Boeken in beeld – Middag van het Kinderboek 2018

Het was feest op zaterdag 14 april 2018 in de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA): die dag vierde de Middag van het Kinderboek haar 10-jarig jubileum!
Het was een dag vol inspirerende workshops en lezingen, waar vele illustratoren en kinderboekenschrijvers bij aanwezig waren.
Het thema: Het spannende huwelijk tussen woord en beeld.
Wat doen de beelden met de woorden? Wat doen de woorden met de beelden? Hoe werken schrijver en illustrator samen?

De Middag werd, evenals vorig jaar, georganiseerd door Marco Kunst en Aby Hartog. Er waren lezingen van Sjoerd Kuyper, Tamara Bos, Jan Paul Schutten en Floor Rieder. Mylo Freeman maakte live op het podium een prachtig schilderij.

De eerste indruk

Ik heb nog nooit iets gelezen van Thea Beckman. Ik vond de voorkant van de boeken gewoon te lelijk.
– Floor Rieder

Bovenstaande, ten overstaan van een kinderboekminnend publiek, toch wel gewaagde uitspraak deed illustrator Floor Rieder tijdens de Middag van het Kinderboek. En wat je er ook van vindt; zo werkt het dus vaak wel. Ze zeggen wel ‘Don’t judge a book by its cover‘, maar dit doen de meeste mensen natuurlijk toch. En kinderen zeker!

De cover van een boek is ontzéttend belangrijk. Een cover schept verwachtingen: zowel over het soort verhaal als over de kwaliteit van het boek. Spreekt het boek je qua uiterlijk al niet aan? Dan is de kans groot dat je het boek in de kast laat staan. Dus, ook al is het verhaal nog zo geweldig (denk: kwaliteit Thea Beckman!), de cover kan bepalen of iemand iets leest of niet.

Soms vraag je je af of uitgevers wel echt beseffen hoe belangrijk een mooie, aantrekkelijke voorkant is. Er worden af en toe vreemde keuzes gemaakt. Neem bijvoorbeeld het boek Toen mijn vader een struik werd, van Joke van Leeuwen. Vergelijk maar eens onderstaande covers. Welke zou jij als kind kiezen? Juist. De herdruk is inmiddels niet meer verkrijgbaar.

 

 

 

 

 

 

Dat covers van succesvolle boeken veranderen in de loop van de tijd is echter heel begrijpelijk: smaken veranderen en ook boeken moeten met hun tijd meegaan. Neem bijvoorbeeld de klassieker De zevensprong van Tonke Dragt, uit 1967. Toen ik mijn recensie over dit boek schreef, in 2016, waren er al zes verschillende versies van dit boek in omloop. Inmiddels ligt cover zeven al in de winkel!

Met het boek Verhalen van de tweelingbroers, tevens van Tonke Dragt, gaat het zelfs nog een stapje verder. Daar verschijnt later dit jaar ook een nieuwe versie van, maar dan niet alleen met een nieuwe cover, maar zelfs met een nieuwe titel!
‘Op verzoek van de auteur’ staat erbij in de aanbiedingsbrochure. Een belangrijke notitie, want ‘van klassiekers moet je afblijven!’

Dat laatste gevoel wordt veroorzaakt door die eerste indruk. Zoals jij een boek of personage voor het eerst leert kennen, zo hoort dat boek of dat personage eruit te zien. Latere versies kun je daardoor snoeihard afwijzen, want ‘zo was het niet bedoeld’ of ‘zo ziet die persoon er niet uit’!

Marco Kunst illustreerde dit tijdens de Middag van het Kinderboek door een foto te laten zien van Pippi Langkous. Hij vertelde dat dít voor hem de echte Pippi was. Pippi uit de televisieserie dus. Toen er vervolgens een boek over Pippi Langkous verscheen met illustraties van Carl Hollander, weigerde Kunst dit te lezen. Dat was Pippi niet. En de originele tekeningen van Ingrid Vang Nyman (nu overigens weer in die versie verkrijgbaar)? Dat was Pippi al helemaal niet! Herkenbaar? Waarschijnlijk wel.

Boekverfilmingen

En zo komen we op het eeuwige dilemma: wil je de film bij een boek eigenlijk wel zien?! Want filmbeelden nestelen zich in je hoofd. Heb je het personage eenmaal op het zwarte doek gezien, dan lukt het niet meer om eigen beelden te vormen. En heb je het boek al gelezen? Zie dan nog maar eens je eigen verzonnen beelden terug te halen… En waarschijnlijk klopt het verhaal ook niet eens met het boek.

