Schrijfonderwijs en lezen

Op 4 maart jl. presenteerde de Inspectie van Onderwijs het peilingsonderzoek Schrijfvaardigheid en helaas… het is niet best gesteld met de schrijfvaardigheid van basisschoolleerlingen. Aan het eind van de bassischool beheerst 27% van de leerlingen het minimale niveau 1F niet, in het speciaal onderwijs is dat zelfs 65%. Zoals in de media al werd geopperd: misschien is het niet alleen tijd voor een leesoffensief, maar ook voor een schrijfoffensief!

Belang van schrijfonderwijs

Wat is dan eigenlijk het belang van goed schrijven en schrijfonderwijs? In het rapport Peil.schrijfvaardigheid einde (speciaal) basisonderwijs 2018-2019 staat het volgende antwoord:

Schrijven helpt bij het verkennen, ordenen en onder woorden brengen van je gedachten. Een belangrijke bijkomstigheid van goed kunnen schrijven is dat deze vaardigheid andere taalcompetenties, zoals lezen, versterkt. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld hun tekstbegrip vergroten door over gelezen teksten te schrijven. Overigens geldt andersom ook dat lezen het schrijven ondersteunt.

De Inspectie van Onderwijs doet ook een aantal suggesties voor denkrichtingen, zoals

• het stimuleren van samenhang in taalonderwijs, bijvoorbeeld tussen lezen en schrijven,
• het inzetten van schrijfopdrachten die authentiek en functioneel zijn,
• integratie met andere vakken, en
• het geven van goede feedback, zowel op het schrijfproduct als op het schrijfproces.

Samenhang tussen lezen en schrijven

Die samenhang tussen lezen en schrijven wordt al een aantal jaren flink benadrukt door Schoolschrijvers: bekende Nederlandse kinderboekenschrijvers, die leesplezier, taalbeheersing en creatief schrijven komen stimuleren in de klas. In dit artikel lees je er meer over.

Lees, verwonder en… schrijf!

Een van die Schoolschrijvers is Li Lefébure. Vorig jaar verscheen er een boek van haar vol met schrijfopdrachten: Lees, verwonder en… schrijf! (Clavis Uitgeverij, 2020).

In haar voorwoord beschrijft ze precies hoe voor haar die samenhang tussen lezen en schrijven werkt:

Al lezend doe ik inspiratie op om te schrijven, maar door te schrijven groeit mijn leeshonger ook.

Met haar boek wil ze het creatieve zelfvertrouwen van leerlingen vergroten, maar – opvallend – het voornaamste doel van dit boek is dat door de creatieve schrijfopdrachten alle kinderen van lezen leren houden! Lefébure beschrijft in het voorwoord precies waar deze website ook voor staat:

Persoonlijk denk ik dat veel kinderen niet goed de weg weten in het oerwoud van boeken en daarom boeken vaker laten staan. Ze kennen de populaire boeken en de boeken die de juf of meester voorleest. Maar ook leerkrachten kennen vele verborgen schatten niet goed genoeg. (blz. 7)

Gek genoeg valt het boek wat dat betreft dan weer een beetje tegen, want vrijwel alle boeken die in dit boek staan afgebeeld, zijn van de schrijfster zelf of komen van de eigen uitgeverij: Clavis. Bij de praktische tips in het hoofdstuk Boeken als inspiratiebron worden wel titels van andere schrijvers en uitgeverijen genoemd, maar de covers van deze boeken zijn dus niet te zien. Maar ja, dat is blijkbaar een publiciteitsdingetje… daar kan de schrijfster niet zoveel aan doen.

De schrijfopdrachten in dit boek zijn wel zeer divers. Zo zijn er hoofdstukken met taalspelletjes, creatief dichten, schrijfopdrachten met een boek als uitgangspunt, grappige schrijfopdrachten, brieven of het nieuws als inspiratiebron. De opdrachten geven goede prikkels, met veel voorbeelden van kinderen. Lefébure spreekt de lezer persoonlijk aan en vertelt veel over haar eigen ervaringen als Schoolschrijver, maar ook als moeder van twee puberzoons.

