De jongen achter in de klas

door Onjali Q. Raúf

Achter in mijn klaslokaal stond vroeger een lege stoel. Nu zit er een nieuwe jongen. Hij heet Ahmet.

Hij is negen jaar (net als ik), maar hij is heel anders. Hij praat nooit en lacht nooit en hij houdt niet van snoep – zelfs niet van citroenzuurtjes, die ik het allerlekkerst vind! Heel raar…

Maar toen kwam ik achter de waarheid: Ahmet is eigenlijk helemaal niet vreemd. Hij heeft zijn land moeten ontvluchten vanwege oorlog. Een echte oorlog, met bommen en vuur en kogels die mensen verwonden. En hoe meer ik over hem te weten kom, hoe meer ik hem wil helpen.

En daar komen mijn beste vrienden Josie, Michael en Tom om de hoek kijken. We hebben namelijk een plan…

Vertaald door Tjalling Bos.

Recensie

Kinderboeken over vluchtelingen zijn er inmiddels al best veel, maar dit verhaal is toch wel heel bijzonder. De 9-jarige hoofdpersoon (bijna 10) is een ongelooflijke lieverd, die zich vanaf dag één bekommert om nieuwkomer Ahmet. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van dit kind, maar het meest bijzondere is dat je geen idee hebt hoe de hoofdpersoon heet. Sterker nog: na 40 bladzijden besefte ik ineens dat het zowel een jongen als een meisje kon zijn! Fantastisch hoe schrijfster Onjali Q. Raúf met dit concept heeft gewerkt in dit boek. Slechts één keer ‘verspreekt’ iemand zich en weet je het geslacht zeker (kijk maar of je erachter komt!). Het niet-in-een-hokje kunnen stoppen van de hoofdpersoon staat symbool voor dit mooie verhaal: er is veel aandacht voor vooroordelen, culturen en beeldvorming.

Door de luchtige manier van vertellen en de wat naïeve stem van de hoofdpersoon leest het verhaal heel makkelijk en zit er flink veel humor in. Tegelijkertijd snijdt het verhaal behoorlijk pittige thema’s aan. Ondanks de kinderlijke toon, is de ik-figuur een kind dat over heel veel dingen nadenkt en geen al te makkelijk leven leidt. Vader is verongelukt en moeder heeft twee banen en is daardoor bijna nooit thuis. Het is duidelijk dat ze het niet al te breed hebben, al ziet de hoofdpersoon dat niet per se zo.

Ik vond dat de nieuwe jongen er helemaal niet gevaarlijk uitzag, en ook niet ziek. Daarom geloofde ik eerder het gerucht dat hij uit een superrijke familie kwam en dat zijn ouders hem in het geheim naar onze school hadden gestuurd om te voorkomen dat hij werd ontvoerd. Michael zei dat ontvoerders hem niet op onze school zouden zoeken omdat de school niet in een dure buurt stond. Tom was het met hem eens. Toen hij uit Amerika hierheen verhuisde, hadden zijn oudere broers tegen hem gezegd dat ze nu blijkbaar arm waren omdat ze aan de arme kant van Londen gingen wonen, en niet aan de rijke kant. Ik begreep niet goed wat hij bedoelde. Volgens mij heeft Londen geen kanten. Op een kaart lijkt de stad nog het meest op een klodder gemorste jam. (blz. 27)

In eerste instantie weten de kinderen uit de klas van juf Kahn niet waar Ahmet vandaan komt. Hij spreekt geen Engels, maar de hoofdpersoon doet er alles aan om contact met hem te krijgen. Pas na een tijdje wordt duidelijk dat hij is gevlucht uit Syrië. Onderweg is hij zijn ouders en zusje kwijtgeraakt en als de hoofdpersoon in de bus hoort dat de grenzen voor vluchtelingen gaan sluiten, besluit deze dat er iets moet worden gedaan om de ouders van Ahmet op tijd naar Londen te halen. Er wordt een plan gemaakt: ‘Het Beste Idee van de Wereld’. Het is een behoorlijk naïef plan en dat levert een hilarisch verhaal op, waarbij de hoofdpersoon en vriend Tom naar Buckingham Palace gaan om een brief aan de koningin te bezorgen.

Mooi is dat de schrijfster, die zelf veel met vluchtelingen heeft gewerkt, allerlei reacties van volwassenen en kinderen op de komst van Ahmet en ‘het Beste Idee van de Wereld’ heeft verwerkt in het verhaal. Ahmet krijgt met flink wat pestgedrag te maken. Dat zal de lezer, net als de hoofdpersoon, zeker aan het denken zetten over vluchtelingen en vooroordelen.

