De jongen op het dak - Leesbevordering in de klas

De jongen op het dak Op het dak van een gebouw in de stad zit een jongen. Binnen in hem doet het pijn. Daar probeert hij niet aan te denken. Hij wil niet deelnemen aan het gekrioel onder hem. Hij bekijkt het doen en laten van de maan aan de overkant, de vrouw op het plein, het meisje dat naar school gaat, zijn mama…

Hij kijkt, hij observeert. Maar hij heeft er niets mee te maken. Of wel?

Recensie

De jongen zit altijd op het dak. Dag en nacht. (blz. 11)

Je voelt vanaf de eerste bladzijde dat dit een verhaal vol droefheid is. Dat begint al met de ontroerende intro (voor mama…) en vervolgt door kleine details: een lege boodschappentas die loodzwaar lijkt, hangende schouders en zwijgzaamheid. De jongen woont op het dak omdat hij daar veilig is voor gevoelens.

De jongen heeft genoeg gevoeld. Voor de rest van zijn leven. (blz. 20/21)

In plaats van te voelen, observeert hij. Zeer nauwkeurig. Hij deelt mensen in in groepjes: achtuurmensen (chaotisch en druk), negenuurmensen (de kantoormensen) en tienuurmensen, die zijn trager. Maar soms zijn er mensen die de routine doorbreken. De jongen observeert hen vanaf het dak en doordat hij wil begrijpen wat ze doen en wie ze zijn, maken ze ongemerkt toch gevoelens bij hem los.

Dan gebeurt het: de knak. Het hoofd van de jongeman zakt, samen met zijn schouders en zijn knieën. Langzaam gaat hij op de doos zitten. De jongen kent de knak. Het is één kort moment. Als je denkt dat het wel gaat, als je denkt dat je je alleen de mooie momenten kunt herinneren. Dan schuift één zwarte herinnering ervoor. Knak, zegt het dan in je. (blz. 16)

Aline Sax is werkelijk een meester in het vertellen van een verhaal in weinig woorden. Als geen ander kan zij een sfeer neerzetten met slechts een paar prachtige treffende zinnen. De samenwerking met Sassafras De Bruyn versterkt dat nog eens, want ook zij weet met haar kunstzinnige, surrealistische tekenstijl en enkele kleurdetails de gevoelens in dit verhaal heel mooi te verbeelden. Het is ontzettend knap hoe zij met slechts een paar potloodlijntjes een heel aangrijpend verhaal kan vertellen.

Toch is het zeker niet alleen droefenis in dit verhaal, integendeel zelfs. De jongen ziet namelijk ook heel mooie dingen vanaf het dak. Juist doordat gewoontes worden doorbroken, ontstaan er nieuwe situaties. Kleine, schijnbaar toevallige gebeurtenissen kunnen grote gevolgen hebben! Maar de jongen ziet ook dat die gevolgen niet altijd negatief hoeven te zijn.

Psychologisch gezien is dit verhaal heel interessant en er is genoeg om diep over na te denken. Aline Sax vraagt wel behoorlijk veel van de lezer, want in diverse situaties moet je zelf zien aan te voelen wat er aan de hand is. Wat zou er gebeurd zijn, wat gaat er in het hoofd van de personages om? Ook het dromerige einde is niet heel duidelijk en vraagt een eigen invulling van de lezer. Het is dan ook geen boek om even snel door te lezen, maar het vraagt aandacht en overpeinzing. Door te praten over dit bijzondere boek, zullen kinderen wellicht bewuster gaan kijken naar de mensen om hen heen. Tegelijkertijd is het een heel troostrijk verhaal voor mensen die met een groot verdriet te maken hebben. Bijzonder mooi.

Lestips

De tekening op de cover biedt eigenlijk al stof voor gesprek: wat zie je hier? Waarom zit deze jongen (als het de jongen op het dak is) met zijn hoofd in de wolken? Zou het een vrolijk boek zijn of juist niet? Eventueel kun hiervoor meerdere illustraties uit het boek laten zien – wat denken de kinderen daarvan? Laat in dat geval ook zeker een paar illustraties verder in het verhaal zien; kinderen zien dan gelijk dat er ook vrolijkere prenten te zien zijn.

Vervolgens kun je een stukje voorlezen uit het boek. Je kunt daarvoor ook het inkijkexemplaar gebruiken op de website van de uitgever.

De jongen zit (…) wervelen als confetti. (blz. 11/12)

Vraag vervolgens: Wat zou er gebeurd kunnen zijn? Waarom zit die jongen op het dak? Waarom zingt zijn moeder niet meer?

Daarna kun je ook nog deze prachtige boektrailer bekijken met de klas:

Misschien worden kinderen zelf nieuwsgierig naar het verhaal, misschien besluit je het hele verhaal klassikaal te gaan voorlezen… Niet alle kinderen zullen hier direct voor openstaan, want het vraagt behoorlijk wat empathisch vermogen om je in dit boek te kunnen inleven.

Zo is het heel boeiend om met je klas te praten wat er met de kantoorman op blz. 58 aan de hand zou kunnen zijn. De illustraties zijn daarbij heel belangrijk! Nergens in het verhaal wordt verteld wat er echt is gebeurd – de jongen weet dit immers ook niet; net als de lezer observeert hij alleen maar – maar je kunt het, zeker als volwassene, vast wel opmaken uit de tekst en de tekeningen. Zijn er kinderen die dit ook snappen?

Misschien hebben kinderen wel soortgelijke dingen als in het verhaal meegemaakt… dat opent meteen een prachtige mogelijkheid om met hen in gesprek te gaan over gevoelens van verlies en verdriet.

Uitgeverij De Eenhoorn, 2020