De opdrachten zijn bedoeld voor groep 3 t/m 8 ofwel het 1^e t/m 6^e leerjaar. Aan de zijkant van de bladzijdes kun je precies zien voor welke groep de opdracht bedoeld is, en welke vaardigheden worden geoefend (creativiteit, woordenschat, verbeelding of begrijpend lezen).

Hoewel de oefeningen gecategoriseerd zijn op soort, zijn de onderwerpen zeer divers en vrij willekeurig. Als je de schrijfoefeningen dus functioneel wilt maken of wilt integreren met andere vakken, zul je eerst flink moeten zoeken en selecteren. Mogelijkheden zijn er echter genoeg: denk bijv. aan een schrijfopdracht over uitvindingen, bijzondere feesten, dieren, volksverhalen of het schrijven van een advertentie. Veel schrijfopdrachten zijn bovendien prima op diverse onderwerpen toe te passen, zoals een opdracht over rubriceren, het schrijven van een recensie of het schrijven van een gedicht.

Een van de problemen die werden aangestipt in het Inspectierapport, is dat leerlingen een beperkt plezier in schrijven hebben. Met de opdrachten in dit boek zal dat vast veranderen, want Li Lefébure heeft een mooie verzameling gemaakt, met heel veel leuke schrijfideeën en praktische, motiverende schrijftips, zodat kinderen precies weten hoe ze kunnen beginnen!

Schrijfonderwijs zonder methode

Belangrijk blijft natuurlijk dat je als leerkracht het schrijfproces in de gaten houdt en hierin begeleidt. Ook is het belangrijk om het schrijfproduct te bespreken. Li Lefébure geeft niet voor niets vrijwel altijd aan het einde van de schrijfopdracht de tip: lees de resultaten voor en vergelijk deze met elkaar en/of het origineel.

Goede feedback is essentieel. Bespreek wat een tekst een goede tekst maakt. Wees hierbij niet bang om de taalmethode los te laten. Sterker nog, uit het Inspectierapport komt naar voren dat ‘juist het niet gebruiken van een taalmethode blijkt in geringe mate positief samen te hangen met de schrijfvaardigheid’ (blz. 29). Gek? Ja, best wel. Maar ook verklaarbaar: scholen die geen methode gebruiken denken bewuster na over de doelen die ze nastreven met schrijfonderwijs en de didactiek die ze daarbij toepassen.

Heb je behoefte aan meer scholing op dit vlak? Ook dan kun je bij De Schoolschrijver terecht. Diverse kinderboekenschrijvers geven trainingen aan leerkrachten, om hen te leren op een eenvoudige en enthousiasmerende manier met schrijven aan de slag te gaan. Veel leerkrachten voelen een drempel om schrijfonderwijs te geven en dat is best begrijpelijk. Als je het zelf best lastig vindt om te schrijven, is het misschien ook lastig om schrijfproducten te beoordelen. De leerkrachten in onderstaand filmpje leggen echter uit hoe makkelijk en leuk het kan zijn om met allerlei inspirerende opdrachten aan de slag te gaan:

Schrijf een avonturenverhaal

Tot slot, nog een serie boeken die laat zien dat creatief schrijven helemaal niet moeilijk hoeft te zijn, is de serie Jij bent de held! met o.a. het boek Jungle-avontuur. Daarin krijgen kinderen allemaal elementen aangereikt waarmee ze hun eigen verhaal kunnen samenstellen. Sommige ideeën zijn zo hilarisch, dat het de verbeelding enorm prikkelt! Ik kreeg er zelf gewoon zin van om te gaan schrijven! Er zijn ook nog delen over piraten, sprookjes en de ruimte. Lees de recensie voor meer informatie!