De Veger

door Jonathan Auxier

Het verhaal van een meisje en haar monster

Het is vijf jaar geleden dat de Veger is verdwenen. Sindsdien heeft Nan geen andere keuze dan te werken als schoorsteenveger voor de meedogenloze Wilkie Crudd.

Wanneer Nan tijdens het vegen vast komt te zitten in een brandende schoorsteen, is ze bang dat ze er nooit meer levend uit zal komen. Maar dan wordt ze gered door een wezentje gemaakt van roet en as, een golem. Het wezentje is lief, onschuldig en nieuwsgierig naar de wereld om hem heen. Nan noemt hem Charlie en samen vluchten ze voor de wrede Wilkie Crudd. Ze duiken onder in een leegstaand huis, ergens in Londen. Maar kunnen ze op die manier ontsnappen aan haar oude meester?

Vertaald door Esther Ottens.

Recensie

Een verhaal over een jonge schoorsteenveger – dat doet direct denken aan de prachtige, ontroerende klassieker Levende bezems van Lisa Tetzner. Jonathan Auxier heeft in dit boek echter een licht magische twist aan het verhaal over schoorsteenvegers gegeven. Dat maakt dit boek sprookjesachtiger, maar zeker niet minder aangrijpend. De harde werkelijkheid dat kinderen als levende schoorsteenvegertjes werden gebruikt, zul je ook na het lezen van dit boek nooit meer vergeten.

Anders dan Levende bezems speelt dit verhaal zich af in Londen. Het boek begint met een terugblik naar het leven van een meisje met haar Veger. Al snel blijkt dat de Veger bij ‘Vroeger’ hoort en dat Nan Mus het meisje is waar dit verhaal over gaat. Nan werkt inmiddels voor de meester Wilkie Crudd, wat betekent dat ze vreselijk slecht verzorgd wordt en gevaarlijk werk moet doen: het vegen van schoorstenen door zelf door de pijpen te kruipen. Het is een onvoorstelbaar en beklemmend idee hoe dit geweest moet zijn voor kinderen. Want wat dit boek direct duidelijk maakt: dit is écht gebeurd.

Als je nog nooit in een schoorsteen bent geklommen, vraag je je misschien af hoe dat is.
Stel je voor dat je een boek open voor je houdt. Misschien doe je dat nu wel? Stel je een zwarte tunnel voor die precies zo breed en zo hoog is als je boek; een eindeloze, bochtige tunnel, zonder licht aan het eind.
Stel je voor dat de muren van de tunnel zo ruw zijn dat je je vel eraan openhaalt. Stel je voor dat sommige muren je kunnen verpletteren als je ze verkeerd aanraakt. Stel je voor dat sommige muren in brand staan.
Stel je nu voor dat je een zak over je hoofd trekt.
Haal diep adem, als dat nog lukt.
En kruip erin.
(blz. 47/48)

Mocht je dit al schokkend vinden; het wordt helaas nog erger. Nan komt vast te zitten in een schoorsteen en wordt er op een gruwelijke manier uitgehaald. De enige reden dat ze dit overleeft, is door de hulp van een klein roetje. En daar komt de magie in het verhaal… Het roetje dat de Veger vlak voor zijn verdwijning voor Nan had achtergelaten, blijkt namelijk niet alleen warmte af te geven, maar een wezentje te zijn. Een wezentje van roet en as. Nan noemt hem Charlie.

Hoewel het flink wat van je verbeeldingskracht vraagt om Charlie voor je te kunnen zien, vergeet je – net als Nan – al snel dat Charlie een vormeloos monstertje is. Hij is lief en onschuldig als een klein kind. Nan komt erachter dat hij een soort golem is: een ‘mens op maat’ uit het joodse geloof. Een golem is een beschermer en dat is ook precies wat Charlie voor Nan blijkt te zijn. Dat hij er misschien uitziet als een monster, is voor Nan totaal niet relevant.

Nan legde haar hand in zijn hand. Die was warm en kruimelig en precies groot genoeg. Alsof hij voor haar was gemaakt. ‘En wat dan nog als je een monster bent?’ Ze kneep in zijn vingers. ‘Voor mij ben je helemaal goed zo.’ (blz. 231)

Na de komst van Charlie ziet Nans leven er al een stuk rooskleuriger uit, ook al veegt ze nog steeds schoorstenen. Ze vindt bovendien warmte bij Miss Bloom; een juf die haar vertelt over het joodse geloof en met wie Nan praat over het leven, boeken en verhalen. Nan krijgt daarnaast veel gezelschap van een jongen die op straat leeft: Toby. Het is erg mooi om te lezen hoe hun vriendschap zich ontwikkelt, zeker als Nan erachter komt dat het geen toeval is dat hij altijd in haar leven is geweest. Door middel van flashbacks krijg je steeds meer te weten over haar verleden en de rol van de Veger in dit verhaal.