‘Waarom is hij zo boos, mama?’ vroeg ik terwijl ik haar hand vastpakte. ‘En waarom zegt hij nare dingen over vluchtelingen?’
‘Omdat hij een gevoelloze egoïst is die alle mensen haat en niemand wil helpen,’ zei mama. ‘Zelfs kinderen die moesten vluchten zoals Ahmet.’
‘O,’ zei ik terwijl ik me afvroeg hoe je iemand kon haten die vluchtte voor kogels en bommen. Meneer Greggs had vast nooit iemand zoals Ahmet ontmoet. Anders had hij nooit zulke vreselijk dingen kunnen zeggen over vluchtelingen.

Het is ook zeker het doel van de schrijfster geweest om kinderen aan het denken te zetten over deze onderwerpen, al ligt die moraal er totaal niet dik op in het verhaal. Het is daarnaast confronterend hoe de schrijfster steeds meer informatie geeft over de identiteit van de hoofdpersonen en daarmee het beeld van de personages dat je tijdens het lezen ongetwijfeld hebt gemaakt, steeds kan veranderen. Na afloop van het verhaal vind je nog extra informatie over vluchtelingen, maar ook denkvragen ‘om diep over na te denken (zonder hoofdpijn te krijgen…)’ en een opdracht om ‘stukjes van jouw eigen puzzel’ op te schrijven: wie ben jij en wie wil jij zijn? Heel knap, om zoveel diepgang te leggen in zo’n fijn, luchtig lezend kinderboek! Een aanrader voor elke schoolklas!

Lestips

Het verhaal komt wat langzaam op gang, aangezien de hoofdpersoon best lang over nieuwe schoolspullen doorbabbelt. Dat zal niet elke lezer direct aanspreken (sowieso is het bij ons op de basisschool niet zo gebruikelijk om nieuwe schoolspullen te gaan kopen voor de eerste schooldag). Goed om dit te benoemen als je het boek gaat promoten: de eerste bladzijden zijn vooral bedoeld om de hoofdpersonen (de ik-figuur en beste vrienden) beter te leren kennen. Het ‘echte verhaal’ begint pas op blz. 13. Zo wordt het eigenlijk ook aangekondigd: “Het begon allemaal met de lege stoel”.

Je zou deze bladzijden kunnen voorlezen om het verhaal te introduceren (blz. 13 t/m 16), maar dat is nog niet heel erg spannend. Wat dat betreft is hoofdstuk 3 leuker om te gebruiken als boekpromotie, al moet je dan wel even zelf vertellen dat er een nieuwe jongen in de klas is gekomen: Ahmet. Vertel dat het nogal lastig is om contact met hem te maken, maar dat de hoofdpersoon vastbesloten is om vrienden met hem te worden, omdat hij er zo bang en verdrietig uitzag toen hij in de klas kwam.

De volgende dag (…) het nodig had. (blz. 24 t/m 29)

Mooi is dat bovenstaand fragment eindigt met een nieuwsgierigmakende vooruitblik!

Als je het verhaal besluit voor te lezen (AANRADER), dan is het slim om voor de eerste keer voldoende tijd in te ruimen, zodat het verhaal goed op gang komt. Het zal lastig zijn om de klas het verhaal in te trekken met enkel de eerste bladzijden.

Pesten

In de klas van de hoofdpersoon zit een jongen ‘die altijd aan het pesten is’. Op blz. 26 beschrijft de hoofdpersoon op interessante wijze het ‘systeem van pesten’. Zien jouw leerlingen dit ook zo?

‘ik maakte me zorgen (…) Zelfs de leraren. (blz. 25/26)

In het volgende fragment wordt er flink gepest.

‘Hier,’ zei ik zodra we (…) Brendan had afgeranseld. (blz. 82 t/m 87)

Het geeft een goede aanleiding om te praten over hoe je moet reageren op pesten. Mooi is hoe hierin het perspectief van het kind centraal staat; je zult als leerkracht dus flink aan de bak moeten om uit te leggen waarom er niet geslagen mag worden. Maar daardoor geeft het juist een goede opening: het fragment verwoordt goed wat veel kinderen zullen denken.

