Made by Indira

door Caja Cazemier, Martine Letterie

Mode, tot elke prijs?

Terra (15 jaar) woont in Hilversum. Ze zit op de middelbare school en houdt van shoppen. Al haar geld gaat op aan nieuwe kleding, en als ze die goedkoop kan scoren, is dat natuurlijk top!

De Indiase Indira (ook 15 jaar) is geronseld om in een spinnerij te gaan werken. Ze hoopt dat ze met haar verdiensten de schulden van haar familie af kan betalen. Maar de mooie beloften van de fabriek blijken allemaal leugens te zijn geweest.

De ouders en tante van Terra zijn zich wel bewust van de praktijken in de kledingindustrie in Azië. Als Terra’s tante haar meeneemt op een reis naar India ontdekt Terra dat er een heel verhaal zit achter de kleren die ze koopt. En dat verhaal is niet zo mooi…

Recensie

Schrijfsters Caja Cazemier en Martine Letterie hebben al eerder samen boeken geschreven, waarin zij twee verhaallijnen laten afwisselen, die steeds meer met elkaar verbonden raken. Daarbij schreef Caja Cazemier over meisjes van nu en Martine Letterie over meisjes van vroeger. Dit deden zij bijvoorbeeld in het indrukwekkende boek Familiegeheim, over de Tweede Wereldoorlog.

In het boek Made by Indira besloten zij echter niet het verleden in te duiken, maar te schrijven over een ‘meisje hier’ en een ‘meisje daar’. En zo ontstond dit boek: een boek waarin het verhaal van Terra (meisje hier) afwisselt met het verhaal van Indira (meisje daar). Aan het einde van het verhaal komen zij elkaar tegen.

Terra wordt door haar tante namelijk meegenomen naar India. Haar tante werkt voor Mondiaal FNV en moet voor haar werk kledingfabrieken in India bezoeken. Terra houdt nogal van goedkope kleding (van de ‘Fourmark’) en haar ouders en tante willen haar wel eens bewust maken waar en door wie haar kleding wordt gemaakt. Terra is natuurlijk wildenthousiast: naar India! Een verre reis maken! Maar al snel komt ze erachter dat er ook een keerzijde is: armoede, kinderarbeid en heel veel ellende…

Die ellende krijgt de lezer al te horen door het verhaal van Indira. De omstandigheden in de fabriek waar zij komt te werken, zijn ronduit schokkend en haar verhaal maakt daardoor niet alleen veel indruk op Terra – die haar in de loop van het verhaal dus tegenkomt – maar natuurlijk ook op de lezer! Na het lezen van dit boek denk je wel een keertje extra na voor je een goedkoop shirtje koopt. Dat het boek wordt aangeraden voor 12 jaar en ouder heeft echter vooral te maken met de leeftijd (15) en leefwereld van Terra. Toch is dit ook een heel goed boek voor in groep 8. Vooral de meiden houden op die leeftijd al vaak van shoppen en door hun beperkte budget zullen zij – net als Terra – erg blij zijn met goedkope kleding. Met dit verhaal zullen zij zich bewust worden van het verhaal achter de kleding.

Dat dit ook het doel was van de schrijfsters, is overduidelijk. Het boek sluit af met een spreekbeurt van Terra aan haar klas over alles wat ze heeft geleerd en gezien. Terra geeft tips aan haar klasgenoten die door de lezer natuurlijk ook kunnen worden opgevolgd. Ook in een nawoord schrijven de auteurs wat de jonge lezers kunnen doen. Zo geven zij suggesties voor ruilfeestjes en roepen ze de lezers op om kritisch na te denken of ze wel echt iets nodig hebben voor ze iets kopen. Het boek gaat dus verder dan bewustmaken: het probeert ook iets te veranderen. Niet voor niets sluiten de auteurs af met een mooi citaat van Mahatma Gandhi:

‘Wees de verandering die je van je omgeving verlangt.’ (blz. 208)

Lestips

Dit boek doet in veel opzichten denken aan het boek Zeg maar dat je vijftien bent van Jacqueline Zirkzee (10+): ook in dat boek lees je over de erbarmelijke omstandigheden in de Indiase kledingindustrie en gaat een meisje onder valse voorwendselen naar een fabriek. Er zijn echter ook grote verschillen: dit boek gaat veel dieper op de materie in (logisch, bijna 4x zoveel pagina’s), maar brengt het verhaal ook naar de leefwereld van de lezer toe. Ook gebeuren er nog net iets heftigere dingen in dit boek dan in het verhaal van Zirkzee.

Echt een boek voor groep 8 dus, waarbij het verhaal meiden waarschijnlijk meer zal aanspreken dan jongens, omdat zij zich kunnen identificeren met Terra. Niet alleen praat ze over shoppen, maar ze appt ook met vriendinnen en met een jongen waar ze verliefd op is. Onderwerpen waar de meeste jongens niet zoveel mee hebben…

India

Toch kun je dit boek ook prima gebruiken in een klassikale lesactiviteit. Je kunt bijvoorbeeld een fragment voorlezen om de kinderen in je klas te vertellen over India. In het volgende fragment komt Terra net aan in het land en verbaast ze zich over alles wat ze ziet. Het beschrijft een toeristische ervaring in India:

Het is een rechtstreekse (…) de zachte lakens. (blz. 46 t/m 55)

Dat er mensen zijn die ook heel anders leven en wonen dan in de grote stad, blijkt wel uit het volgende korte fragment. Het gaat over het (officieel afgeschafte) kastensysteem:

De waterkraan die (…) andere mensen staat. (blz. 24)

Ook de achtergestelde situatie van meisjes en vrouwen komt goed aan bod in dit boek:

Akila vertelt: ‘Ik (…) hebben geen keus.’ (blz. 141)

Kledingindustrie

Het boek is echter vooral geschikt om kinderen bewust te maken van de uitbuiting in de kledingindustrie. Een mooie overgang naar dit onderwerp kun je maken met dit fragment:

Het ontbijt in (…) zijn andere regels. (blz. 83 t/m 86)

Vervolgens kun je een stuk uit het verhaal van Indira voorlezen. Het volgende fragment (hoofdstuk 8) gaat over haar aankomst bij de fabriek.

De chauffeur schuift (…) Jij vast ook.’ (blz. 74 t/m 82)

De kans is groot dat kinderen na dit fragment het boek graag willen lezen om te weten hoe het verder gaat!

Lesbrief & Schrijver in de klas

Bij het boek is een uitgebreide lesbrief geschreven, die je ook heel goed kunt gebruiken om te praten over het kastensysteem, mensenrechten of de kledingindustrie. Er staan bovendien heel praktische opdrachten in!

Daarnaast heeft schrijfster Caja Cazemier een speciaal themaprogramma dat aansluit bij de Kinderboekenweek 2019: “Reis mee naar India, naar de wereld van de kledingindustrie.” Waar onze kleren gemaakt worden: dat verhaal gaat ons allemaal aan! Je kunt Cazemier boeken voor een klassenbezoek – tijdens de Kinderboekenweek, maar natuurlijk ook ervoor of erna. Dit thema blijft altijd interessant om over te praten! Cazemier kan uit eigen ervaring vertellen over de verhalen van Indiase meisjes (zie ook de lesbrief): zij spraken in India met maar liefst 75 meisjes. Kijk voor meer informatie op haar auteurspagina op de website van De Schrijverscentrale.

Martine Letterie komt ook graag op scholen. Je kunt haar boeken via deze webpagina.

Lees ook:

Uitgeverij Ploegsma, 2018