Dyslectische kinderen leren lezen

Lezen thuis

Iedereen is het er wel over eens dat het best een uitdaging is om kinderen in de huidige tijd aan het lezen te krijgen en te houden. Een extra uitdaging voor leesbevorderaars (en ouders) vormen de kinderen waarvoor lezen zelf een uitdaging is. Kinderen met leesproblemen of dyslexie moeten namelijk extra moeite doen om te lezen en dan is het wel heel verleidelijk om iets anders te gaan doen, als dat ook kan.

Zoals altijd geldt ook hier: reik de juiste boeken aan en je krijgt kinderen (weer) aan het lezen. Niet voor niets heb ik ook al van begin af aan een apart lijstje van dyslexie-vriendelijke boeken op de site staan en heb ik in een artikel al aandacht besteed aan dyslexie en wat nou dus die dyslexie-vriendelijke boeken zijn. Maar het grote probleem is: wat zijn nou de juiste boeken voor dyslectische kinderen? Want dat is natuurlijk per kind verschillend. In het lijstje staan dan ook vooral boeken waarbij uitgevers hun best hebben gedaan om de boeken dyslexie-vriendelijk te maken (met een ruime bladspiegel of een speciaal lettertype) of boeken waarin de hoofdpersoon zelf dyslectisch is, maar belangrijk is om te beseffen dat dyslectische kinderen ook prima ‘gewone’ boeken kunnen lezen, mits ze dit zelf graag willen!

Dyslectische kinderen leren lezenIn 2018 bezocht ik een lezing van Anneke Smits, waar ik in het artikel De leerkracht als influencer al iets over schreef, en daarvan leerde ik dat ‘novelty’ het sleutelwoord is: een verhaal moet iets onverwachts hebben. Eigenlijk heel logisch: een leerling die moeite heeft om de tekst te lezen, wil natuurlijk continu gemotiveerd worden om verder te lezen en dat gebeurt als je steeds weer wordt verrast.

Mijn interesse was gewekt! En daarom was ik ook heel blij toen ik het boek Dyslectische kinderen leren lezen van Anneke Smits en Tom Braams zag, met daarin werkvormen voor de behandeling van leesproblemen. Ik was heel benieuwd of hier wellicht nog meer handige tips in zouden staan.

Goed leesonderwijs

Dyslectische kinderen leren lezen is inderdaad een heel interessant boek, maar je moet er geen kant-en-klare boekentips of ‘instant’ oplossingen van verwachten. De auteurs maken het in het voorwoord al duidelijk: voorkómen is beter dan genezen! En dat vraagt dus een gedegen opzet van het leesonderwijs in een school. Eigenlijk komt het erop neer, dat als je vanaf de kleutergroepen op de juiste manier leesonderwijs geeft, er ook een stuk minder uitval zal zijn. En voor kinderen bij wie de leesontwikkeling dan toch minder voorspoedig verloopt, zijn er interventie-methoden die uitgebreid worden beschreven in het tweede deel van dit boek. ‘Geen demotiverende activiteiten, zoals herhaald lezen van tekstjes van slechte kwaliteit of het lezen van veel losse woordjes’, maar de leesprogramma’s Connect en RALFI worden uitgebreid behandeld in dit boek. Wanneer gebruik je deze programma’s, voor wie en hoe?

Het is heel fijn om als leesbevorderaar of leerkracht het weer even allemaal op een rijtje te krijgen: wat is nu precies goed leesonderwijs, hoe zit het ook al weer met die AVI-teksten, welke instructie is wel of niet effectief? Van dit soort teksten word ik natuurlijk ontzettend blij, want het sluit precies aan bij de hele opzet van Leesbevordering in de klas:

Het doel van lezen is om betekenis te ontlenen aan geschreven woord en tekst. De leesinhoud moet daarom voor kinderen relevant en interessant zijn. Alle beginnende lezers worden uitgedaagd als ze iets leuks kunnen lezen. De school moet de allerleukste boeken in de bibliotheek hebben. Dit vereist betrokkenheid van de leerkrachten en kennis van de kinderliteratuur. (blz. 27)

Precies, weet wat er te lezen is! -> zie homepage 🙂

Klassikale werkvormen

De auteurs vertellen ook uitgebreid over de manier waarop je kleuters goed kunt voorbereiden op het leesonderwijs en presenteren vervolgens allerlei werkvormen die je kunt inzetten om het leesonderwijs goed neer te zetten. Het is duidelijk wat de insteek van de auteurs is: ‘Zonder methodes voor begrijpend en voortgezet technisch lezen kunnen leerlingen uitstekend leren lezen, mits de leerkracht over de juiste vaardigheden en technieken beschikt’. Én: ‘een rijke schoolbibliotheek is essentieel voor het uitvoeren van de leeswerkvormen.’ (blz. 56)

