Alles komt goed, altijd - Leesbevordering in de klas

Alles komt goed, altijd Alice woont in België met haar ouders, grote broer Oscar, zus Rosa, broertje Jules en zusje Clara. In dit boek vertelt ze hoe de oorlog uitbreekt – de Eerste Wereldoorlog, die toen nog niet zo heette – en wat dit voor haar leven en familie betekent. Ze zien talloze vluchtelingen voorbijkomen en slaan uiteindelijk ook zelf op de vlucht. Het blijkt zinloos en ze keren weer terug naar hun huis. Maar de oorlog komt steeds dichterbij en hun levens komen steeds meer in gevaar. Langzaam ziet Alice haar familie uiteenvallen en wordt duidelijk dat alles níet altijd goedkomt…

Winnaar Woutertje Pieterse Prijs 2019.

Recensie

Dat dit verhaal zich afspeelt tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt slechts duidelijk door details. Paulus van de bakker die vertelt, dat er een moord was gepleegd. Niet één, maar twee. En dat het daarom oorlog werd. Tante Anne, die uit Brussel komt, waar ‘al zoveel automobielen reden’. Alice, die vertelt dat de vluchtelingen met karren langs wandelen, komende uit Luik. Leuven. Antwerpen. En dat ene woord, waar zoveel geschiedenis aan vast zit: Ieper. Alice woont in Ieper. Daar waar zóveel gevochten is… Als je al iets weet over de Eerste Wereldoorlog, beneemt het je de adem als je dat leest – Alice weet dan immers nog niet welke ellende haar te wachten staat, maar jij wel…

Maar eigenlijk gaat dit boek helemaal niet over de Eerste Wereldoorlog. Kenmerken van de Eerste Wereldoorlog komen weliswaar op een heel subtiele manier in het boek ter sprake (zoals bijvoorbeeld ook het gebruik van gas), maar nergens wordt er iets uitgelegd over de strijd. Dit verhaal gaat over Alice en hoe zij de oorlog moet zien te overleven. Eigenlijk gaat dit boek over elke oorlog. Ook over oorlogen van nu. Dit is een verhaal over vluchten, over angst, over afscheid moeten nemen en over heel erg veel verdriet. Dit verhaal doet je beseffen hoeveel geluk we hebben om te leven in vrede en vrijheid. Het doet je beseffen hoe moeilijk het moet zijn om het leven weer op te pakken nadat je een oorlog hebt meegemaakt.

Alice vertelt haar verhaal. Ze vertelt over de vluchtelingen die langs haar huis komen. Het geeft haar gek genoeg een veilig gevoel: ze komen immers naar hun streek – ‘die ene kleine strook België die nog niet bezet was door Duitsers.’ (blz. 28). Haar familie heeft nog hoop…

‘Het komt goed’, zei mijn moeder. Ik wist niet goed of ze het tegen een voorbij sjokkende vrouw of tegen ons zei. Misschien zei ze het gewoon tegen zichzelf. (blz. 28)

Maar dan komt het gedaver van kanonnen steeds dichterbij. Terwijl de kinderen ‘vluchtelingetje’ spelen, worden de zonen van de buurman meegenomen om te vechten in het leger. En dan komen de Duitse soldaten. Ze plunderen alles leeg; er is steeds minder eten. De familie moet ook vluchten.

Vluchten was weglopen van iets. Het was een beetje reizen, maar zonder te weten waarheen. Niemand wachtte op ons. Niemand zou naar ons uitkijken. Er zou geen maaltijd klaarstaan na die lange nacht, en ook geen warm bed. Misschien zouden we wel nergens kunnen blijven. Misschien wilde niemand ons in huis nemen. En dan zouden we weer verder moeten lopen. Ik werd zo moe, alleen maar door daaraan te denken. (blz. 58/59)

Maar ‘niets is erger dan vluchten’, dus de familie keert terug. En dan weet Alice’ vader na een tijdje ook niet meer zeker of hij gelijk had, want de familie krijgt te maken met heel heftige gebeurtenissen. Alice wordt boos op haar moeder, die maar bleef zeggen dat alles altijd goed kwam. Maar…

Ze had de hele tijd gelogen tegen ons. Terwijl we van haar geleerd hadden dat liegen slecht is. Misschien had ze twee keer ongelijk. Misschien waren er ook dingen die nooit goed kwamen. (blz. 122)

Prachtige zinnen, ontroerend en zeer gevoelig geschreven. Dat het boek uit Vlaanderen komt, is voor Nederlandse lezers nauwelijks merkbaar. Hoewel, misschien is het net ietsje poëtischer beschreven dan we in Nederlandse kinderboeken gewend zijn. Dat maakt dit boek echter juist zo mooi. De illustraties zijn misschien wel wat minder aantrekkelijk voor kinderen: in tegenstelling tot de kleurige cover zijn ze geheel in blauwtonen gedrukt en erg vaag gehouden.