Echter, net op het moment dat je helemaal verwarmd bent door de sfeervolle taal, de mooie wijsheden en de hoopvolle ontwikkelingen, slaat het noodlot toe. Nan besluit dan niet alleen haar eigen leven te veranderen, maar ook dat van anderen. Het is een spannend slot, waarin alles mis dreigt te gaan en afscheid onvermijdelijk is. Het boek geeft daarbij een prachtig beeld van het einde van de roerige 19e eeuw, waarin protestmarsen en emancipatie een belangrijke rol speelden. In het nawoord legt Auxier echter ook de link naar het heden:

Toen ik me verdiepte in het Londen van Nan dacht ik dat ik een andere wereld bestudeerde. Maar ik kwam er al snel achter dat ik in werkelijkheid in een spiegel keek. Armoede, kinderarbeid en antisemitisme bestaan ook vandaag de dag nog, hoe graag we ook doen alsof het niet zo is. Alleen als we bereid zijn terug te kijken, hebben we enige hoop op vooruitgang.

Het is duidelijk dat Auxier de tijd heeft genomen om dit complexe, aangrijpende en prachtig geformuleerde verhaal op bouwen. Hoewel er heel veel filosofische wijsheid en diepgang in dit verhaal zit, is het heel evenwichtig geschreven en wordt het nergens belerend of zwaar. Het is een verhaal dat ongelooflijk veel indruk maakt en dat je maar moeilijk uit je hoofd zal kunnen zetten. Een boek om te koesteren.

Lestips

Dit is zeker een prachtig voorleesboek of mooi boek om zelfstandig te lezen. Voor dat laatste moet een kind misschien wel even over een drempel geholpen worden, want het is een behoorlijk dikke pil (383 p.). Het boek heeft daarnaast een vrij klein lettertype (duidelijk anders dan ‘normaal’) en het poëtische taalgebruik is ook niet altijd gemakkelijk (wel mooi!).

De lateherfsthemel was een kolkend grijs vat. In de lucht hing een geur van as en overmoed. Dode bladeren dansten door de straten als broze geesten. (blz. 99)

Als je het boek voorleest, is het helemaal geen slecht idee om de beeldspraak af en toe even uit te lichten en te bespreken! Doe dit echter niet tijdens het voorlezen van het verhaal zelf, want dat onderbreekt de magie van het verhaal teveel. Maar een (begrijpend) leesles ‘De taal van het voorleesboek uitgelicht’ is zeker de moeite waard om in te plannen!

Om kinderen te vertellen over dit boek, zou ik eerst een fragment voorlezen over de Veger.

Het meisje was (…) in leven hield. (blz. 20 t/m 23)

Aansluitend kun je het stukje voorlezen over hoe het is om schoorsteenveger te zijn. Daarna lees je de achterkant van het boek voor.

Nan wilde zo (…) En kruip erin. (blz. 47/48)

Tijd van burgers en stoommachines

Dit verhaal is een mengeling van feiten en fantasie. Achterin het boek is te lezen wat er allemaal echt is gebeurd. Daar lees je bijv. over het Londen in de 19e eeuw, maar natuurlijk ook over het werk van de schoorsteenvegers. Uit het verhaal blijkt ook goed hoe groot de verschillen waren tussen rangen en standen; je leest over meesters en hun leerlingen; je leest over de verschillen tussen meisjes en jongens.

De tijdgeest komt erg goed naar voren: je leest o.a. over de kleding, de voertuigen (koetsen, omnibussen) en de grote armoede.

Zelf liep Nan op blote voeten, van onderen hard als leer door het jaren klimmen over ruw steen. Ze vond het niet erg. In de verkeerde buurten konden schoenen je dood worden. Niemand kon stelen wat je niet had. (blz. 44)

Interessant is ook de jodenhaat die beschreven wordt (blz. 157) – het verhaal maakt duidelijk dat het antisemitisme niet alleen verbonden is aan Hitler en WO II.

Jodendom

Het geloof speelt geen echte rol in dit verhaal, maar omdat Charlie een golem is, wordt het joodse geloof wel regelmatig aangestipt. Zo wordt o.a. verteld over Pesach (blz. 271-273) maar ook over het feit dat joden in de 19e eeuw een zeer slechte reputatie hadden. (blz. 157 en 208).

Leren

Er staan mooie wijsheden over leren in dit boek!

Zo staat er over leren lezen:

‘De beste manier om iemand liefde voor lezen bij te brengen is door iets te lezen wat je zélf mooi vindt, ook al is het nog moeilijk.’ (blz. 161)

Iets om ter harte te nemen als je een voorleesboek uitkiest!

Maar ook dit is een wijsheid om te delen in de klas: durf toe te geven dat je iets niet weet!

‘Ik heb altijd (…) onwetendheid in stand. (blz. 207)

Ontwerp je eigen huis

Het vrolijkste stukje in dit verhaal is misschien wel het inrichten van het huis waar Nan en Charlie naartoe vluchten. Het is een gigantisch huis, met heel veel kamers en ze besluiten deze op zeer creatieve wijze in te richten. Niet alleen een woonkamer en slaapkamer dus… maar ook een bozebuienkamer, een parcours en een op-potten-en-pannen-slaankamer. Denk aan het succes van ‘De Waanzinnige Boomhut-boeken’: kinderen vinden het geweldig om dit soort kamers te verzinnen.

Meteen een leuke opdracht: ontwerp je eigen huis en verzin tenminste vijf geweldige kamers.

Voorleesfragment ter inspiratie:

‘Dit huis moet (…) dat soort dingen. (blz. 97-98)

Uitgeverij Billy Bones, 2019