Erop of eronder - Leesbevordering in de klas

Hoe Holland het hoofd boven water houdt

Dit boek gaat over de spannende geschiedenis van het Hollandse landschap. Over hoe mensen leefden in een land dat continu werd bedreigd door water en over hoe ze telkens weer slimme dingen uitvonden waardoor ze droge voeten wisten te houden. Maar ze moesten ook wel: het was immers ‘erop of eronder’!

Recensie

Wat een waanzinnig interessant boek over ons eigen koude kikkerlandje! Deze geschiedenis van Holland gaat eens een keer niet over bloederige oorlogen, boze stadhouders of machtsbeluste koningen: dit boek gaat puur en alleen over het landschap van Holland. Van Holland inderdaad, niet van Nederland. Het gaat namelijk over dat stukje land dat continu onder water dreigde te lopen (of daadwerkelijk onder water liep!).

Anne Pek begint met vertellen als de Hollanders nog op de duinenrij langs de Noordzee wonen, zo rond het jaar 1000. Zelfs het voorwoord is al interessant en haar vertelstijl ontzettend pakkend en aansprekend:

Stel je voor dat je in de tijd kon reizen en dat je teug kon gaan naar het Europa van duizend jaar geleden. Waar ging je dan heen?

Je zou kunnen kiezen voor Istanbul. (…) Je zou ook naar Parijs kunnen reizen. (…) Maar één reisdoel zou er niet in zitten: Amsterdam. Op de plek aan het IJ waar de stad nu ligt, was rond het jaar 1000 nog geen huisje of kerkje te vinden. (…) Het was een metershoge blubberbult, waar je tot je knieën in verdween. (blz. 9)

Een fantastisch begin van een fascinerende geschiedenis; over landverhuizers, veenarbeiders, turfstekers, dammen bouwen, inpolderen en hoe dat alles het landschap van Holland veranderde tot hoe het er nu uit ziet. Steeds wordt de lezer gewezen op huidige kenmerken in het landschap (plaatsnamen, lijnen in het landschap, de kleur van bakstenen of bestaande dijken en wateren). Ook legt Pek regelmatig uit hoe het kan dat we zoveel weten over deze geschiedenis: door archeologische vondsten bijvoorbeeld of door oude documenten die zijn uitgeplozen. Zo is dit boek dus niet alleen interessant vanwege de informatie die het over het landschap geeft, maar ook doordat het inzicht geeft in archeologisch onderzoek – en het nut daarvan!

Wat dat betreft heeft Pek een bijzondere gave: zij kan je gedachten lezen! Als zij bijvoorbeeld vertelt over verschillende kerken, die ‘moeder-‘ en ‘dochterkerk’ heten, denk je misschien: ‘Ja, dus? Wat heeft dit nou te maken met het Hollandse landschap?’ En wat lees je vervolgens een alinea verder?

Is dat nou zo interessant om te weten? Ja, want die oude kerkdocumenten verraden waar de veenontginners precies vandaan kwamen. (blz. 31)

Hier is dus echt een verteller aan het woord. Pek spreekt je continu aan, daagt je uit om na te denken over wat je leest en prikkelt steeds weer je nieuwsgierigheid. Zo is het gewoon jammer dat je na 162 bladzijden geschiedenis aan het einde van het boek komt. Wat trouwens ook helpt, zijn de prachtige illustraties van Irene Goede. Elk hoofdstuk begint met een paginagrote prent, maar ook de tekst is rijkelijk geïllustreerd met kaartjes en mooie tekeningen. Met deze illustraties behaalde zij zelfs een nominatie van de Kinderjury op het internationale Bienniale of Illustrations in Bratislava. Een geweldige prestatie, die laat zien hoe mooi kinderen haar prenten vinden.

Dit boek zal iedereen ervan overtuigen dat Holland – zoals het voorwoord van het boek afsluit – daadwerkelijk een van de wonderlijkste woongebieden op aarde is.

Lestips

Wat kun je dit boek mooi gebruiken in een project of les over Nederland en de strijd tegen het water! Zoals gezegd, is zelfs het voorwoord al prikkelend!

In combinatie met het boek Niemand houdt mij tegen van Evert Hartman, kun je hier een heel leuk begin van je les van maken: eerst lees je de inleiding van Niemand houdt mij tegen voor (in combinatie met het kaartje in dat boek) en vervolgens vertel je dat het helemaal niet zo gek bedacht is, dat Amsterdam niet zou bestaan. En dan lees je een stuk uit het voorwoord van dit boek voor:

Stel je voor (…) je dan heen? / één reisdoel zou (…) Europa naartoe reisden. (blz. 9)

Bovenstaand fragment kun je meteen gebruiken als boekpromotie voor dit boek, want het maakt enorm nieuwsgierig!

Je kunt het boek echter ook nog vaak genoeg gebruiken om interessante informatie uit te halen.

Bijvoorbeeld:

over de herkomst van de naam Holland (blz. 14)
over wandelende dorpen en nog steeds bestaande achterkades (blz. 42)
over het ontstaan van allerlei Nederlandse (Hollandse) plaatsnamen (blz. 63)
over het bruine goud, ofwel turf (blz. 87)
om te vertellen dat de Watersnoodramp lang niet de enige stormvloed uit onze geschiedenis was… (blz. 50 en 109)
over het slopen van hunebedden (en waarom) (blz. 130)
over de opkomst van de Rotterdams haven (blz. 148)

… en voor nog veel meer!

Achterin staat bovendien nog een mooie tijdlijn, die een goed overzicht geeft van alle gebeurtenissen.

Uitgeverij Gottmer, 2015