We probeerden (…) uit te leggen dat (…) iemand slaan als hij gemeen is en iets afpakt wat van jou is je soms een honderd keer zo goed gevoel geeft als gewoon naar een leraar gaan. (blz. 86)

Ook dit fragment over pesten is nog erg interessant om te bespreken: Wat is erger: pesters die praten of pesters die slaan?

Ik vond dat (…) blijven het langst. (blz. 219)

Vluchten / Vluchtelingen

Een van de indrukwekkendste dingen in dit boek is het verhaal van Ahmet, waarin hij de klas vertelt over zijn vlucht uit Syrië. Aangezien hij nog niet zo goed Engels spreekt, doet hij dat aan de hand van tekeningen. Beelden zeggen in dit geval meer dan woorden… de ik-persoon trekt conclusies uit de tekeningen die nog erg naïef zijn (al is de ernst wel duidelijk!)… Misschien dat de kinderen in jouw klas al iets verder zijn en andere conclusies kunnen trekken uit de tekeningen?

‘Luister, allemaal,’ zei ze. (…) was als hij. (blz. 92 t/m 99)

Het complete verhaal wordt trouwens later in het boek nog verteld: vanaf blz. 120.

In het verhaal komt ook kort aan bod dat vluchten van alle tijden is. Er wordt een link gemaakt met de Tweede Wereldoorlog op blz. 112 t/m 114:

‘Net toen ik (…) er geweest waren.

Vooroordelen / reacties op vluchtelingen

Zoals hierboven al gezegd, is het heel mooi om te lezen hoe verschillend allerlei mensen reageren op de komst van Achmet en de actie van de hoofdpersoon bij Buckingham Palace.
Je kunt hier een aantal reacties uit halen en kinderen in je klas op laten reageren. Wat denken zij daarvan?

• ‘Dat geeft natuurlijk (…) in te pikken. (blz. 32/33)
• Als hij uit (…) daaraan willen ontsnappen. (blz. 33)
• Die ellendige vluchtelingen (…) geld willen hebben. (blz. 193)
• Ik kan er (…) proberen… te leven…’ (blz. 192)

De hoofdpersoon probeert het te begrijpen waarom mensen zo hatelijk op Achmet reageren (zie citaat in de recensie), blz. 194. Het is een mooie aanleiding voor een goed klassengesprek. Ook de vragen achterin het boek (blz. 258/259) zijn perfect te gebruiken voor een gesprek over vluchtelingen. Mooi is ook dat de schrijfster er rekening mee houdt dat je zelf ook een vluchteling in de klas kunt hebben. Ook voor deze kinderen staat er een mooie vraag in.

Op blz. 260 legt de auteur ook nog uit wat het verschil is tussen een vluchteling en een immigrant. Deze kennis kun je wellicht meenemen in het gesprek.

Diversiteit

Het is echt superknap hoe de schrijfster speelt met je eigen beeldvorming terwijl je dit boek aan het lezen bent. Onbewust vorm je je immers toch een beeld van de hoofdpersoon. Is het een jongen of een meisje? Waar baseer je dat op? Hoe ziet hij of zij eruit? Het is ontzettend leuk om dit halverwege het verhaal eens met de klas te bespreken. Hoeveel verschillende types krijg je dan ’te zien’? Iedereen bedenkt toch immers zijn eigen held!

Mooi is dan hoe die hoofdpersoon steeds duidelijker beschreven wordt naar het einde toe. Moet je je beeld bijstellen? Lukt dat? Lees je het verhaal nu anders?

Ook met de moeder van de hoofdpersoon kun je dit doen: Hoe ziet zij eruit? Klopt dat aan het einde van het verhaal nog steeds?
Het enige personage dat een gezicht krijgt door middel van een illustratie is de (overleden) vader van de hoofdpersoon. (blz. 37)

Er is in Nederland de laatste tijd steeds meer vraag naar diversiteit in verhalen. In dit boek komen kinderen in allerlei kleuren en van verschillende geloven voor. Ook de schrijfster zelf is een mooi voorbeeld van een multiculturele dame: deze Engelse draagt een hoofddoek (te zien op het stofomslag) en heeft een naam die aangeeft dat zij ook andere roots heeft dan de Engelse.

Londen / Buckingham Palace

Het verhaal speelt zich af in Londen. Je krijgt een beeld van hoe je je in de stad kunt verplaatsen (bus, metro, taxi) en hoe de wisseling van de wacht bij Buckingham Palace plaatsvindt. (vanaf blz. 175)

---

Uitgeverij Lemniscaat, 2019

 

---