Film en boek zijn namelijk bijna altijd verschillend, legde scenarioschrijver en kinderboekenauteur Tamara Bos uit. Bij film moet je denken in beelden en dat zorgt ervoor dat bepaalde dingen die in boeken wél werken, op het scherm niet werken – en andersom. Voor een film wordt het verhaal van het boek dus vrijwel altijd aangepast. Er kunnen zowel scènes worden toegevoegd als worden weggelaten. Of er wordt bijvoorbeeld voor een andere locatie gekozen, omdat dat er in de film spannender uitziet. Of een spannend stukje in een kinderboek wordt in de film juist iets minder spannend gemaakt, omdat de film anders te eng wordt voor kleine kinderen. Beelden komen anders binnen dan woorden.

Eind 2018 zal de film Kapsalon Romy gaan verschijnen: de boekverfilming van het gelijknamige boek uit 2016. Hierin merkt Romy dat haar oma steeds meer in de war raakt. In het boek kun je Romy’s gedachten hierover lezen. De film moet het weer meer hebben van lichaamstaal. Daarin wordt bijvoorbeeld heel mooi de relatie tussen oma en Romy laten zien, zonder dat daarbij gesproken hoeft te worden.

Boek en boekverfilming bieden je op die manier twee verschillende lagen van het verhaal. Toch is er één gouden regel bij boekverfilmingen: de essentie van het verhaal moet hetzelfde blijven. Er kunnen geen belangrijke personages worden toegevoegd en bij het selecteren van de acteurs wordt vaak wel gekeken naar de oorspronkelijke illustraties.

Illustraties in kinderboeken

Illustraties in kinderboeken bepalen immers ook je beeld van een personage. Iedereen die Pluk van de Petteflet heeft gelezen, ziet daarbij het roodharige jongetje voor zich, zoals Fiep Westendorp hem tekende. Als je dan ineens Pluk met een donkere krullenbos op het scherm zou zien, klopt dat niet en komen veel mensen in opstand. Pluk heeft rood piekhaar. Punt.

“Belachelijk eigenlijk”, meent Sjoerd Kuyper. “Onzin!” die illustraties. Waarom zouden we beelden moeten aanbieden in kinderboeken? Kinderen kunnen toch prima zelf mooie beelden maken in hun hoofd? Kuyper verwees naar de hoorspelen van vroeger op de radio (“Ja, mensen, zonder plaatjes dus.”) en dat hij daar als kind prachtige beelden bij kon verzinnen.

Geef de verhalen terug aan de woorden!

Of… toch niet? Want waarom heeft hij dan een 10+ boek geschreven dat búlkt van de illustraties?! Kuyper vertelde tijdens de Middag van het Kinderboek uitgebreid over de totstandkoming van zijn boek De duik, dat hij samen maakte met Sanne te Loo. Samen, ja. Want er staan zoveel illustraties in, dat ze de helft van het boek in beslag nemen. En waarom, in vredesnaam, want hij moest er nog zelf voor betalen ook! (noot: een auteur moet zijn royalty’s delen met de illustrator; zie ook Kuypers Annie M.G. Schmidtlezing uit 2009).

Heel logisch eigenlijk, zo legt Kuyper uit. Beelden bij een verhaal komen vanzelf als het kind de wereld ként. De duik speelt zich af op Curaçao, een eiland waarvan de meeste Nederlandse kinderen niet zullen weten hoe het eruit ziet. Zij kennen de wereld van het boek dus niet. En als kinderen de juiste beelden niet kunnen oproepen, kunnen ze zich ook niet inleven in het avontuur. Daarom waren de illustraties in dit boek nódig. De juiste beelden moesten worden geplaatst.

Maar er zijn meer redenen om een boek voor oudere kinderen rijkelijk te illustreren, zo maakten Jan Paul Schutten en Floor Rieder duidelijk tijdens hun presentatie. Weliswaar bevatten de teksten van Jan Paul Schutten in zijn boeken Het raadsel van alles wat leeft en Het wonder van jou en je biljoenen bewoners al heel veel humor, Floor Rieder voegde met haar illustraties nog veel meer grapjes toe. De boeken, met toch wel ingewikkelde onderwerpen, worden daardoor voor kinderen aantrekkelijker. Daarnaast verduidelijken haar illustraties de tekst: zij laten zien, wat Schutten beschrijft. Woord en beeld vullen elkaar in deze boeken naadloos aan.

En wat voor oudere kinderen geldt, geldt natuurlijk al helemaal voor jongere kinderen: jongere kinderen hebben een nog grotere wereld om te ontdekken en zij doen dit aan de hand van zowel woord als beeld. Beelden kunnen hun de woorden uitleggen, laten lachen en – heel belangrijk – laten zien hoe de wereld eruit kan zien.

Er was dan ook geen mooier beeld om de Middag mee af te sluiten dan met een schilderij van prinsesje Arabella. Met dit schilderij laat Mylo Freeman namelijk niet alleen haar liefde voor ecoline zien, maar ook – en vooral – dat donkere meisjes met kroeshaar óók prinsesje kunnen zijn. Het ultieme voorbeeld van een beeld dat nodig geplaatst moest worden!