen gaan herkennen (‘hee, dat stond ook in dát boek!’) en dat vergroot de leesmotivatie enorm.

Een paar boekentips:

Egyptische goden

Het is fascinerend hoe farao Amenhotep op een dag besluit de goden af te schaffen – behalve zonnegod Aton dus – puur en alleen om de priesters minder macht te geven. Hij hernoemt zichzelf Achnaton (zoals Lida Dijkstra direct in de tekst uitlegt: de ach van Aton, de ziel van Aton) en er ontstaat natuurlijk chaos (‘Ja, nou,’ zei Eje wonderlijk opgetogen.)

Wat een chaos ontstond er
nadat de farao had besloten
alle tempels de rug toe te keren,
behalve die van die ene god.
Zonnegod Aton bofte maar.
(blz. 23)

De goden worden echter niet vergeten en als Toetanchamon (dan nog: Toetanchaton) farao wordt, draait hij de beslissing weer terug. In het boek vind je niet voor niets veel godenverhalen (die Amany aan haar halfbroertje vertelt). Daarnaast krijg je een lesje godenwoorden (blz. 59/60) en lees je het scheppingsverhaal van de oude Egyptenaren (blz. 66).

Wat ook mooi is, is onderstaande uitspraak van Amany. Daar kun je ook met de klas over filosoferen: wat is écht weten?

Niemand is ooit uit het dodenrijk teruggekomen om erover te vertellen.’
‘Hoe weten we het dan?’
‘Het staat geschreven. We geloven en hopen het, Toet. Dat is wat anders dan echt weten. (blz. 109)

De oude Egyptenaren

In dit boek kom je ook heel interessante informatie tegen over:

• de make-up van Nefertiti (blz. 36/37)
• het maken van mummies (blz. 78)
• piramiden en graftombes (blz. 90)
• de vele kronen van de farao (blz. 123)
• slavernij in het oude Egypte (blz. 45)
• macht – waarom willen zoveel mensen dat? (blz. 65)
• het graf van Toetanchamon (vanaf blz. 155)
• rouwvrouwen (blz. 165) – dit beroep vind je ook in het boek Stinkend rijk worden!

Nadat je dit boek hebt voorgelezen, is het ook interessant om aan de kinderen te vragen: had jij farao of vrouw van de farao willen zijn in het oude Egypte? Waarom wel of niet?

‘Niet vergeten: je bent wél de farao,
dus baas over het hele land.’
‘Maar niet over mezelf,’ zei Toet.
(blz. 141)

Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 2021