Overigens is het wel goed om je ervan bewust te zijn dat ‘de huidige methodes begrijpend lezen’ waarover gesproken wordt, niet meer zo heel ‘huidig’ zijn, want ook al is dit een boek uit 2019; de originele tekst is al geschreven in 2006. Er zal ongetwijfeld wel een en ander zijn aangepast toen het boek werd herzien in 2019, maar door verwijzingen naar de ‘overheadprojector’ en cd-roms wordt toch wel duidelijk dat niet de hele tekst up-to-date is.

In het boek krijg je tips voor voorlezen, radio-lezen, meelezen, theaterlezen, duo-lezen, tutorlezen en stillezen.

Begeleiding en interventie

Zelf heb ik ook leesbegeleiding gegeven aan kinderen met leesproblemen (middels de programma’s Lezen gaat voor en Lezen gaat door), dus ik weet uit eigen ervaring hoeveel moois een gedegen leesbegeleiding, met vaste schema’s, op kan leveren. In dit boek worden de methodieken Connect en RALFI goed uitgelegd. Connect is bedoeld voor groep 3; RALFI kun je gebruiken in groep 4 tot en met 8.

In het hoofdstuk waarin de basisprincipes van Connect en RALFI worden uitgelegd, komt die ‘novelty’, die ik hierboven al noemde, terug (blz. 104). Ook wordt het gebruik van serieboeken ‘essentieel’ genoemd voor kinderen met leesproblemen:

Als een kind eenmaal ‘gevallen’ is voor een bepaalde serie, is de keuze voorlopig niet meer zo moeilijk. Daarnaast wordt het lezen vergemakkelijkt door de vertrouwde context van het serieboek. (blz. 104)

Speciaal om deze reden kun je op deze site precies vinden welke boeken deel uitmaken van een serie! Op verzoek van Erna van Koeven, die samen met Anneke Smits blogs schrijft op de site geletterdheidenschoolsucces.blogspot.nl, heb ik hier speciaal een lijst voor aangemaakt. Je vindt de lijst bij de BOEKSOORTEN in het menu.

Wat ik verder erg interessant vond in het boek Dyslectische kinderen leren lezen, was dat er specifiek wordt aangeraden om boekfragmenten te kiezen voor RALFI, en dus geen losse teksten (en dan vooral boekfragmenten uit een fictieboek met novelty)! Het lijkt namelijk zoveel logischer om een afgeronde korte tekst te kiezen. Dit heb ik zelf ook in eerste instantie gedaan. Na een aantal sessies besloot ik echter een hoofdstuk uit De GVR van Roald Dahl te kiezen, omdat ik dacht dat het goed zou passen bij de kinderen die ik begeleidde. Wat mij – en vooral ook de kinderen – zo aansprak, was dat de GVR zoveel moeite had met taal en de vondsten zo verrassend waren. Zonder dat ik daar bewust over had nagedacht had ik een boek gekozen dat zich bij uitstek kenmerkt door novelty! Het effect van het lezen van dat hoofdstuk was, dat de kinderen het hoofdstuk uit zichzelf thuis aan hun ouders gingen voorlezen én vervolgens het hele boek hebben uitgelezen (waarvan grote gedeelten gezamenlijk met mij). En dát is precies de reden waarom je dus een boekfragment moet kiezen.

Ook met een serieboek kun je zo’n positief effect krijgen:

Als een leerling het eerste boek van een serie met plezier uitleest, dan zullen daarna waarschijnlijk de volgende boeken zelfstandig gelezen kunnen worden. (blz. 206)

En zo krijg je dan dyslectische kinderen dus tóch aan het lezen!


Van Tom Braams is er ook nog een zeer uitgebreid (hand)boek over dyslexie verkrijgbaar en van Anneke Smits en Erna van Koeven verschijnt er deze zomer een gloednieuw boek over rijke taal en taaldidactiek (o.a. goed leesonderwijs, waar dyslectische kinderen ongetwijfeld ook bij gebaat zijn). En mocht je nóg meer willen weten over dyslexie? Op de website geletterdheidenschoolsucces.blogspot.com vind je links naar (master)studies die je kunt volgen.

Dyslectische kinderen leren lezen

Rijke taal bol

Handboek dyslexie