Dit boek heeft in 2019 de Woutertje Pieterse Prijs gewonnen. Juan Khalaf (beste bibliothecaris van Nederland 2017) vertelde in een filmpje over de nominaties, waarom hij het boek zo goed vond: hij heeft zelf een oorlog meegemaakt en herkende blijkbaar veel in dit verhaal. ‘Ook in dit boek maak je heel veel mee.’ Hij vertelde dat hij het boek in de trein las en niet meer weg wilde leggen. Ik las het boek ook in de trein en had toen ik uitstapte het gevoel dat ik zelf de Eerste Wereldoorlog had meegemaakt. En ik vond het verschrikkelijk! Dus wat een verschrikkelijk goed boek is dit. Het is schokkend, heftig, aangrijpend, ontroerend, maar werkelijk prachtig.

Lestips

Als je wilt dat kinderen zich kunnen verplaatsen in het leven van een vluchteling of iemand die een oorlog mee heeft gemaakt, lees dan dit boek voor. Je hebt dan meteen de kans om dingen uit te leggen of te bespreken met de klas. Kinderen in groep 8 en goede lezers uit groep 7 kunnen dit boek zelfstandig lezen, maar houd er wel rekening mee dat ze heftige dingen te lezen krijgen. Het is sowieso aan te raden om met hen na te praten over het verhaal.

Een mooi fragment om het boek te introduceren in de klas is hoofdstuk 4:

Ze kwamen met (…) voor zicht uit. (blz. 25 t/m 29)

Eigenlijk geeft bovenstaand fragment al flink wat stof tot praten: over de gevoelens van de vluchtelingen, over het onderwerp van het boek (de Eerste Wereldoorlog) of over vertrouwen hebben in de toekomst.

Eerste Wereldoorlog

Het verhaal past natuurlijk prachtig in een project over de Eerste Wereldoorlog. Door dit boek voor te lezen terwijl je in andere lessen meer theorie geeft over deze oorlog, zullen er voor de kinderen steeds meer dingen op hun plaats gaan vallen. Zoals ik al zei: diverse elementen uit het verhaal, zoals gifgas, de plaats Ieper of kanonnen krijgen meer betekenis als de kinderen meer weten over deze onderwerpen. Het is mooi als kinderen zelf verbanden gaan leggen tussen het verhaal en de theorie die zij leren. Anderzijds kun je het verhaal ook juist als uitgangspunt nemen en van daaruit meer vertellen over de oorlog.

Zo kun je bijvoorbeeld hoofdstuk 7 gebruiken om uitleg te geven over de dienstplicht.

In hoofdstuk 15 gaat het over gas.

Oorlog en vluchten

Er zitten zoveel mooie fragmenten in dit boek over oorlog, vluchten, angst en hoop! Het zijn mooie stukken tekst om (filosofische) gesprekken mee te starten in de klas Lees een klein fragment voor en praat er vervolgens over door met de kinderen:

In dit fragment roept de pastoor iedereen op om ‘gewoon te doen’. Maar wat is gewoon doen?

‘Het is oorlog (…) wist ik niet. (blz. 33)

Vluchten is van alle tijden, net als de reacties erop. Ook in dit korte fragment zijn de meningen omtrent vluchtelingen verdeeld: sommige mensen vinden dat ze geholpen moeten worden, andere mensen vinden dat het profiteurs zijn. Dit kan een mooi bruggetje vormen als je het met de klas wilt hebben over de huidige politieke ontwikkelingen.

Iedereen had medelijden (…) toch minder triest. (blz. 37)

Waarom vluchten mensen? Logischerwijs denk je direct aan bommen of schieten, maar in dit verhaal vlucht de familie in eerste instantie vanwege de honger: ze gaan op zoek naar eten.

Er was steeds (…) vertrekken we?’ ‘Vannacht.’ (blz. 51/52)

Bestaat er zoiets als een goede leugen? Deze vraag stelt Alice zichzelf op blz. 122. Ze geeft zelf antwoord, maar wat vinden de kinderen in jouw klas?

Lesmateriaal Woutertje Pieterse Prijs

Schrijvers Lieke van Duin en Jos van Hest hebben bij het boek zeer uitgebreide lessuggesties ontwikkeld. Je kunt het hier lezen en/of een pdf downloaden.

Uitgeverij Lannoo, 2018